Þjóðviljinn - 29.12.1982, Blaðsíða 10

10 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 29. desember 1982
Hrólfur Asvaldsson
viðskiptafrœðingur — 1926 — 1982
Þegar vinur hverfur sjónum
manns að fullu og öllu fer það jafn-
an svo, að maður lítur til baka yfir
farinn veg til þeirra kynna sem
maður hefur af honum haft og þá
ekki síst þeim, sem eru hugljúf og
þess virði að rifja upp, að honum
gengnum. Og þannig fór fyrir mér,
þegar ég frétti lát vinar míns og
sveitunga, Hrólfs Ásvaldssonar,
þó lát hans kæmi mér engan veginn
á óvart. Hann var búinn að berjast
við sjúkdóm þann í hálfan áratug,
er læknar eiga erfitt að ráða bót á.
Og það er heldur ekki við öllu séð í
heimi hér.
Hrólfur lést á Landspítalanum 5.
desember s.i. og var kvaddur
hinstu kveðju tíunda sama mán-
aðar í Kópavogskirkju. Sóknar-
presturinn þar, sr. Þorbergur
Kristjánsson, flutti hugðnæma
ræðu og kom það skýrt fram, að á
stundum hefðu þeir skipst á skoð-
unum, um röksemdir tilverunnar,
Hrólfur og hann. Einnig minntust
fimm menn Hrólfs, þennan sama
dag með ágætum f Morgunblaðinu
hér í Reykjavík, m.a. frænka hans
Ásta Jörgensdóttir, á sérstaklega
hugljúfan hátt, sem áreiðanlega
mun ekki gleymast aðstandendum
og skyldfólki. Svo og skrifaði hag-
stofustjórinn eftirminnilega grein
um Hrólf og störf hans á Hagstof
unni um þrjátíu ára bil. Og ég
minnist þess ekki að hafa lesið betri
vitnisburð en Hrólfur fær þar hjá
yfirmanni sínum Klemensi
Tryggvasyni. Einnig fær Hrólfur
hugðnæman vitnisburð í sama
blaði, frá samstarfsmanni sínum,
Högna T. ísleifssyni, sem auðsýni-
lega hefur verið mikill vinur hans.
Þeir Reynir Eyjólfsson og Valgeir
Sigurðsson minntust hans einnig af
hlýhug.
Það kann þá kannski einhverjum
að virðast að varla sé hægt að bæta
nokkru við það, sem þegar hefur
verið sagt um þennan frábæra
starfsmann Hagstofunnar. En hitt
er svo það, að Hrólfur átti æsku
sína norðan fjalla í Reykjadal í S-
Þing. Og á Breiðumýri ólst hann
upp í hópi níu systkina, undir svo-
Loftið í sýningarsölum Kjarvals-
staða hefur verið mörgum þyrnir í
augum og nú hefur stjórn Kjarvals-
staða ítrekað bókun sína um
brey'tinar á því.
Á fundi stjórnarinnar 23. nóv-
ember sl. var gerð bókun, þar
sem segir: „að stjórnin ætlist til að
arkitekt hússins, Hannes Kr. Dav-
íðsson, geri tillögur um breytingu
á lofti og lýsingu í sýningarsölum
kallaðri Mýraröxl, sem reisir sig
allhátt þarna við miðju dalsins. Og
af öxlinni sést vel til allra átta.
Þettakunnidrengurinná Breiðu-
mýri vel að meta.Fegurð og tign
þessa umhverfis er sést af öxlinni
og friðsæld þá, sem norðlensk nátt-
úra hefur upp á að bjóða. Og hún
ögraði fótfráum smaladreng til að
reyna kjark sinn og fræknleik.
Þessi smaladrengur, Hrólfur
Ásvaldsson, var næmur á öll kenni-
leiti.
En nánar frá sagt fæddist þessi
smaladrengur í Þinghúsinu á
Breiðumýri, 14. desember 1926.
Foreldrar hans voru þau Sigríður
Jónsdóttir frá Auðnum (systur-
dóttir Huldu skáldkonu) og
Ásvaldur Þorbergsson, frá Litlu-
Laugum. Foreldrar Hrólfs hófu
búskap á Einarsstöðum í Reykja-
dal árið 1925, en bjuggu síðan á
Breiðumýri árin 1926- 44, en þá
fluttu þau að Ökrum í sömu sveit,
þar sem Sigríður býr enn - ásamt
syni sínum Þormóði og konu hans.
