Þjóðviljinn - 23.12.1982, Blaðsíða 12

12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 23. desember 1982
GLÆSILEGUR SKÍÐAFATNAÐUR
FRÁ
ÍTALSKA FYRIRTÆKINU
SPORTBORG H/F.,
Hamraborg 6, Kóp. — Sími 44577
Nýkomnir
einlitir karlmannaskíðagallar
í stórum númerum
SPORTBORG H/F.
Hamraborg 6, Kóp. - Sími 44577
Hjúkrunarfræðingar
Hjúkrunarfræðingur óskast til starfa að
Heilsugæslustöð Asparfelli 12, frá og með 1.
febrúar 1983.
Um er að ræða afleysingarstarf í 8 mánuði.
Upplýsingar veitir hjúkrunarforstjóri Heilsu-
gæslustöðvarinnar Asparfelli 12, sími 75100.
Heilbrigðis- og tryggingamálaráðuneytið
21. desember 1982
% • . ,
1 ■V Auglýsið í y Þjódviljanum
Island, svipur lands og þjóðar
eftir Hjálmar
R. Bárðarson
Nú fyrir skömmu kom út bók,
sem ástæða er til að vekja sérstaka
athygli á, en það er bók Hjálmars
Bárðarsonar „Island, svipur lands
og þjóðar“. Hér er um mikið og
glæsilegt rit að ræða, alls 428
blaðsíður með nálægt 650 ljós-
myndum og teikningum; það er
einnig gefið út í enskri og þýskri
þýðingu. Þettaerfjórðamyndabók
Hjálmars um ísland; áður hafa
komið út „ísland farsælda frón“
(1953), „ísland" (1965) og „fs og
eldur“ (1971). Ennfremur samdi
Hjálmar á árum seinni heimsstyrj-
aldar bók um Ijósmyndun, „Table-
top fotografering", en sú bók var
um tíma notuð sem kennslubók í
Danmörku.
„ísland, svipur lands og þjóðar"
skiptist við efnismeðferð í tvo
hluta. Fyrst eru fjórir^firlitskaflar
sem nefnast: Fundur Islands, Vík-
ingar og iandnám, Jarðsaga, og
Þjóðarsaga. Síðan eru sextán kafl-
ar um ýmis landsvæði; og er þar
farið sólarsinnis um landið:
Reykjavík og nágrenni, Reykja-
nes, Faxaflói, Snæfellsnes, Vest-
firðir, Norðurland vestra, Akur-
eyri, Grímsey, Norðausturland,
Herðubreið og Askja, Austfirðir,
Vatnajökull og Öræfi, Óbyggðir -
miðhálendið, Suðurland, Surtsey,
og Vestmannaeyjar - Heimaey.
Fyrri hluti bókarinnar gefur
góða yfirsýn um þjóðarsögu og
jarðsögu landsins, að því er mér
virðist. Myndir eru valdar af smekk-
vísi og myndatextar falla vel að
aðaltextanum, þótt nokkuð sé um
endurtekningar. Skýringamyndir
eru allmargar og mjög til bóta, en
höfundurinn hefur sjálfur teiknað
þessar myndir.
Það er vel til fundið að hafa sér-
stakan kafla um jarðsögu íandsins í
bók sem þessari, því að eins og höf-
Eric Ncwby:
Könnunarsaga vcraldar.
Kjartan Júnasson íslenskaði.
Orn og Orlygur,
Rvík. 1982.'
Bækur um landafundi og land-
könnun eiga sér vísan lesendahóp.
og vel er það. Það sem kalla mætti
heildaryfirlit yfir sögu landkönn-
unar hefur þó til þessa mér vitan-
lega ekkert verið til á íslensku. Ai
þeirri ástæðu einni væri fengur að
þessari bók. Útgáfufyrirtækið
auglýsir hana sem þriggja bóka
ígildi sem má til sanns vegar færa.
Með fremur sntáu letri og í stóru
broti er bókin hátt í þrjú hundruð
blaðsíður.
Þetta er þannig einkar ýtarleg
bók, það er bæði styrkur hennar og
veikleiki. Hún er sannkölluð fróð-
leiksnáma, full af nákvæmustu frá-
sögnum og ferðalýsingum. En hætt
er við að textinn verði nokkuð tor-
meltur þeim sem ekki hefur þeim
ntun meiri áhuga á efninu og bókin
fyrir bragðið naumast sá skemmti-
Iestur, sem þó mun til ætlast.
