Þjóðviljinn - 09.11.1982, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 9. nóvcmbcr 1982 ÞJÓÐVILJINN — SIÐA 7
Það er meira gaman að skrifa bók
— en að skrifa bók um bók...
Viðtal við Njörð P. Njarðvík um
sögulega skáldsögu hans um galdrafárið
Dauðamenn heitir skáldsaga
eftir Njörð Njarðvík sem Iðunn
gefur út; hún fjallar um þá
Kirkjubólsfeðga sem báðir hétu
Jón Jónsson og séra Jón þum-
lungur kærði fyrir galdra og fékk
brennda árið 1656. í viðtali um
skáldsöguna var fyrst spurt:
Hvers vegna þetta efni?
- Strax og ég komst í kynni við
Píslarsögu Jóns Magnússonar
þótti mér hún furðulesning og
málið allt mjög merkilegt, segir
Njörður. Svo er þess að geta, að
atburðirnir gerðust í minni
heimabyggð fyrir vestan og það
hefur haft töluverð áhrif á mig að
hafa haft þetta umhverfi fyrir
augum.
Galdrafárið er mjög einkenni-
legur þáttur í okkar sögu, það er
partur af okkar fortíð - og hlýtur
það ekki að vera hluti af sjálfsleit
hverrar þjóðar að kanna fortíð
sína?
Gamalt og nýtt
Þetta efni er líka mjög dramat-
ískt og freistandi að reyna að ráða
í það hvernig þessir hlutir gátu
yfirleitt gerst.
Og þótt þetta sé sögulegt efni
og virðist á ytra borði fjarlægt
okkar tíma - ekki brennum við
menn fyrir galdra - þá eru þarna
að verki margir þeir mannlegir
eðlisþættir sem enn stendur ógn
af. Ég á við eðli valdsins og mis-
beitingu þess; einnig hvað menn
leiðast út í að gera í fylgispekt við
ákveðinn málstað - og virðast um
leið trúa því í einlægni að það sé
rétt og gott sem þeir gjöra. Því
það var í þessum hugarheimi ekki
önnur leið til að frelsa galdra-
mann undan eilífum kvölum en
að brenna hann á báli - sú
hreinsun þótti séra Jóni reyndar
helst til skammvinn miðað við ei-
lífan loga. Hér er líka spurt um
útskúfun: feðgarnir áttu erfitt
með að fá málsvara, fólk var
hrætt við hugsanlegt vald þeirra
illt, eða þá við að dragast inn í
málaferlin.
Allt þetta er jafngilt nú og á
sautjándu öld, þótt það nú birtist
í annarri mynd. Og í þeim skiln-
ingi er söguleg skáldsaga alltaf
saga um nútímann.
Heimildir og
frelsi
- Hvað er erfiðast við að setja
saman sögu sem gcrist fyrir þrem
öldum?
- Til þess þarf töluverða heim-
Njörður: Þeir þættir mannlegs at-
ferlis sem við sjáum í galdrafár-
inu eru enn virkir þótt í annarri
mynd séu....
ildasötnun. Píslarsagan liggur
fyrir - en sú bók er réttlæting
klerksins og ákaflega sjálfhverf
heimild. Dómarnir yfir feðgun-
um eru til. En auk þess þarf að
leita allskonar heimilda um ytri
atvik, um það hvernig messa fór
fram, hverju menn klæddust og
hvernig þeir unnu.
En það erfiðasta er að reyna að
lifa sig inn í þennan hugmynda-
heim. Svo reyni ég að nota til-
tækar heimildir, en vera um leið
frjáls af þeim. Það geri ég með
því að snúa sjónarhorninu frá
heimildunum og segja sögu
feðganna, en um þeirra viðbrögð
og hugsun er lítið til. Þar fær
maður frelsi til túlkunar og getur
þar með dregið í efa ýmislegt sem
stendur í heimildunum. Mín saga
er saga feðganna brenndu, ekki
saga séra Jóns.
Málfar og
hugsunarháttur
Ég leitast svo við að fylgja
mjög einföldum stfl, hafa setn-
ingar stuttar. Bókfest höfum við
málfar yfirstéttarmanna, orða-
forða séra Jóns og lögfræðilegt
tungutak. Þetta lærðra manna tal
nota ég, leyfi mér til dæmis að
taka beint upp úr Píslarsögunni
þegar séra Jón er að prédika í
kirkjunni. En um tungutak al-
þýðu manna höfum við engar
heimildir - það fólk talar í sög-
unni einfaldara mál en hinir, mál
sem ekki er svo ólíkt okkar
tungutaki - í því eru líka hafðir
vissir vestfirskir drættir.