Ásvaldur lést árið 1949, fyrir aldur
fram. Hann var vinsæll maður og
félagslyndur með afbrigðum, þó
hann hefði lítinn tíma til slíks, sem
og einyrkjar í þann tíð. En þó gerð-
ist hann einn af stofnendum Sam-
einingarflokks alþýðu - Sósíalista-
flokksins.
Á Breiðumýri, þar sem Hrólfur
Ásvaldsson átti sín æskuár, var
langt frá því að vera einangraður
staður. Það má segja að Breiðu-
mýri hafi verið mesta höfuðból
Reykdælahrepps frá síðustu alda-
mótum, því á fyrstu árum aldarinn-
ar var þar byggt langstærsta hús
sem nokkru sinni hafði verið reist á
þessum slóðum, þar til Laugaskóli
reis 1924-5. Þetta hús sem og fyrr
getur var kallað Þinghús. I húsi
þessu var Landsíminn til húsa og
bókasafn sveitarinnar m.a. Einnig
var unglingaskóli þar nokkra vet-
ur. Héraðssamkomur fóru þarna
fram á sléttri grund við veginn.
Ungmennafélag sveitarinnar hélt
líka þarna alla sína fundi og sam-
komur. Svo á þessu má sjá að
þarna lágu ýmsir menningar-
fyrir *15. janúar 1983. Að öðrum
kosti áskilur stjórnin sér rétt til að
leita til annarra aðila um úrlausn
málsins."
í fjárhagsáætlun Kjarvalsstaða,
1983 er gert ráð fyrir framlagi til
greiðslu á nýrri hönnun á loftinu.
500 þúsund krónum er veitt til
endurbóta á loftræstikerfi og frá-
gangi málverkageymslu í safninu
auk hönnunarinnar. -ÁI
straumar sem ungur drengur gat
fært sér í nyt, sem og ég efast ekki
um, að Hrólfur hefur gert í þau 18
ár, sem hann átti heima á Breiðu-
mýri. Og vitanlega lágu ieiðir okk-
ar Hrólfs saman, þó yngri væri
hann en undirritaður, sem þekkti
foreldra hans vel.
Ég mun líka lengi minnast þess,
er ég kom á skemmtisamkomu
ungmennafélagsins aðeins ellefu
ára gamall, að það voru fjórir
menn sem vöktu eftirtekt mína,
enda þótt ég hefði séð þá áður. Það
voru þeir Vagn Sigtryggsson á
Hallbjarnarstöðum, Dagur Sigur-
jónsson á Litlu-Laugum, Jón Stef-
ánsson á Öndólfsstöðum og
Ásvaldur Þorbergsson. En líklega
hafa þessir fjórir átt að sjá um
þessa skemmtun og líklega hefur
Vagn verið formaður ungmennafé-
lagsins það árið. Það var ákaflega
bjart yfir öllum þetta kvöld. Jón
hjálpaði leikurum að laga til
leikpallinn, því þarna fór fram
samtalsþáttur. Dagur sepi var
kennari í dalnum steig í ræðustól-
inn og valdi sér sögulegt efni.
Ásvaldur sýndi glímu, ásamt
nokkrum öðrum úr dalnum. Og ég
man það alltaf síðan hvað ég varð
hrifinn af glímu þessa fjaðurmagn-
aða lipra manns. Og ellefu árum
síðar, þegar undirritaður var á
leikæfingu með nokkrum ung-
mennafélögum öðrum í samkomu-
salnum, hefur einn orð á því við
Ásvald, að trúlega væri hann búinn
að kenna þeim Hrólfi og Jörgeni
glímutökin. En einmitt þessir tveir
elstu synir hans voru staddir þarna
hjá okkur í salnum, eins og ætíð,
því vitanlega höfðu strákarnir gam-
an af því, sem nú voru á tíu til tólf
ára aldrinum, að fylgjast með okk-
ur eldra fólkinu. En það stóð ekki á
strákunum. Enda höfðu þeir áhorf-
endur, svo auðséð var að nú var
glímt í fullri alvöru. Hrólfur var
öllu hærri vexti og þó að Jörgen
notaði lág brögð á stóra bróður,
stóðst hann vart hið háa klofbragð
Hrólfs. Og mér var raunar hugsað
fyrir félagsins hönd, að þarna væru
upprennandi íþróttamenn fyrir
sveit og félag og ekkert efamál væri
það, að þeim yrði rétt örvandi
hönd.
En stundum blása vindar til allra
átta í heimi hér. Og margt fer öðru
vísi en ætlað er. Það er þessi hulda
hönd - hönd örlaganna sem sífellt
getur öllu breytt. Og tveimur árum
eftir að ég horfði á þessa ungu
glímukappa fór ég alfarinn úr
sveitinni svo ég fékk ekki að sjá
framför þeirra. En þrátt fyrir það
verður þetta eina kvöld sem ég sá
þá glíma, mér alltaf dýrmæt
minning.