Og víst er þetta gullfallegt rit,
kortin sérlega aðgengileg og
myndskreyting mikil án þess að
verða yfirþyrmandi (Það er kann-
ski vegna þess hve frágangurinn er
að öðru leyti góður að ntanni
hnykkir við að sjá „hóruunga"
spilla prentverkinu). Það er mikill
kostur bókarinnar að hún lætur
ekki staðar numið við hefðbundna
sögu heldur fjallar um landkönnun
í rýmstu merking þess orðs. Hér er
bæði fjallað um hafdjúp og hæstu
fjöll jarðar og endað á því að segja
ögn frá „síðustu landamærunum",
þ.e. geimferðum.
Þetta er „fjölþjóðaútgáfa" eða
hvað það nú heitir, bókin „prentuð
og bundin í Hong Kong hjá Mand-
arin Offset International Ltd".
Þetta hefur í för með sér heldur
leiðan fylgikvilla slíkra rita, sem sé
undur segir í lokaorðum bókarinn-
ar: „Varla verður saga íslands sögð
nema jarðsaga landsins sé rakin að
nokkru“. Sérstaklega gerir Hjálm-
ar sér far um að skýra frá landreks-
kenningunni (réttará: botnskriðs-
kenningunni) og tekst það vel.
Smávegis ónákvæmni gætir þar að
vísu á bls. 36, en reyndar er mjög
erfitt að segja frá þessu efni í stuttu
máli. Myndir þær sem prýða þenn-
an kafla, bæði ljósmyndir og
Sveinn Jakobsson
skrifar um
bækur
teikningar eru flestar framúrskar-
andi. I lok kaflans eru 3 nær-
myndir af steintegundum; gæði
þessara mynda eru eins og best ger-
ist í erlendum steinabókum. Ekki
varð ég var við neinar beinar mis-
sagnir í þessum kafla bókarinnar.
Þó er mjög vafasamt að segja að
eldfjall sé virkt, hafi það gosið eftir
landnám (bls. 49). Enda þótt
jarðfræðingar séu ekki á eitt sáttir
um hvenær telja beri eldfjall virkt
eða útslokknað, þá er of snemmt
að gefa því dánarvottorðið eftir
1100 ár, enda er þetta mjög stuttur
tími miðað við aldur margra eld-
fjalla, en hann er stundum talinn í
hundruðum þúsunda ára. Þannig
er heldur ekki hægt að fullyrða að
Tindfjöll sé útkulnuð eldkeila (bls.
40). Órðið sprungusveimur finnst
mér hvimleitt (bls. 36), heldur
hefði ég kosið orðið sprunguþyrp-
ing til að lýsa þessum þyrpingum
sprungna eða gosstöðva. Hjálmar
notar reyndar seinna orðið gos-
þyrping (bls. 40) um þær eld-
stöðvaþyrpingar sem sjá má í virku
gosbeltunum.
þann að annars ýtarleg bókaskrá
miðast öll við engilsaxneska menn-
ingarsvæðið og hver bókarbleðill á
ensku, að því er séð verður, ef frá
er talinn DTV Atlas zur Weltgesc-
hichte vols I & II (1964)“ sem ein-
hverra hluta vegna fær að fljóta
með. Kjartan Jónasson hefur haft
umsjón með útgáfunni. Það hefur
verið mesta nákvæmnisverk en
sýnist vel af hendi lýst.
Jón Thor
Haraldson
skrifar um
bókmenratir
Ég hirði ekki að tína til dæmi, en
ég er ekki alltaf sáttur við málfarið
á þýðingu Kjartans. Kann þó að
vera að það sem ég vildi kalla
hnökra vaxi ntér í augum vegna
þess að allajafna er ekkert uppá
þýðinguna að klaga. Og þetta er
mikið rit. Stundum styttir þýðandi
sérleiö. Vandræðaformúlan gamla
„Löndin fyrir botni Miðjarðar-
hafs“ verður hjá honum stutt og
laggott „botnlönd Miðjarðarhafs“,
en einhvern veginn finnst rnér
ósennilegt að nýmyndin festi
rætur.
Á blaðsíðu 60 og 61 mun unt
smámisskilning að ræða. Á fyrri
blaðsíðunni segir Kjartan innan
sviga, það hlýtur að vera frá hon-
um, þótt ekki sé það auðkennt, -
að „Svarti dauði" sem geisaði í
Evrópu um miðja 14. öld hafi lagt
þriðjung íslendinga að velli.
Sá „Svarti dauði" kom ekki
til íslands, enda skýrist þetta
strax á síðari blaðsíðunni að Kjart-
Kaflarnir um hin ýmsu svæði
landsins eru byggðir á myndum og
ýtarlegum myndatextum. Ljós-
myndir eru nær allar af bestu gerð,
þó eru sumar svart-hvítu myndirn-
ar fulldökkar fyrir minn smekk.
