Þjóðviljinn - 12.05.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN, Fimmtudagur 12. maí 1983
Svavar Sigmundsson hefur unnið að samheitaorðasafninu í næstum áratug. Fyrir framan hann er seðlasafn-
ið þar sem eru tugþúsundir orðaseðia. Myndir - eik.
í Máltölvunarherberginuer arðasafnið slegið inn á tölvu. Það er Ari Páll
Kristinsson íslenskunemi sem situr við tölvuborðið.
Samheitaorðabókin er nú unnin í ritvinnslutölvu
„Einfaldari, fljótvirkari
og ódýrari vinnsluaðferð”
segir Svavar
Sigmundsson
höfundur
bókarinnar
„Einfaldar ritvinnslutölvur munu
ekki einungis færa okkur nærri
hljóðlaust rittól í stað ritvélarinnar,
heldur tæki sem mun auðvelda
allar breytingar á skrifuðum texta,
og loks mun það samtímis vinna
verk setningartölvunnar svo ekki
verður nauðsynlegt að setja
textann í prentsmiðju og lesa
próförk. í lok þessa áratugar
verðursennilega jafnfátítt að
vélrituðu handriti bóka verði skilaö
í prentsmiðju og nú að sett sé eftir
handskrifuðum texta."
Þessi orð er að finna í fróðlegri
grein sem Páll Theódórsson eðlis-
fræðingur skrifar í nýútkomið hefti
tímarits Máls og menningar þar
sem hann kynnir ritvinnslu með
tölvum og líklegar nýjungar í þeim
efnum.
Nú þegar er farið að fullvinna
hérlendis texta til prentunar á rit-
vinnslutölvur. Eitt þessara verk-
efna er Samheitaorðabókin sem
Svavar Sigmundsson lektor hefur
unnið að síðustu ár. Fyrir skömmu
var farið að vinna handritið að
orðabókinni í gegnum tölvu í sam-
vinnu við Máltölvun Háskólans.
Hér er um að ræða fyrsta meirihátt-
ar verkefnið sem unnið er á þennan
hátt hérlendis, en áður hafa verið
unnin tvö orðasöfn til prentunar
hjá Máltölvun Háskólans, Hag-
fræðiorðasafn og orðasafn Skýrslu-
tæknifélagsins.
Samheitaorðasafn
Við héldum á fund Svavars Sig-
mundssonar og leituðum frekari
upplýsinga um vinnslu samheita-
orðasafnsins.
„Það var árið 1974 sem ég byrj-
aði að vinna að þessu verkefni en
verkið er eins og kunnugt er unnið
á vegum styrktarsjóðs Þórbergs
Þórðarsonar og Margrétar Jóns-
dóttur. Þórbergur hafði mikinn á-
huga á að bók sem þessi yrði gefin
út hérlendis. Ég var í Kaupmanna-
höfn fram til ársins 1980 og vann
þar m.a. ásamt Þorbjörgu Helga-
dóttur við söfnun orða í safnið. Eft-
ir að heim kom var byrjað að vinna
úr seðlasafninu og útbúa til prent-
unar.“
- Hvað kom til að ákveðið var að
færa úrvinnsluna inn í tölvu?
„Þegar búið var að vélrita eftir
'seðlum um tæpan þriðjung af
heildarverkinu sem handrit, yarð
mér ljóst að þetta var bæði seinlegt
og kostnaðarsamt verk. Einnig er
erfitt að bæta inn í handritið og
lagfæra, þetta vill verða ansi mikið
krot þegar upp er staðið. Það lá
ljóst fyrir að alls þyrfti að vélrita
upp 1500 - 1600 blaðsíður. Þá fór-
um við að ræða í samheitasjóðnum
hvernig hægt væri að einfalda þessa
vinnu og gera hana ódýrari og fljót-
virkari. Baldur Jónsson dósent sem
hefur stjórnað uppbyggingu Mál-
tölvunar Háskólans var okkur til
ráðgjafar og að endum var ákveðið
að vinna þetta verk í gegnum
ritvinnslutölvu".
Mikill
vinnslusparnaður
- Hvað vinnst með því móti?
„Vinnusparnaður er mikill. Það
þarf t.d. ekki að slá inn nema hluta
alls safnsins í tölvuna. Hún sér um
að raða öllum tilvísunarorðum,
sem eru geysimörg, á sinn stað í
safnið, eftir því sem þau týnast inn
við innsláttinn. Þá auðveldar þessi
vinna okkur mjög allar leiðrétting-
ar. Það er einn stærsti kosturinn við
tölvuvinnslu. Ekkert krot á pappír,
heldur bætt inní, strokað út,
leiðrétt og lagfært, allt á tölvuna.
Próförk má lesa af skermi eða þá af
afriti sem oftast er gert. Þessi vinna
er mun fljótvirkari en sú sem áður
hefur verið notuð þar sem sífellt er
verið að hreinrita ný og ný handrit.
Þá er ekki heldur nein hætta á að
nýjar villur slæðist inn um leið og
aðrar eru leiðréttar eins og vildi
koma fyrir áður. Við losnum líka
við að rekja allar tilvísanir fram og
til baka og tryggja að þær stemmi.
Það sér tölvan algerlega um sjálf.
Það er í raun leiðinlegasta og tíma-
frekasta handavinnan sem sparast
við þessa vinnsluaðferð og það er
mikill kostur.“
Byrjað í
febrúar sl.
Þegar er búið að rita inn á tölv-
una um 1/6 af heildarverkinu, sem
er að sögn Svavars um 1600
blaðsíður. Það eru tveir nemendur
við íslenskudeild Háskólans sem
sjá um innsláttinn sem hófst í lok
febrúar sl.. Reiknað er með að
verkinu verði lokið í haust og þá á
eftir að lesa síðustu próförk áður
en allt er klárt til prentunar.
- En h venær mega menn eiga von
á því að samheitaorðasafniö lang-
þráða líti dagsins ljós?
„Það er stefnt að því að koma því
út á næsta ári. Þetta er hálfgert til-
raunaverk sem við erum að vinna
hérna með þessari tölvukeyrslu.
Fyrsta stóra verkefnið sem er unn-
ið á þennan hátt á vegum Há-
skólans og við erum ánægð með
hvernig til hefur tekist."
Svavar sagðist vita að fleiri stofn-
anir á Háskólalóðinni væru að
hugsa sinn gang í þessum efnum,
t.d. Árnastofnun varðandi textaút-
gáfu, en þessi nýja tækni myndi
hafa í för með sér mikinn tíma-
sparnað og losa fræðimenn undan
leiðinlegri vinnu sem allir vilja
helst losna við.
Þjóðminjasafnið hefur verið að
kanna möguleika á að koma
myndasafni sínufyrir átölvuskrá og
Orðabók Háskólans er að undir-
búa vinnslu á skrá yfir uppflettiorð
í seðlasafni Orðabókarinnar.
Hvað er
framundan?
Ekki hefur verið samið við neinn
aðila ennþá um prentun á sam-
heitaorðasafninu, en vissulega er
breytt staða komin upp gagnvart
prentun, þegar sýnt er að ný tækni í
tölvuritvinnslu býður uppá að öll
textasetning getur farið fram utan
prentsmiðju. Hvað þessi þróun
mun hafa í för með sér fyrir prent-
iðnaðinn er ekki gott að fullyrða
um á þessari stund. Sumir segja að
þetta verði til þess að fjöldi starfs-
manna í prentsmiðjum, þe. þeir
sem fást við innskrift texta, muni
missa. atvinnuna, en aðrir halda því
fram að þessi tækni verði til þess að
mun fleiri sjái sér fært að gefa út
ritað mál á prenti, þar sem setning-
arkostnaður sparist, sem verði aft-
ur til þess að mikil aukning verði í
umbroti og annarri prentvinnu á
næstu árum.
Hvort sem verður ofaná, er
aðeins eitt víst, að þessi tækni hefur
þegar stigið inn fyrir þröskuldinn
hjá okkur og að styttra er í breyt-
ingar en menn gera sér almennt
ljóst eins og Páll Theodórsson
kemst að or.ði í þeirri grein sem
vitnað var í hér í upphafi. -Ig.
IS001
ISOðU
ISOOln
ISOOlo
ISOOlp
JSOOlq
ISOOlr
ISOOlsOl
IS0101
IS0102
IS010J
isom
IS010S
1»>10€
IS0107
IS0108
ISðlOS
isouo
•ifNwna;
eíwsnalejitr;
•inn;
einsanaU;
einslwur
einstiUníslejur
einst>0ur
whMíjulww
u^omilaus
eUrsefinn
«wrt»rl»ui
I0030E
IgtOl
ISOSt .
*• t»» trwi k dlík y

