Þjóðviljinn - 12.05.1983, Blaðsíða 10

18 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 12. maí 1983
Upp úr síðastliðnum áramótum
fóru fram miklar umræður í
blöðum um fjárveitingartil
aðalsjúkrahúsanna í
Reykjavik, þar sem formenn
læknaráðs viðkomandi
sjúkrahúsa kvörtuðu mjög um
að heilbrigðisyfirvöid sveltu
sjúkrahúsin fjárhagslega og
undu þeir hag sínum illa.
í umfjöllun formanna
læknaráðanna kom fram það
álit, aðþettafjársvelti
stórsjúkrahúsanna stafaði af
því aðuppbygging
heilsugæslustöðva hefði tekið
svo mikið fé til sín að stóru
sjúkrahúsin hefðu orðið afskipt.
Af þessu mátti draga þá ályktun
að ráðið til úrbóta væri að
draga úr fjárveitingum til
heilsugæslustöðva.
10% hámarkið
að nálgast
Undirritaður hefur beðið árang-
urslaust eftir því að andmæli kæmu
Þetta hefur leitt til þess, að í dag
eru íslendingar betur búnir af
sjúkrahúsum en flestar eða allar
aðrar þjóðir veraldar. Einkum
gildir þetta um acut sjúkrahús.
T.d. munu íslendingar eiga fleiri
sjúkrarúm á barna- og kvensjúk-
dómadeildum en nokkurs staðar
þekkist og innlagning á slíkar
deildir langtum meiri en víðast
hvar annars staðar.
Þegar sjúkrahúslæknar halda því-
fram, að fjárveitingar til heilsu-
gæslustöðva hafi valdið því að stór-
sjúkrahúsin hafi orðið afskipt, er
rétt að gera sér grein fyrir því að
þeir eru að tala um mestu sjúkra-
húsvæðingu veraldar þegar miðað
er við fólksfjölda og þar með mestu
sjúkrahúsneytendur allra landa og
allra alda.
Þetta er rétt að hafa í huga vegna
þess m. a. að svo má skilja á orðum
sjúkrahúslækna, að þeir telji sig
hafa dregist aftur úr öðrum.
Þegar sjúkrahúslæknar tala um
að hlutur heilsugæslunnar í ís-
lensku heilbrigðiskerfi sé svo fyrir-
ferðarmikill að sjúkrahús landsins
séu svelt af þeim sökum er það
íslendingar eru mestu „sjúkrahúsaneytendur“ allra landa og allra alda.
Sjúkrahús eða heilsiigæsla
Alþjóða heilbrigðismálastofnunin hefur beint því til allra þjóða að leggja aukna áherslu á almcnna
heilsugæslu.
fram gegn þessu sjónarmiði, því
vitaö er, að hér eru ekki allir á
sama máli. Fyrst svo hefur ekki
orðið mun hér reynt að gefa athug-
asemdir við þetta álit sjúkrahús-
læknanna þó því máli verði að sjálf-
sögðu ekki gerð nein fullnægjandi
skil í stuttu máli.
Þegar rætt er um fjárveitingar til
heilbrigðisþjónustu í heild sinni og
eins hvert því fjármagni skuli
beint, sem til heilbrisðismála er
veitt. þarf að hafa í huga nokkur
grundvallaratriði.
í fyrsta lagi veröur að gera sér
grein fyrir því að heilbrigðisþjón-
usta er orðin nokkuð dýr, hlutdeild
íslenskrar heilbrigðisþjónustu í
þjóöarframleiðslu er aö nálgast
10%, sem ertaliö hámark þesssent
ein þjóð getur varið til slíkra mála.
Það er því naumast um að ræða, að
vaxandi kröfur þessarar þjónustu
verði leystar á þann hátt, sem hing-
að til hefur verið gert, að
heilbrigðisgeirinn taki til sín vax-
andi hlutdeild þjóðarkökunnar,
heldur hlýtur nú að koma að því að
vaxandi kröfum sé svarað með
aukinni hagræðingu og með því að
gera sér alvarlega grein fyrir for-
gangsröð verkefna. Það er mis-
skilningur, að hægt sé að komast
fram hjá þessari staðreynd með því
að fara til líknarfélaga, eða með því
að láta aðila hins frjálsa framtaks
skattleggja almenning á eigin spýt-
ur til viðbótar þeirri skattlagningu,
sem hið opinbera stendur fyrir.
Allt erþetta hluti af þjóðarkökúnni
og verður að telja það með, þegar
talað er um hlutdeild heilbrigðisþ-
jónustunnar í þjóðarframleiðslu í
heild.
Mestu sjúkrahúsa-
neytendur
veraldar
Það er þannig komið að því að
setja verður heilbrigðisþjónust-
unni svo og annarri þjónustu í
þjóðfélaginu ákveðinn ramma
hvort sem okkur líkar það betur
eða verr. Slíkt er hlutur sem við
þurfum ekki að biðja um, það ein-
faldlega hlýtur að gerast fyrr en síð-
ar.