En málfarið er ekki það erf-
iðasta, heldur freistingar hugsun-
arháttar okkar tíma. Enda varð
ég oft að spyrja sjálfan mig: Get-
ur sautjándu aldar maður hugsað
einmitt svona? Maður verður að
gera sér það ljóst, að hér er um að
ræða bil sem verður aldrei brúað
til fulls; að endanlega eru það
hugmyndir tuttugustu aldar
manns um sautjándu öldina sem
fara á bók.
- Finnst þér þú hafir fundið
hclstu rökin fyrir þvi sem gerðist?
- Mér fannst ég finna grundvöll
þessara átaka í einni aukasetn-
ingu í Píslarsögunni og nota hana
talsvert mikið. En ég segi söguna
af ásettu ráði þannig, að ég held
mjög aftur af höfundinum, forð-
ast útskýringar og vangaveltur,
reyni að segja söguna með því að
sýna hana í mynd þessara per-
sóna í þessu hrikalega landi og í
þeim tíðaranda sem þar ríkir. En
íáta lesandanum eftir að draga
sínar ályktanir.
Kenning og praxis
- Enn ein spurning: Um bók-
menntafræðinginn sem gerist
skáldsagnahöfundur...?
- Kennsla mín við Háskólann
hefur mikið snúist um eðli bók-
mennta, aðferðafræði, greiningu
og þessháttar. Mér finnst ég hafi í
þessari kennslu lært töluvert um
handverk. Og það er kannski
ekkert undarlegt þótt menn sem
eru að fást við slíka kennslu fyllist
nokkru óþoli og vilji prófa
eitthvað sjálfir. Það lærir enginn
að verða skáld, en það er hægt að
læra aðferðir sér til nokkurs
gagns. Enginn verður tónskáld
án þess að vera vel að sér í tón-
fræði, og rithöfundar þurfa að
vita ýmislegt í bókmenntafræði -
þótt þeir svo þurfi alls ekki að
læra þá hluti í skólum, mikil
ósköp.
Svo er hinu ekki að leyna, að
það er meira gaman að skrifa bók
en að skrifa bók um bók..
áb
Sjötugur í dag
Pétur Gunnlaugsson
irá Geitafelli
Áar okkar við upphaf þessarar
aldar gátu ekki mælt velmegun sína
í húsum eða dýrum innfluttum
mublum. Ekki tókst þeim heldur
að flytja inn nær 10.000 bíla eða
400 tonn af tertum. Hins vegar
voru það þeir öðrum fremur sem
lögðu grunninn að því þjóðfélagi
sem gerir mönnum fært að veita sér
slíkan munað og óhóf. Framtíðar-
sýn þeirra var þó fæstra sú sem birt-
ist í dæmunum hér að framan,
heldur fremur að meira rynni til
menningar inn á við en yfirborðs-
legrar velmegunar neyslunnar.
Fæddur inn í heim ungmennafé-
lagshreyfingar, samvinnstefnu og
jafnaðarhugsjóna verkalýðshreyf-
ingar á morgni aldarinnar er Pétur
Gunnlaugsson sem í dag fyllir 7.
áratuginn. Þekktastur mun hann
undir nafninu Pétur frá Geitafelli,
þar sem foreldrar hans bjuggu
mestan sinn búskap, þótt Pétur
hins vegar. fæddist við upphaf
nokkurra ára búskapar þeirra í
Kraunastöðum í Aðaldal, 9. nó-
vember 1912.
Hér verður ævisaga Péturs ekki
rakin, en þess má geta að eftir nám
í Laugaskóla vann hann við bygg-
ingar og lauk múraraprófi 1938.
Nokkur ár var hann búsettur í
Reykjavík en fluttist alkominn til
Akureyrar árið 1948, og kvæntist
þar ári síðar Heiðrúnu Jónsdóttur.
Þau eiga tvö börn, Gunnlaug og
Heiðrúnu.
Pétur hefur alla tíð starfað að iðn
sinni og var lengi formaður Múr-
arafélags Akureyrar. Þó að hann
hafi nú fyrir nokkru sleppt yfir-
vinnunni og látið sér dagvinnuna
nægja, er það ekki vegna þess að
karlinn sé nokkuð farinn að slakna.
Hann hefur aldrei kunnað að hlífa
sér og lærir það tæpast héðan af.