n»tt* tkkiJ

istncá »«*' ts*. i;
ÍSÓÍC-VJ tit;
1*3109 i t.**n* »tk«;
IÍP169* Unn*í
*
iSCÞ. y«n AÍ>
ííoiiou
1Í051 n«t!í »t<;

*'3 ÖÖtn n
IS001*2' h. UOpt *t nu# t • 11 < *’
I5C101
tSÍ)1C1u
isóic: *t»1í1«J
tscio:u
IS01C1
líOlCí-
rsOiiK
tscios h**!** j;
ncnciu ti ** r «;
tsdóo *»11 -i
I5C1C-S j
1SC10? kep?**t v1d/
1 S(tt07j
ISC1Í12 v*ro ekki tAt 11
• IS310«u iSt;
1S315? : Ur.rt* *■<«»;
rs''>o»u •ínn*;
1501 U v«ro sé;
isohoj v*r«í
ISC51 r*tt» vií;

ISCOliOJ h. tU *tf*lt«;
IJOlCf tí'V* ilriílt;
•1531013
iscioí
m' tsoics for» <r*b,J
< » r »;
1S31C4 fr*nfylíJ*;
h*»n Ji
*a«r*J ■
» u§!c£«: '•■otta rvkf/
ijofor xropast vl4i
ISÖEiíu
v»r* »kkl Ut IJ
Þannig er þróunarsaga samheitaorðasafns-
ins á ýmsum vinnslustigum: I upphafi er
orðum safnað á seðla og þeim raðað upp í
stafrófsröð.
Þá er vélritað upp handrit, það leiðrétt og
bætt inn viðbótum eftir því scm við á. Þegar
búið var að setja þriðjung orðasafnsins upp
á þennan máta var nýja tæknin innleidd í
vinnsluna.
Orðasafnið slegið inn á ritvinnslutölvu sem
auðveldar og flýtir fyrir allri vinnu. Hvert
orð, grunnorð og tilvísunarorð hafa sitt
númer og talvan sér algcrlega um að raða
þessu upp í rétta röð.
Ef menn vilja lesa próförk, þá er ekki annað
en að láta tölvuna prenta út orðalista eins og
hér sést. Þar er hægt að merkja við lagfær-
ingar sem enga stund tckur að bæta inn í
orðalistann í tölvunni. Myndir - eik.