Árið 1944 fluttu Ásvaldur og
Sigríður frá Breiðumýri að Ökrum
í sömu sveit. En nú áttu þau jörð-
ina undir fótum sér, húsið og allt
saman og framtíðin virtist blasa við
á annan veg en fyrr. En ári síðan,
haustið 1945, veikjast þeir hastar-
lega af lömunarveiki Hrólfur og
Jörgen. - Jörgen lést eftir örfárra
daga legu, en Hrólfur lamaðist á
báðum fótum. Og þetta sama haust
kemur Hrólfur hingað til Reykja-
víkur sér til lækninga ef ske mætti
að hann fengi aukinn styrk með til-
heyrandi þjálfun. Ég heimsótti
hann nokkrum sinnum á sjúkra-
húsið og yfir honum var fullkomin
ró, einsog hann væri búinn að sætta
sig við orðinn hlut. En ekki var
hann lengi hér í það sinn, því hann
var búinn að sækja um Mennta-
skólann á Akureyri og var hann
fyrir norðan að mestu í fjögur til
fimm ár, en er hann kom að norðan
gerðist hann þingskrifari og fór í
viðskiptafræði í Háskólann og lauk
þeirri menntagrein með góðum
vitnisburði. Við höfðum raunar
ekki mikið samband á þessum há-
skólaárum Hrólfs. En síðar urðum
Verður sett upp nýtt loft
að Kjarvalsstöðum?
Loftið í sýningarsölum Kjarvalsstaða er mjög áberandi og þykir ýmislegt
athugavert við lýsinguna þar líka.
við nágrannar í nokkur ár og jukust
þá kynni okkar á ný, og þá held ég
að við höfum fundið það, að við
vorum úr sömu sveit og mörg áhug-
amál okkar þaðan runnu í líkan far-
veg. Og upp frá því hélst vinskapur
okkar alla tíð. Enda hef ég vart
kynnst jafn trygglyndum manni um
dagana.
A árunum 1952-1956 bjó Hrólf-
ur með Sigrúnu Ágústu Magnús-
dóttur Runólfssonar. Þau eignuð-
ust einn son, Börk. Einnig tók
Hrólfur son Sigrúnar, Örn, fyrir
kjörson. Sigrún Ágústa var síðar
búsett í Hafnarfirði. Hún lést fyrir
aldur fram árið 1973. Árið 1959,
eignast Hrólfur dóttur með Krist-
ensu Andrésdóttur, ættaðri frá
Hellissandi. Sú dóttir heitir
Sveinbjörg.
Árið 1960 kvæntist Hrólfur,
Guðrúnu Sveinsdóttur, hjúkrun-
arfræðingi, ættaðri frá Rein í
Mýrdal. Þau bjuggu hin síðari ár í
Holtagerði 42, í Kópavogi og eiga
þau tvær dætur, Æsu, sem búsett er
á Grænavatni í S-Þing, stúdent úr
Menntaskólanum á Akureyri, og
Hildi Björgu, sem er heima og er í
menntaskóla. Konu Hrólfs,
Guðrúnu, börnunum, skyldfólki,
tengdafólki og móður vil ég óska
velfarnaðar á komandi tímum.
En þó að Hrólfur flytti í Kópa-
vog á sínum tíma slitnuðu ekki al-
veg hin gömlu sveitatengsl okkar.
Við gátum alltaf rifjað eitthvað
upp, sem gerst hafði í sveit okkar
norðan fjalla. Og báðir höfðu
ánægju af. Og vissulega varð ég
þess var, hve smalalöndin hans í
Mýraröxl voru honum dýrmæt í
minningu þess, er hann var heill og
hljóp í kringum kennileitin á
smalaslóð. Tröllhóll, Steinahjalli,
Álfasteinn voru honum bláir í
minningunni frá bernskudögum.
Og þó að við Hrólfur vart sæj-
umst nú á þessu ári hafði ég síma-
samband við hann í ágústmánuði
síðastliðnum og varð þess var, að
það var mjög af honum dregið.
Samt töluðum við saman nokkra
stund, og verður það ekki rakið
hér, nema það að hann gerði ekki
ráð fyrir því, að við töluðumst oftar
við. En hann þakkaði mér svo vel
fyrir að hafa hringt til sín, og þegar
heyrnartólið féll var ég viss um
það, að þetta væru síðustu orðin
sem á milli okkar færu hér á jörð.
