Þjóðviljinn - 16.11.1982, Blaðsíða 6

6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Þriðjudagur 16. nóvemþer 1982
Bætt sambúð Grænhöfða-
eyja og Guinea Bissau
Frú Guinea-Bissau; landbúnaðarverkamenn halda upp á 20 ára afmæli,
PAIGC.
Kortið sýnir afstöðu Guineu Bissau og Grænhöfðaeyja (Kapverde).
því kærkomið tækifæri fyrir forset-
ana fimm til að líta sameiginlega á
nefndarstörfin og líta fram á við.
Var ákveðið að koma á fót ráð-
herranefnd sem ætti að hittast á
milli hinna árlegu funda forset-
anna. Kemur hún til með að ein-
beita sér að fjármálum, menntun-
armálum, samgöngumálum og ut-
anríkismálum.
Hvað alþjóðmál snertir, þá ák-
váðu þau að samræma starf sitt
innan þeirra alþjóðlegu samtaka
sem þau eiga aðild að, sérstaklega
innan Einingarsamtaka Afríku,
Samtaka óháðra ríkja og Samein-
uðu þjóðanna. Áþreifanlegast í
slíkri samvinnu er sameiginleg bar-
átta gegn S.-Afríku vegna yfir-
gangs þeirra gagnvart Namibíu,
Angóla og Mosambik.
Lýst var yfir stuðningi við
SWÁPO, frelsissamtök Namibíu, í
baráttunni fyrir sjálfstæði. Álitu
forsetarnir það íhlutun um innan-
ríkismál Angóla að krefjast brott-
flutnings hers Kúbana þaðan sem
forsendu sjálfstæðis Namibíu.
Einingar-
samtök Afríku
Forsetarnir lýstu yfir stuðningi
við Arabíska lýðveldið í Sahara og
Polisario, en innganga þess í Ein-
ingarsamtök Afríku á þessu ári hef-
ur leitt til mestu vandamála sem
þau hafa staðið frammi fyrir.
Komu þær ma. í veg fyrir toppfund
samtakanna nú í ágúst í Tripoli,
Líbýu. Hvöttu forsetarnir til að
forystumenn allra ríkja Afríku
bæru gæfu til að standa vörð um
stofnskrá samtakanna.
Að lokum var lýst yfir stuðningi
við FRETILIN, þjóðfrelsissamtök
Austur-Tiomor, en þau berjast erf-
iðri baráttu gegn yfirgangi Indó-
nesa. Er Austur-Timor gömul
portúgölsk nýlenda í suð-austur
Asíu. Sölsuðu Indónesar eyjuna
undir sig er fasistaríki Portúgala
var í upplausn eftir 25. apríl 1974.
Eftir fundinn í Praia hafa vaknað
vonir um að samstarf þessara ríkja
eigi eftir að eflast.
Næsti fundur leiðtoganna verður
síðan haldinn hér í Bissau á ári
komandi.
Heimildir: „No Pintcha“ og
„West Africa“
hélt í sína áttina. Hugmyndafræði
CONCP reyndist þó ekki alveg
dauð, og var fyrsti leiðtogafundur
þessara fyrrverandi meðlima
CONCP haldinn í Luanda í júní
1978. Þar var ákveðið að halda ár-
lega fundi í hinum mismunandi
höfuðborgum, og 1980 átti fundur-
inn að vera haldinn í Bíssau. Vegna
„14. nóvember“ varð ekkert af
jseim fundi og 1981 var fundi
frestað.
Fundur í Praia
Fundurinn á CHE nú í sept. var
2Vl»d.
rt '' 2
16* " i ^
aft KAPVERDISCHE INS. ' O
a&
m
S
W
un
Guinea-Bissau
í lok september hittust leiðtogar
hinna 5 gömlu nýlendna Portúgala
í Afríku (Angola, Sao Tome og
Principe, Mosambik, Guinea-
Bissau og Grænhöfðaeyjar). Var
fundurinn haldinn í Praia, höfuð-
borg Grænbhöfðaeyja. Leiddi
hann til batnandi sambúðar þess-
ara portúgölskumælandi landa í
Afríku og þá sérstaklega á milli
Guinea-Bissau og Grænhöfðaeyja.
í tilefni þessa fundar er ekki úr
vegi að líta nánar á samstarf þess-
ara ríkja, sérstaklega þó Guinea-
Bissau og Grænhöfðaeyja. Má geta
þess hér, að íslendingar hafa verið
með þróunarverkefni innan fisk-
veiða á Grænhöfðaeyjum undan-
farin ár.