Útþensla heilbrigðiskerfisins
hefur á síðustu áratugum orðið
mikil eins og áður segir.
Árið 1950 tók heilbrigðisþjón-
ustan til sín ca 3% þjóðarfram-
leiðslunnar. Nú eftir 30 ár er þessi
hlutfallstala orðin 10% og þá
skulum við hafa það í huga að þjóð-
arframleiðslan hefur meira en tvö-
faldast á þessum sama tíma.
Þessi aukning hefur fyrst og
fremst orðið í sjúkrahúsgeira kerf-
isins. Hin almenna heilsugæsla hef-
ur þar löngum orðið útundan.
óbein krafa um að dregið sé úr fjár-
festingu til heilsugæslukerfisins og
því beint til sjúkrahúsanna í
Reykjavík þess í stað.
Bylting í
heilbrigðis-
þjónustu
Við skulum ekki gleyma eftirfar-
andi staðreyndum:
Fyrir nærfellt einu áratug, þegar
fyrst var hafist handa um uppbygg-
ingu hinnar almennu heilbrigðis-
þjónustu, voru íslendingar þegar
komnir með eitt besta sjúkrahús-
kerfi í heinti einkum hvað varðar
sjúkrahús fyrir bráðasjúkdóma, en
heilsugæslukerfið í landinu var þá á
algeru steinaldarstigi um allt land.
í dreifbýlinu, þar sem enn ríkti
sama skipan í þeim málum í meg-
indráttum og tíðkast hafði á 19.
öld, var ástandið svo slæmt, að
engir læknar fengust orðið til að
sinna þar læknisþjónustu. Á þétt-
býlissvæðunum var ástandið í stór-
um dráttum svipað, en nálægðin
við sjúkrahúsin gerði það að verk-
um, að fólk gerði sér ekki eins
glögga grein fyrir vanköntum
heilsugæslukerfisins þar eins og á
höfuðborgarsvæðinu t.d. og öðrum
stærri þéttbýlissvæðum.
Það hafði veriö reynt að bæta úr
þessum annmörkum heilsugæsl-
unnar í dreifbýlinu með ýmsum
fjárhagslegum aðgerðum svo sem
með launahækkunum til lækna í
einni eða annarri mynd, en ástand-
ið batnaði ekki fyrr en skipt var
algerlega um kerfi með lögum um
heilbrigðisþjónustu 1973, þegar í
stað einkareksturs á_heilsugæslu
dreifbýlisins kom heilgugæslukerfi
á vegum opinberra aðila með upp-
byggingu heilsugæslustöðvanna.
Þar með hefur orðið bylting á
heilbrigðisþjónustunni í dreifbý-
linu.
Það er þessi gjörbylting, sem
sjúkrahúslæknar sjá ofsjónum yfir.
Eg er hræddur um að það séu harla
fáir, sem eru sammála þeim um að
þessi þróun hafi verið til óþurftar.
Ég held meira segja, að enginn
þeirra treysti sér til að fylgja þeim
fullyrðingum sínum eftir, heldur
hafi þeir kastað þeim fram i trausti
þess að þeir þyrftu ekki að verja
þær.
Ástand heilsugæslunnar á þétt-
byggðustu stöðum landsins og þá
fyrst og fremst á höfuðborgarsvæð-
inu er svo mál út af fyrir sig. Þar
hefur heilsugæslukerfið verið nán-
ast algerlega Svelt frá upphafi, t.d.
var framlag ríkisins árið 1982 til
heilsugæslustöðva í Reykjavík, þar
sem búa ca. 35% þjóðarinnar,
aðeins 0.9 milljónir. Til saman-
burðar má geta þess að Landspítal-
inn einn gerði kröfur um 74 mifl-
jóna króna framlag fyrir árið 1983
einungis til að viðhalda tækjum,
þetta er 82 sinnum meiri upphæð
en öll fjárfesting til heilsugæslunn-
ar í Reykjavík á vegum ríkisins árið
á undan.
Því verður ekki trúað að það sé
þessi algera vanræksla heilsugæslu-
kerfisins sem forystumenn sjúkra-
húslækna telja hina eðlilegu þróun
í heilbrigðismálum eða jafnvel of-
rausn.
Heilsugæslan
sparar fé
Þegar við hlýðum á boðskap
hinna sérhæfðu sjúkrahúslækna
skulum við ennfremur hafa það í
huga, að um víða veröld hefur
hinni hröðu útþenslu heilbrigðis-
kerfis þjóðanna verið svarað með
því að leggja vaxandi áherslu á
heilsugæslu (Primary Care) en það
er sá hluti þjónustunnar, sem starf-
ræktur er á heilsugæslustöðvum og
á vegum heilbrigðiseftirlits. Það
eru einkum tvær meginforsendur
fyrir því að heilbrigðisyfirvöld vítt
um heim hafa lagt aukna áherslu á
þennan þátt heilbrigðisþjónust-
unnar.
