Þjóðviljinn - 29.01.1983, Síða 15

Helgin 29. - 30. janúar 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
NAD
4. bindi Jarða-
bókar Árna og
Páls komið út:
Borgar-
fjarðar- og
Mýrasýsla
Út er komið 4. bindi Jarðabókar
Árna Magnússonar og Páls Vída-
líns í Ijósprentaðri útgáfu Hins ís-
lenska fræðafélags í Kaupmanna-
höfn. Þetta bindi er um
Borgarljarðar- og Mýrasýslu og
kom fyrst út í Kaupmannahöfn árið
1927 í útgáfu Boga Th. Melstcðs
sagnfræðings.
Jarðabókin um Borgarfjarðar-
sýslu var samin á árunum 1706-
1708, en um Mýrasýslu 1708-1709.
Útlit bókarkápu er verk Tómas-
ar Jónssonar, en kápuna prýðir
handgerð eftirmynd af íslandskorti
Þórðar biskups Þorlákssonar frá
1670. Band hefur hannað Hilmar
Einarsson.
Fræðafélagið hóf endurútgáfu
Jarðabókarinnar árið 1980, og er
von á 5. og 6. bindi á þessu ári, en
alls eru bindin 11. Að síðustu verða
svo gefin út ýmis jarðabókaskjöl og
atriðisorðaskrá fyrir öll bindin.
Umboð fyrir Hið íslenska
fræðafélag hér á landi hefur Sögu-
félag, Garðastræti 13b, 101
Reykjavík, og geta áskrifendur
vitjað bókarinnar þar.
Nýir áskrifendur geta fegnið öll 4
bindin á kr. 1.700.-
skráðir eru í prestsþjónustubækur
Keldnaþinga og Oddaprestakalls,
sem komnar eru á safn, og fæðing-
ardagar núlifandi manna eru born-
ir saman við gögn Þjóðskrár. Þá er
beðið afsökunar á því sem úr-
skeiðis kynni að hafa farið.
Valgeir ber aðalsmark vandaðs
og hógværs fræðimanns og ég hef
heyrt menn fullyrða að hann beri
það með rentu. Rangvellingabók
ber því af ýmsum öðrum ættfræði-
°g byggðasöguritum sem mörg
hver eru full af villum og óná-
kvæmni.
Auk jarðatals og ábúenda eru
nokkrir smærri kaflar í bókinni um
bæjarnöfn, mannfjölda, dýrleika,
bústofn o.fl. Þá fylgir henni vönd-
uð nafna- og heimildaskrá.
Auk höfundar skrifar Árni
Böðvarsson cand. mag. formála,
en hann hafði hönd í bagga með út-
gáfunni, og skýringar á bæjarnöfn-
um eru eftir hann. I bókinni er mik-
ill fjöldi mannamynda og gefur það
henni ekki síst gildi. Hefur verið
reynt að ná í allar þær myndir sem
til eru af ábúendum á Rangárvöll-
um og mökum þeirra.
Bindin tvö af Rangvellingabók
eru alls 680 bls. svo af því má sjá að
hún er ekki smátt rit. Það ætti að
vera metnaðarmál hvers hrepps á
landinu að eignast slíka bók.
bókmenntír
Rangvellingabók
— hafsjór af fróðleik
Guöjón
_____Friðriksson
skrifar
Rétt fyrir jólin kom út mikið rit í
tvcimur bindunt er nefnist Rang-
vellingabók og er útgefandi hennar
Rangárvallahreppur en höfundur
hennar er Valgeir Sigurðsson á
Þingskálum. Langmestur hluti
bókarinnar er jarða- og ábúendatal
hreppsins og er óhætt að slá því
fram að jafn vandað verk af þessum
toga hcfur ekki sést lengi. Er þarna
kominn gífurlegur mann- og ætt-
fræðifróðleikur um einn hrepp og
munu ekki aðrir hreppar hér á
landi státa af sambærilegu riti.