Hann er ákafamaður til allra
verka, hugurinn ör og einlægnin
mikil. Hann hefur því haft ærið að
I.
starfa auk múrverksins og for-
mennsku í múrarafélaginu sem ég
áðan nefndi.
Lengi var Pétur einn af ötulustu
áhugamönnum Ferðafélags Akur-
eyrar í öræfaferðum ásamt með
vini sínum Jóni á Helluvaði. Mun
það einkum hafa verið fyrir þeirra
atbeina að brú var smíðuð á Jök-
ulsá inn í Krepputungu og þar með
gert bílfært í Hvannalindir og
Kverkfjöll. Þessi brú skemmdist
síðar í flóði á Jökulsá á meðan
fjöldi manna var innan við, og fóru
þeir þá ásamt fleirum til að bjarga
fólki og bílum yfir og tókst giftu-
samlega. En brú hefur ekki verið
byggð þar aftur.
Það segir sig sjálft um svo ein-
lægan áhugamann um þjóðfélags,-
mál að pólitík hefur Pétur aldrei
getað látið afskiptalausa, þótt ekki
hafi hann hugsað til að hlaða undir
sjálfan sig á þeim vettvangi. Lengi
var hann einn af dyggustu baráttu-
mönnum Framsóknarflokksins á
Akureyri, og mörgum snúningum
sinnti hann fyrir flokkinn og safn-
aði drjúgum atkvæðum. En þar
kom að leiðir þeirra skildu. í
íhaldssamvinnu flokksins á síðasta
áratug þótti Pétri bikarinn orðinn
fullur og vék honum frá sér. Gekk
hann þá til liðs við Alþýðubanda-
lagið þar sem honum fannst mál-
stað félagshyggjunnar betur kom-
ið.
Síðustu árin hefur Pétur því ver-
ið einn af áhugasömustu félögum
Alþýðubandalagsins á Akureyri.
Einlægni hans og áhugi á öllum
þeim málum er til framfara horfa,
mælt á annan kvarða en tækni-
hyggjunnar, hefur þar komið vel
fram, en auk löngunar sinnar til
bættrar afkomu launafólks hefur
Pétur einkum látið að sér kveða í
umhverfismálum, bæði náttúr-
legum og félagslegum. Það hefur
sennilega ekki alltaf verið kyrrt í
kringum hann hér á Akureyri þeg-
ar Laxárdeilan stóð! Þá er fórnfýsi
Péturs, sú sem birtist bæði í fram-
lagi á tíma sínum í kosningabaráttu
og fjármunum þegar þarf á að
halda - og það er oft - fordæmi sem
okkur yngri félögum er vert að taka
tillit til. Hann veit og skilur að án
fórna og ósérhlífni verða engir þeir
sigrar unnir sem máli skipta fyrir þá
sem minna mega sín í þjóðfélaginu.
Við Sigga sendum Pétri okkar
bestu kveðjur á sjötugsafmælinu
og vonum að við og félagar okkar
fáum notið krafta hans sem lengst.
Erlingur Sigurðarson
frá Grænavatni
RIKISSPITALARNIR
lausar stödur
LANDSPITALINN
SJÚKRALIÐAR óskast til starfa á Kvenna^
deild.
Upplýsingar veitir hjúkrunarforstjóri
spítalans í síma 29000.
RÍKISSPÍTALARNIR
Reykjavík, 7. nóvember 1982.
Land-
Hafnarfjörður
AÐSTOÐARMATRÁÐSKONA
óskast á dagheimilið Hörðuvöllum.
Starfsreynsla í mötuneyti æskileg.
Ennfremur óskast starfsmaður til afleys-
inga í forföllum starfsfólks.
Upplýsingar í síma 50721.
ALÞYÐUBANDALAGIÐ í REYKJAVÍK
FUNDARÖÐ UM VERKALÝÐSMÁL
Samskipti verkalýðshreyfingarinnar og Alþýðubandalagsins
er yfirskrift lokafundarins í fundaröð Alþýðubandalagsins í Reykjavík um verkalýösmál.
Fundurinn verður haldinn
þriðjudaginn 9. nóvember kl. 20:30 í Sóknarsalnum
Freyjugötu 27.
Frummælendur:
Ásmundur Stefánsson, forseti ASÍ
og
Svavar Gestsson, fórmaður Alþýðubandalagsins.
Félagar fjölmennið og takið með ykkur gesti.
Fundurinn er opinn öllu áhugafólki um verkalýðsmál.
Stjórn ABR
Ásmundur
Svavar