Þjóðviljinn - 22.01.1983, Blaðsíða 16

16 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Helgin 22.-23. janúar 1983
Magnús H. Magnús
son, fyrrverandi
bœjarstjóri í
Vestmannaeyjum,
rifjar upp minningar
frá eldgosinu
í Heimaey
Poll-rólegur á hverju sem gekk,
meö nægan tíma til aö eiga viðtal
viö hvern þann, sem þurfti að tala
viö hann, jafnvel þótt allir þyrftu
aö eiga við hann orðastað í einu og
tilbúinn til aö reyna að leysa öll þau
vandamál sem fyrir hann vöru bor-
in. Nákvæmlega þannig kom
Magnús H. Magnússon alþingis-
maöur, fyrrverandi bæjarstjóri í
Vestmannaeyjum, mér fyrir sjónir,
þegar ég var sendur sem frétta-
maöur til Vestmannaeyja á fyrsta
degi eldgossins í I leimaey 23ja jan-
úar 1973. Allar götur síöan hef ég
haft mikið álit á Magnúsi. Nú eru
liöin 10 ár síðan gosiö í Vestmanna-
eyjum hófst. í tilefni þess fór ég á
Kg þurfti að velja á milli hvort höfnin eða miðbærinn færi undir hraun.... (Áður óbirt Ijósmynd: Sigurjón
Jóhannsson).
Mitt var aö velj a á milli
Pað góða í manninum
fund og lét lögregluna aka um bæ-
inn með sírenu og ljós að vekja
fólk, sem hugsanlega væri sofandi.
Síðan var að snúa sér að björgun
fólksins.
Mörg tilviljunin
- Það eru margar tilviljanir
tengdar þessunr atburðum og
margt sem lagðist á eitt um að
styrkja mann í þeirri trú að þrátt
fyrir allt ntyndi þetta fara vel. Við
getum byrjað á því, að allur floti
Eyjamanna var í höfn, sarnt var
blíðu veður, svo nrikið blíðu veður
að ég ásamt fleira fólki hafði verið
að leika golf á sunnudeginum. En
það hafði verið vont veður á
laugardeginum og bátarnir biðu
þess að kvikuna lægði og ætluðu að
róa á mánudeginum. Vegna þess
að þeir voru allir í höfn gerðist það
kraftaverk, að hægt var að flytja
um fimm þúsund manns slysalaust
til lands á 4 tímum.
Á þessum árstíma er austan eða
n-austanátt ríkjandi í Vestmanna-
eyjum. En alla fyrstu vikuna, utan
nokkurs tíma á fimmtudeginum,
var vestan átt og það er afar sjald-
gæft að hæg vestanátt standi svo
lengi að vetri til í Eyjum. Hefði
austan eða n-austan átt verið ríkj-
andi fyrstu vikuna, má fyllyrða að
öll byggð í Vestmannaeyjum hefði
farið á kaf undir ösku og þá hefði
tæplega þurft um að binda, þótt
maður geti kannski ekki fullyrt
neitt þar um. Ýmsar fleiri tilviljanir
komu í ljós sem við víkjum að á
eftir.
fund Magnúsar og baö hann rifja
upp það sem honum er minnis-
stæðast frá þessum tíma, í þeirri
vissu að hann hljóti að líta margt
varðandi gosið öðrum augum en
aörir menn, vegna starfa síns sem
bæjarstjóri, þegar ósköpin dundu
yfir.
Hélt að það
vœri Katla
- Já, það er auðveldara að tala
um hlutina 10 árum eftir að þeir
áttu sér stað. Maður sér ýmislegt í
öðru ljjósi nú en kannski fyrst á
eftir. Éit minnist þess að kvöldið
áður en gosið hófst, það byrjaði
rétt fyrir kl. 02 aðfaranótt mánu-
dagsins 23. janúar, s;it ég fyrst og
hlustaði á útvarp. Síðan setti ég 9.
sinfóníu Beethovensá fóninn og lét
fara vel um mig. Ég minnist þess
þar væri eld að sjá. Ég hafði engan
austurglugga, þannig að ég fór út
og sá elda og hélt enn að þetta væri
Katla. En svo auðvitað þegar betur
var að gáð sá maður að ósköpin
voru á Heimaey. Ég hraðaði mér
að eldstöðvunum og ég man að það
hneykslaði konu mína, að ég tók
með ntér ljósmyndavél.
Varð þér ekki
hverft við?
- Nei, svo skrýtið sem það nú er,
þá brá mér ekki, en ég þóttist strax
skynja þá hættu sem væri yfirvof-
andi. Ég byrjaöi á því að hringja í
Loftskeytastöðina og bað menn
þar að hafa samband viö alla þá
aðila, sem nauðsynlegt væri, þar á
rneðal Almannavarnir. Síðan kall-
aði ég strax saman bæjarstjórnar-
Við gátum dælt einu tonni af vatni á sekúndu þegar allur dæluútbúnaðurinn var kominn. Það er meira cn
rennsli Elliðaánna. (Áður óbirt mynd Sigurjóns Jóhannssonar).
- Nú, en ef við höldum áfram
með fyrstu klukkustundirnar, þá
vareitt það fyrsta sem bæjarstjórn-
in gerði að óska eftir því viö lög-
reglu, slökkvilið og hjálparsveitir
að iiðsmenn þeirrafæru ekki íland,
heldur yrðu eftir til aðstoðar og
það varð. Um 200 manna flokk-
ur fór ekki til lands. Mér er einnig
minnisstætt hve fólk í landi brá
fljótt við til hjálpar. Allir vildu
veita okkur þá aðstoð sem í mann-
legu valdi stóð. Strætisvagnar voru
sendir til Þorlákshafnar að sækja
fólkið. Fólk opnaði hús sín fyrir því
hvar sent var. skólar voru opnaðir
fyrir það. allir vildu rétta hjálpar-
hönd. Menn streymdu svo strax til
Vestmannaeyja að vinna að björgun
og þarna sá maður í raun dæmi um
það góða í manninum, þegar þarf
að hjálpa. Það sent ég varð vitni að
þarna jók manni bjartsýni á að
heimurinn væri þrátt fyrir allt ekki
hverra hluta vegna var ég ekkert
syfjaður og fór því ekki í rúmið fyrr
en kl. 01.30.