í fyrsta lagi verður sú þjónusta,
sem veitt er á þessu stigi heilbrigð-
iskerfísins langtum ódýrari fyrir
einstaklinginn og samfélagið en sú
þjónusta, sem veitt er í hinu ford-
ýra sjúkrahúskerfi.
Tilfærsla á verkefnum frá sjúkra-
húskerfinu til heilsugæslukerfisins
er því sparnaðarráðstöfun, eða
með öðrum hagræðing innan kérf-
isins í þeim tilgangi að fá meiri nýt-
ingu á því fjármagni, sem til
heilbrigðismála er veitt.
Eins og áður var tekið fram erum
við farin að sjá fram á að við getum
ekki aukið endalaust hlutdeild
þessa kerfis í okkar þjóðarfram-
leiðslu og þá kemur að því að íhuga
betur en áður á hvern hátt er hægt
að nýta þessa fjármuni betur en nú
er gert.
Hjá flestum eða öllum þjóðum
veraldar hefur svarið orðið hið
sama, efling heilsugæslunnar.
Uppbygging heilsugæslustöðva á
Islandi er einmitt spor í þessa átt.
Almenn heilsugæsla
besta leiðin
Það er ekki einasta það, að menn
hafi komist að því að efling heilsu-
gæslunnar sé fjárhagslega hag-
kvæm ráðstöfun, heldur er það far-
ið að renna upp fyrir mönnum, að
sú aðferð, sem beitt hefur verið á
síðustu áratugum til eflingar
heilbrigði fólks, er ekki vænleg til
árangurs. Þrátt fyrir stóraukinn
kostnað í heilbrigðiskerfinu hefur
alntennu heilbrigði þjóðarinnar
ekki farið fram að sama skapi,
þvert á móti hefur henni hrakað á
sumum sviðum, t.d. hefur dánar-
tala af völdum tiltekinna sjúk-
dóma, svo sem hjarta- og æðasjúk-
dóma, farið hækkandi í vissum
aldursflokkum, þ. e. hjá ntiðaldra
fólki. Þaðerþvíað verða æ ljósara,
að það hafa verið rangar áherslur í
uppbyggingu heilbrigðisþjónustu
hjá flestum eða öllum þjóðum,
einkum þeim sem lengst eru k'omn-
ar í þróuninni. Við íslendingar og
fleiri svokallaðar menningarþjóðir
hafa ástundað það að grípa ekki á
heilbrigðisvanda fólks fyrr en á
seinasta stigi, þ. e. að vanrækja
fyrirbyggjandi aðgerðir en leggja
meiri áherslu á lækningu sjúk-
dóma, sem eru raunar ólæknan-
legir.
Þá höfum við haft það fyrir lífs-
reglu, að óþarfi sé að gera þá hluti á
einfaldan og ódýran hátt, sem hægt
er að gera með dýrum og flóknum
hætti. Við höfum á þessu sviði eins
og öðrum fallið fram og tilbeðið
guð tækninnar og sérhæfingarinnar
í blindni án þess að spyrja um frek-
ari markmið. Með því að leggja
frekar aukna áherslu á heilsugæslu
er sveigt út af þessari braut og inn á
aðrar brautir, sem talar eru væn-
iegri til að auka heilbrigði eða
koma í veg fyrir vanheilsu.
Sú stefna, að gera hlut heilsu-
gæslunnar ríkari í heilbrigðisþjón-
ustu þjóða, var meðal annars
mörkuð af alþjóða heilbrigðismál-
astofnuninni WHO á ráðstefnu
sem haldin var á hennar vegum í
Alma Ata haustið 1978 þar sem
segja má, að mörkuð hafi verið
stefnan í heilbrigðisþjónustu fram
til næstu aldamóta undir kjör-
orðinu „Heilsa fyrir alla árið
2000“. í yfirlýsingu þeirri, sem þar
var samþykkt, kemur einmitt fram
það álit, að efling almennrar
heilsugæslu sé forsenda fyrir bættu
heilsufari í heiminum, fyrst og
fremst meðal vanþróaðra þjóða en
einnig meðal iðnþróaðra þjóða.
Þvf er beint til allra þjóða að leggja
meiri áhérslu á heilsugæslu en ver-
ið hefur. Ég veit ekki annað en ís-
lendingar séu aðilar að þessari yfir-
lýsingu. Mér finnst raunar að þessi
stefnumörkun hafi ekki verið nægi-
lega kynnt fyrir almenningi, en
vissulega varðar almenning urn
stefnúmörkun af þessu tagi. fs-
lenskir skattborgarar kostuðu ferð