Mörgum landssvæðum eru gerð ýt-
arleg skil, eins og Reykjavík og
nágrenni, og Norðausturlandi, þó
er þetta misjafnt eins og gefur að
skilja í svona bók. Nokkur svæði
hafa orðið útundan, mest er þetta
áberandi hvað varðar Breiðafjarð-
areyjar og Dali. Á bls. 236-237
er mjög athyglisverð röð mynda,
sem sýnir miðnætursólina frá kl.
23:00 til 03:30 þann 8.-9. júní 1980.
Þá er greint frá öllum eldgosum á
landinu frá 1963, sérstaklega þó
Surtseyjareldum, Heimaeyjargosi
og Kröflueldum. Góður fengur er
að yfirlitinu um eldsumbrotin og
önnur umbrot á Kröflusvæðinu,
því að lítið hefur enn verið skrifað
um þessa merkilegu atburði.
Nokkuð kemur það á óvart, þegar
fullyrt er á bls. 382, og aftur á bls.
416, að Herjólfsdalur í Heimaey sé
gamall eldgígur, tíu þúsund ára
gamall. í stuttu máli sagt, þá er
ekki hægt að tína neitt það til sem
styður þessa tilgátu. Hinsvegar eru
Dalfjall og Háin (sem liggja að
Herjólfsdal) sennilega mynduð við
eldgos á síðasta jökulskeiði ísaldar,
og hafa gosrásirnar verið þar sem
fjöllin eru hæst. Nokkuð er um
smávillur og prentvillur í bókinni,
en ekki er ástæða til að tíunda þær
hér.
Þegar á heildina er litið þá er hér
um að ræða glæsilega og fróðlega
bók, sem er höfundi til sóma. Það er
gífurleg vinna, sem liggur hér að
baki, og þegar haft er í huga að
Hjálmar Bárðarson hefur sjálfur
tekið nær allar myndirnar, samið
textann, hannað bókina og gefið
hana út, þá er ljóst, að hér er um
afrek að ræða.
Sveinn Jakobsson
an á við pestina sem kom til Islands
1402. Vandræðin við þetta er það
að samtímaheimildir íslenskar
nefna þá pest „Pláguna", „Pláguna
miklu" eða e-ð því um líkt, og að
því er ég best veit er með öllu óvíst
að þetta sé sama pestin og „Svarti
dauði“ frá miðbiki aldarinnar á
undan.
Á blaðsíðu 82 skýtur þýðandi inn
athugasemd unt Kólumbus, að
hann hafi „samkvæmt eigin sögn“
komist til íslands. Þessu er oft
haldið fram hér heima. Helgi S.
Briem segir fullum fetum að Kól-
umbus segist „hafa komið til Hafn-
arfjarðar í febrúar 1477,, (Lönd og
lýðir XI). Slegið er á sama streng í
tveimur nýlegum bókum þýddum,
„Kólumbus" eftir Felipe
Fernández-Armesto og „Landa-
fundirnir miklu" eftir Duncan
Castelreagh.
Sjálfur hef ég reynt að malda í
móinn án þess þó að hafa nokkra
sérþekkingu til að bera: „Árið 1477
tók hann (Kólumbus) sér ferð á
hendur til Englands og lengi var
haft fyrir satt að hann hefði komið
til íslands. Ekkert hefði þurft að
vera þessu til fyrirstöðu því að
miklar siglingar voru til íslands frá
enskunt höfnum svo sem Bristol og
Galloway. Þó rná nú telja fullvíst
að Kólumbus hafi aldrei til íslands
komið. Eina frásögnin af meintri
Islandsferð hans er í ævisögu Kól-
untbusar eftir Ferdínand son hans
sem þýdd var á ítölsku árið 1571,
en spænska frumritið er- glatað.
Lýsingin á Thule, sem þá ætti að
vera Island, er svo fjarri öllum
sanni að þessi frásögn verður ekki
tekin trúanleg, enda hefur Kólum-
bus aldrei haldið neinu slíku fram
svo að vitað sé, og frásögn Ferdí-
nands mun á ruglingi byggð".
Ég hafði þetta frá enskum fræði-
manni, konu, sent reit ýtarlega um
þetta mál allt í breskt landfræði-
tímarit. Röksemdir hennar sann-
færðu mig. - En þetta er sem sagt
altént umdeilanlegt. Sé það svo að
lokum áréttað, að það er umtals-
verður fengur að þessu riti.
Jón Thor Haraldsson
Um ókunna stigu