En þó kom annað á daginn. Það
var 28. nóvember, að Hrólfur
hringdi til mín og spyr mig eftir
hvern þetta erindi sé.
Vegir skiljast, héðan burt skal halda,
og hverjum þeim sem nú var staddur
hér
þúsundfaldar þakkir vil ég gjalda.
Með þeirri ósk burt ég fer.
Þegar nœst vor saman liggur leið,
lýsi oss þá gleðisólin björt og heið.
Ég gat upplýst hann um það, því
það stendur í gamalli söngbók og er
eftir Hannes S. Blöndal. Lagið við
það er eftir Bellman. Þá færði
Hrólfur það í tal við mig að oft
hefði þetta verið sungið í Þinghús-
inu á Breiðumýri í lok skemmti-
funda, áður en heim var haldið.
Og viku eftir þetta símtal okkar,
var Hrólfur allur. En þetta símtal
olli mér nokkrum heilabrotum sem
og varð til þess, að ég sendi þér
þessa kveðju mína - yfir hafið bláa
- með þeirri von, - að nú - lýsi þér
gleðisólin björt og heið.
Gísli T. Guðmundsson
Lánasjóður námsmanna:_
Ein stærsta
lánastofnunin
Á yfirstandandi skólaári eiga um
7000 námsmenn í 20 sérskólum
hérlendis rétt á námsaðstoð í formi
námslána frá Lánasjóði íslenskra
námsmanna. Þar til viðbótar eru
um 2000 íslenskir námsmenn sem
stunda nám erlendis. Af þessum
9000 nemendum sóttu 4355 um lán
hjá LÍN í haust, þar af nær undan-
tekningalaust allir sem stunda nám
erlendis og rúmlega 40% þeirra
sem stunda framhaldsnám hér-
lendis.
Nú eru rétt 30 ár liðin síðan fyrsti
vísir að Lánasjóði íslenskra náms-
manna varð til þegar Lánasjóður
stúdenta við HÍ var stofnaður.
Ríflega 4000 lán
Námslánum hefur fjölgað mjög
á undanförnum árum og má sem
dæmi nefna að fyrir 10 árum var
úthlutað um 2800 námslánum en á
síðasta námsári ríflega 4000 lánum.
Lánveitingum til námsmanna
við Háskóla íslands hefur hlutfalls-
lega fækkað á undanförnum árum
um leið og lánveitingar hafa aukist
til námsmanna erlendis. Nú er svo
komið að um helmingur heildar-
lánsfjárhæðinnar fer til nemenda
sem stunda nám erlendis og er
reiknað með að það hlutfall hækki
upp í 55% á næsta ári.
Helstu skilyrði fyrir því að nem-
endur fái námslán eru að stundað
sé fullt nám og tekjur námsmanns
séu innan ákveðinna marka. Kröf-
ur um námsárangur eru ívið strang-
ari hér en erlendis.
6.073 kr. á mánuði
Námslán eru miðuð við náms-
framfærslukostnað með eðlilegu
tilliti til fjölskyldustærðar, tekna
námsmanna og maka hans. Nú eru
aðeins greidd 90% af þessum fram-
færslukostnaði en það hlutfall á að
hækka upp í 95% á næsta ári. Til
samanburðar má geta að ellilífeyr-
isþegi hafði til umráða í nóvember
sl. 6.980 kr. en námsmaður 6.073
kr. á mánuði.
Árið 1976 varð sú breyting á að
námslán urðu fyrst íslenskra lána
verðtryggð að fullu. Endur-
greiðsíur lána hefjast 3 árum eftir
að námi viðkomandi lánsþega lýk-
ur og er árleg afborgun 3,75% af
tekjum fyrra árs fært upp til
verðlagsbreytinga.
Að sögn forráðamanna LÍN eru
vanskil innan við 1% af gjaldfölln-
um afborgunum. Fjárhagsvandi
sjóðsins hefur verið nokkur á þessu
ári og kemur þar aðallega til óvænt
fjölgun umsókna haustlána, verð-
bólga og óhagstæð gengisþróun, en
helmingur lánsupphæða er
greiddur í erlendum gjaldeyri.
Vantar 80 miljónir
Samkvæmt fjárlagafrumvarpi
fyrir komandi ár mun Lánasjóður-
inn hafa tæpar 330 miljónir til urn-
ráða, þar af verða 138 miljónir
teknar að láni til að endurveita í
forrni námslána. Að sögn forráða-
manna sjóðsins nægir þessi upp-
hæð þó engan veginn til að geta
veitt öllum þeim lán sem hafa rétt
til þess á komandi ári, og telja þeir
að allt að 80 miljónir vanti uppá svo
endar nái saman.
-lg-