Ég man ekki hvort ég hafði fest
blund, þegar eiginkona Páls Zóp-
honíassonar. bæjartæknifræðings,
hringdi og bað mig líta í austurátt.
einnig að alit kvöldiö fann ég við og
viö jarðskjálftakippi og taldi víst að
umbrot væru í Kötlu, jafnvel gos í
vændum, enda var þá sagt að hún
ætti von á sér. Ég hugsaði svo sem
ekkert frekai um þetta, og ein-
Sigurdór
Sigurdórssi
skrifar
eins slænrur og nrargur vill vera
láta.
Enginn verður samur
og jafn eftir
Heldurðu að sá tími sem gosið
stóð yfir og þú varst þarna í cldlín-
unni hafi haft einhver varanleg á-
hrif á þig?
- Ég er þess fullviss. Álagið á
mig og fleiri meðan á þessu stóð var
mikið. Ég svaf aldrei meira en 3 til
4 tíma á sólarhring þennan tíma og
ég gekk á minn varaforða. Ég hef
t.d. ekki jafn gott minni eftir sem
áður, svo dænti sé nefnt. Auk þess
upplifði maður ýmislegt sem sett
hefur mark á mann alla tíð síðan.
Og ég skammast mín ekkert fyrir
að segja það, að ég var örþreyttur
orðinn í lokin. Það að gosið fór
ekki verr með marga Eyjamenn,
sem aldrei fóru í land. en raun ber
vitni, hygg ég vera að þeir vöndust
allvel jarðeldunt í Surtseyjargos-
inu, sem segja má að hafi verið alv-
eg við bæjardyrnar. Aðlögunar-
hæfileiki mannsins er ótrúlegur og
svo virðist sem öllu megi venjast.
Ég hafði vanist því að lifa við
lífshættu og hafði séð margt mis-
jafnt um dagana, vegna þess að ég
sigldi með Norðmönnum á
stríðsárunum. Ég var ekki nenia 17
ára þegar ég réð mig á norskt farm-
skip. Á þeim árum upplifði ég ým-
islegt sem herti mig upp og gerði
nrér auðveldara að taka alvar-
legum tíðindum með jafnaðargeði.
Ég ætla samt alls ekki að líkja því
neitt saman, að vera bæjarstjóri í
Vestmannaeyjum í gosinu og sjó-
ntaður í stríðinu, þótt maður byggi
að þeirri reynslu sem ntaður öðlað-
ist þar.
Misstum
aldrei vonina
Kom aldrci fyrir þig sú tilfinning
að allt þetta erfiði, allt björgunar-
starfið, væri til einskis, að allt
myndi farast?
- Þessu er dálítið erfitt að svara.
í raun og veru held ég að þessi
hugsun hafi aldrei náð tökum á
mér. Ég talaði áðan um tilviljanir
sem juku manni trú á að þetta ætti
allt eftir að fara vel og kannski varð
það tii þess að við misstum aldrei
kjarkinn. Ég skal játa að ég var
stundum hræddur um að höfnin
færi. Ég var sannfærður um, að ef
hún færi, þá myndu Vestmanna-
eyjar fara niður á sama stig og segir
í fornum bókum að þær væru veiði-
stöð en engra manna veturseta. Ég
minnist þess þegar Kristján heitinn
Eldjárn forseti kom í heimsókn til
Vestmannaeyja í gosinu og 70 hús
höfðu farið undir hraun á
skömmum tíma og baráttan virtist
vonlítil, þá spurði hann mig, þar
sem við stóðum á hrauninu og
litum á aðstæður, hvort þetta væri
ekki vonlaust, hvort allt myndi
ekki fara undir hraun. Ég minnti
hann þá á innrás Þjóðverja í Noreg
og spurði hann hvort hann héldi að
niargir hefðu haft trú á frelsisbar-
áttu Norömanna þá gegn ofur-
eflinu. Þá sagði Kristján: „Ég skil
hvað þú átt við“. Síðan talaði hann
ekki meira unr það mál.
70 hús eða höfnin
Það getur ekki farið hjá því að þú
sem bæjarstjóri hafir stundum
þurft að taka ákvarðanir án þess að
gefast mikið tóm til að ígrunda mál-
ið, var það ekki stundum erfitt?
- Það er alveg rétt að ég þurfti
stundum að gera það, en ég hef
aldrei átt erfitt með að taka
ákvörðun; sennilega er það mín
sterkasta hlið sem stjórnmála-
manns. Ég er ekki mikill ræðu-
maður og enginn áróðursmaður.
En ákvarðanir get ég tekið án
erfiöleika.
Hver heldur þú að hall verið erf-
iðasta ákvörðunin seni þú tókst
meðan á gosinu stóð?
- Ætli það hafi ekki verið þegar
dr. Þorbjörn Sigurgeirsson, pró-
fessor, sem stjórnaði hraunkæling-
unni, kom til mín og sagði: „Við
getum ekki varið allan hraunkant-
inn, þú veröur að ákveða hvort við
verjum höfnina eða miðbæinn".
Ég valdi höfnina og 70 hús í mið-
bænum fóru undir hraun. Ég hef