Valgeir Sigurðsson mun hafa
byrjað að safna efni til þessarar
bókar um 1950 og er því meira en
30 ára vinna að baki. Fróðlegt er að ‘
lesa orð höfundar um tildrög verks-
ins í formála. Þar segir hann:
„Orsök þess að ég tók að fást við
þetta tímafreka viðfangsefni kann
• að hafa verið sú að mig hafi skort
hugræn verkefni til að glíma við en
fleira kom þó til. Á unglingsárum
mínum voru uppi hugmyndir um
að erlent stórveldi gerði hluta
Rangárvalla að hernaðarflugvelli í
sambandi við herskipahöfn í
Þykkvabæ. Voru gerðar talsverðar
mælingar til undirbúnings því verki
og þjóðkunnir fjáraflamenn tóku
að kaupa land þar sem hernaðar-
mannvirkjunum var ætlað að
verða.
Þessar áætlanir urðu til þess að
efla mjög þjóðernisvitund mína og
beina huga mínum að ættlandinu
og sögu þess og þá ekki síst sögu
; minnar heimabyggðar og því fólki
er þar hafði lifað og starfað. Fram
að þessu hefur gæfa Rangárvalla
komið í veg fyrir að þar væri sett
upp víghreiður stórveldis og segja
má að lífið hafi sigrað dauðann á
þessum stað því nú eru ein víðlend-
ustu tún og akrar landsins þar sem
ráðgert var að gera hernaðarmann-
virkin. Þessar hugmyndir um gerð
hernaðarflugvallar á Rangárvöll-
um hafa mótað skoðanir mínar allt
fram á þennan tíma og ollu á sinni
tíð talsverðu um að ég réðst í að
gera þetta verk sem ég þá bjóst eins
við að yrði grafskrift bænda-
byggðar í sveitinni.
Þó að ráðagerðir þessar væru úr
sögunni og blómleg byggð héldist á
öllum Rangárvöllum var engu að
síður ástæða til að halda þessu
verki áfram og ánægjulegra við að
fást. Er ég tók að dvelja í Reykja-
vík fór ég að stunda söfnin þar
(Þjóðskjalasafn og Landsbóka-
safn) í frístundum mínum og viða
að mér efni þaðan. Hef ég gert það
fram á þennan dag og er mikill hluti
þessarar bókar sóttur í heimildir
sem þar eru geymdar, svo sem
prestsþjónustubækur, sóknar-
mannatöl, manntöl og ættartölu-
bækur.“
Orð Valgeirs um tilurð verksins
eru býsna merkileg, og fróðlegt
væri að rifja upp við tækifæri áætl-
anir unr víghreiður Bandaríkjahers
á Rangárvöllum.
Eins og áður sagði er jarðatal og
ábúenda á Rangárvöllum rnegin-
uppistaða Rangvellingabókar oger
þar ekki kastað til höndunum.
Hver bær er tekinn fyrir í stafrófsröð
og raktar helstu heimildir um hann
frá upphafi eftir því sem hægt er,
t.d. eignaraðilar, landamerki, lýs-
ingar úr jarðamati frá ýmsum tím-
um o.s.frv. Síðan er tal allra bænda
sem vitað er urn á hverjum bæ í
tímaröð. Oftast er bændatalið ó-
slitið frá fyrri hluta 18. aldar. Ættar
hvers bónda er getið, helstu ártala,
maka og barna. Þarna er því haf-
sjór fyrir ættfræðinga og ekki síst
þá sem eiga ættir að rekja til Rang-
árvalla. Þá er rakinn ferill hvers
Valgeir Sigurðsson á Þingskálum:
Hcfur gert stórvirki í þágu hcima-
hrepps síns.
bónda og nrikið er urn mannlýsing-
ar úr ýmsum heimildum.
Valgeir getur þess í formála að
hann hafi lesið saman við heimildir
nær allar greinar sem eru innan
gæsalappa og einnig hafi verið lesið
saman við ritið fæðingar-, dánar-
og giftingardagar allra þeirra sem
Dregin
Aðeins skuldlausit áskriiendur getatekið þátt í getrauninni,
Getraunaseðlarnir birtast í laugardagsblöðunum
-numsrexjMfiLf—
hljómflutningstæki
að upphæð 25.000,- kr.