Þjóðfrelsis-
barátta GUB og CHE
Sameiginleg barátta Guinea-
Bissau (GUB) og Grænhöfðaeyja
(CHE) fyrir sjálfstæði hófst 1956
með stofnun PAIGC (Afríkanski
flokkurinn fyrir sjálfstæði GUB og
CHE). Stofnandi og helsti leiðtogi
flokksins var Amilcar Cabral.
Vopnuð barátta hófst síðan 1963
og stóð sleitulaust til 1974.
Leiddi hún að lokum til falls fas-
istastjórnarinnar í Portúgal 25.
apríl 1974.
Fylgdi nú sjálfstæði hinna port-
úgölsku nýlendna í kjölfar blóma-
byltingarinnar.
Eftir nýfengið frelsi kom upp sú
einkennilega staða að sami
flokkur, PAIGC, var stjórnandi
tveggja landa sem meira en 900 km
skildu að, GUB á vesturhorni Af-
ríku en CHE langt úti í Atlantshafi.
Varð ritari flokksins Aristides Per-
eira forseti CHE, en vararitarinn
Luis Cabral, hálfbróðir Amical Ca-
brals, sem myrtur var í stríðinu,
varð forseti Guineu-Bissau. Luis
Cabral var að hálfu Grænhöfðabúi.
Fjöldi Grænhöfðaeyjabúa bjó enn-
fremur í GUB og mátti sín oft betur
í samfélaginu vegna meiri mennt-
unar en Guinenar. Skapaði þetta
smám saman ýmsa árekstra. Fór
svo að lokum, að Luis Cabral var
steypt af stóli í nær blóðlausri bylt-
ingu 14. nóvember 1980. Settist þá
í stól hans gömul bardagahetja úr
stríðinu og núverandi forseti CUB,
Joao B. Vieira, venjulega kallaður
Nino.
„14. nóvember“
„14. nóvember" eins og bylting-
in er venjulega kölluð hér í CUB,
var vinsæl af alþýðu manna, en
andúð jókst á íbúum GUB með
uppruna frá CHE. Voru þeir sak-
aðir um ný-nýlendustefnu og leiddi
þetta til að stjórnvöld CHE höfn-
uðu „14. nóvember“ algerlega.
Gerðist það jafnvel þó svo að
margt í ásökunum byltingarmanna
gegn Luis Cabral ætti við rök að
styðjast.
Við þessar aðstæður var nær
ómögulegt fyrir þessi tvö ríki að
leysa sjálf úr deilumálum sínum.
í reynd var það síðan forseti Mo-
sambik, Samora Machel, sem
reyndi manna mest að sætta þessi
tvö vinaríki. Fóru ýmsir háttsettir
menn innan FRELIMO, þjóðfrels-
ishreyfingar og stjórnarflokks Mo-
sambik, til Praia og Bissau til
viðræðna, en án árangurs.
Helsta krafa CHE var að Luis
Cabral, sem var í stofufangelsi í
GUB, yrði sleppt ásamt öðrum
flokksmönnum sem voru í haldi.
Stjórnvöld GUB neituðu einnig að
ræða málin og þá ekki fyrr en
stjórnvöld CHE viðurkenndu bylt-
Geir
Gunnlaugsson
skrifar frá
Guinea
Bissau
ingarráð GUB sem var stofnsett
14. nóvember.
Það flækti líka málin að í janúar
1981 ákváðu Grænhöfðaeyjabúar
að afskrifa hugmyndina um sam-
bandsríki GUB og CHE. Stofnuðu
þeir því nýjan flokk, PAICV, þ.e.
slepptu Guinea úr nafninu. Litu
Guineanar á þetta sem svik. Köll-
uðu þeir til flokksráðstefnu í nó-
vember 1981 til endurnýjunar
flokksins eftir „14. nóvember".
Var ákveðið að halda í hið gamla
nafn, PAIGC, Grænhöfðaeyjabú-
um til mikillar reiði. Litu þeir á
þetta sem tilraun til að fela
staðreyndir gagnvart guineönsku
þjóðinni og umheiminum.
Fundur í Maputo
1. jan. 1982 var Luis Cabral
skyndilega sleppt úr haldi og fór
hann til Kúbu í útlegð. Þetta var
það sem allir biðu eftir. Byrjaði
Samora Machel strax að leggja
drög að fundi GUB og CHE í Map-
uto, höfuðborg Mosambik. Sá
fundur fór síðan fram í júlí sl. og
tókst þar fullt samkomulag á milli
Nino og Pereira. Ákváðu þeir m.a.
að vinna að því að koma á formlegu
stjórnmálasambandi ríkjanna.
CONCP
Deilur GUB og CHE höfðu ekki
aðeins áhrif á samskipti þessara
ríkja. Löngu fyrir sjálfstæði port-
úgölsku nýlendnanna höfðu þær
frelsishreyfingar, sem seinna tóku
völdin í Mosambik, Angóla, GUB
og CHE, verið sameinaðar í sam-
tökunum CONCP (Samtök þjóð-
frelsishreyfinga í portúgölsku ný-
lendunum). Þar höfðu þær ætíð
reynt að samræma aðgerðir sínar.
Er frelsið kom, datt þó CONCP
að mestu upp fyrir og hvert land

Fjárhagsstaða Landsvirkjunar Þegar nú Landsvirkjun tekur við nýjum verkefnum og orkuveitu- svæði sem tekur til landsins alls, er fjárhagsstaða fyrirtækisins langt frá því að vera í því horfi sem skyldi. Ef vel ætti að vera þyrfti Lands- virkjun að geta lagt fram talsvert eigið fé til framkvæmda, en á undanförnum árum hefur orðið að fjármagna framkvæmdir fyrirtæk- isins einvörðungu með erlendum lántökum, og á yfirstandandi ári er talinn rekstrarhalli sem nemur um 145 miljónum króna. Um það varð samkomulag milli stjórnvalda og Landsvirkjunar í apríl. sl. að í stað þess að fyrirtækið tæki þá stórt sökk í hækkun gjald- skrár yrði slíkum hækkunum dreift á nokkur tímabil með það að mark- tniði að rekstrarhallinn í ár fengist bættur með tekjuauka á næsta ári (1983). Gjaldskráin hefur hœkkað um 80% að raungildi á 3 árum Raunar hefur Landsvirkjun hækkað gjaldskrá sína um 80% umfram verðlagshækkanir á síð- ustu þremur árum, þ.e. um 539% á sama tíma og vísitala byggingar- kostnaðar hefur hækkað um tæp 260% og gengi bandaríkjadollara gagnvart íslenskri krónu um 280%. Þess má geta, að um 60% af skuldum Landsvirkjunar munu tengdar dollar. Horfurnar varðandi verðlags- forsendur Landsvirkjunar til að ná hallalausum rekstri á árunum 1982 og 1983 til samans eru því miður mjög alvarlegar með tilliti til hags- muna almenningsveitna. Meðal- verð á seldri orku Landsvirkjunar til almenningsveitna í ár er 36,6 aurar á kílóvattstund, en samkvæmt rekstraráætlun Landsvirkjunar fyrir árið 1983, sem gerir ráð fyrir 50% verðbólgu milli ára, þarf verð- ið að hækka í 94,8 aura á kílóvatt- stund eða um 159% til að ná fram- angreindum markmiðum. En 60% orkunnar selt til stóriðju á óbreyttu verði Eðlilegt er að menn velti því fyrir sér, hvað valdi slíkri óheillaþróun hjá þessu undirstöðufyrirtæki í raf- orkuiðnaðinum. Meginástæðan er sú, að rúm 60% af orkusölu Lands- virkjunar fara til stóriðju sam- kvæmt sérstökum samningum, sem breytast lítið sem ekkert umfram gengisviðmiðun, en aðeins tæp 40% orkunnar renna til almenn- ingsveitna. Það er þessi minnihluti orkusölu Landsvirkjunar sem tekur að óbreyttu á sig megnið af kostnaðarhækkunum, og það ásamt háum fjármagnskostnaði af lántökum fyrirtækisins er megin- ástæða fyrir því í hvert óefni stefnir. Ég tel raunar óhugsandi að dæmi, eins og það sem hér hefur verið rakið, gangi upp í reynd og grípa verði til aðgerða til að koma í veg fyrir slíka þróun með því fyrst og fremst að tryggja Landsvirkjun eðlilegan hlut fyrir orkusölu til stóriðju, sem eins og áður segir er um 60% af seldri orku fyrirtæk- isins. Óverjandi mismunun Síðastliðið sumar skilaði nefnd á vegum iðnaðarráðuneytisins, sem í áttu sæti fulltrúar frá Orkustofnun, Landsvirkjun, Rafmagnsveitum ríkisins og iðnaðarráðuneyti, skýrslu um athugun á raforku til stóriðju, einkum íslenska álfélags- ins h.f. Megninniðurstöður þessar- ar skýrslu hafa komið fram og hún er fáanleg í heild í iðnaðar- ráðuneytinu. Ég vil aðeins víkja að einu atriði, sem sérstaklega varðar þá sem hér þinga, en það er hlutfall raforkuverðs til almenningsveitna miðað við raforkuverð til stóriðju. Um þetta segir í niðurstöðum starfshópsins: „Að mati starfshópsins er munur