Þjóðviljinn - 25.05.1983, Blaðsíða 10

14 SIÐA - ÞJOÐVILJINN Miðvikudagur 25. maí 1983
Áfengi er fíkniefni
Áfengi erfíkniefni, sögðu
talsmenn Áfengisvarnaráðs
á blaðamannaf undi á
dögunum, þarsem líflegar
umræðururðu um
áfengismál. Hér á eftir segir
frá ýmsu því sem þar bar á
góma ásamt hugleiðingum
blm. um málið.
Talsmenn Áfengisvarnaráðs
voru þeir Ólaf ur Haukur
Árnason, Árni Einarsson og
Stefán Jóhannsson. í
upphafi fundarins sögðu
þeirfrá þvíað
áfengisvandamálið væri
vaxandi, þrátt fyrir aukna
umræðu og aðgerðir í
meðferðarmálum áfengis-
sjúklinga.
Nýir áhættuhópar
í máli þeirra kom fram að á síð-
ustu árum hefðu komið fram nýir
svokallaðir áhættuhópar: börn og
konur sem í auknum mæli yrðu
áfengi og öðrum fíkniefnum að
bráð. Kom fram að þjóðfélags-
breytingar hefðu orðið örar á
liðnum árum -ogættu sinn þátt í að
breyta áfengisneyslu. Fyrirbyggj-
andi starf í áféngismálum væri vart
um að tala. I auknum mæli þyrftu
báðir foreldrar að vinna úti, gamla
fóikið sem áður hefði verið á
heimiium væri lokað inn á stofnun-
um og blessuð börnin væru í sama
hlutfaili meira uppá skólana kom-
in. Skólarnir væru hins vegar alls
vanbúnir að fást við nýtt hlutverk,
ýmsa nauðsynlega uppeldisþætti
einsogt.d. fræðsluíáfengisogfíkn-
iefnamálum.
Samkvæmt lögum ætti að vera
tveggja tíma kennsia eða fræðsla í
þessum málum á mánuði hverjum í
skólum ríkisins, en því væri sjaldn-
ast við komið. M.a. fyrir þá sök, að
kennararnir sjálfir væru ekki í
stakk búnir. Þeir hefðu ekki sjálfir
fengið neina sérstaka fræðslu í sínu
námi - og fræðslustundin sjaldgæfa
yrði því einsog annarleg uppákoma
en ekki eðlilegur þáttur í skóla-
starfinu. Þess vegna væri nú í bí-
gerð að taka upp kennslu í fyrirby-
ggjandi starfi í kennaranáminu. En
menn voru á einu máli um að fyrir-
byggjandi starf hefði í flestu tilliti
verið vanrækt.
-Heildarneysla
fer vaxandi
Á meðan að fyrirbyggjandi starf
er vanrækt er engra stórbreytinga
að vænta í áfengis og fíkniefnamál-
um þjóðarinnar. Viðhorfs-
breytingin sem góðu heillu hefur
orðið í garð áfengissýki hefur ekki
orðið gagnvart áfenginu sjálfu. Og
sífellt yngra fólk verður fórnar-
lömb áfengisins. Til meðferðar
kemur svo fólk mun yngra nú en í
byrjun meðferðarmála fyrir nokkr-
um árum. Dæmi eru um að 14 ára
unglingar hafi þurft að leita með-
ferðar vegna áfengissýki.
Á undanförnum árum hefur
neysla áfengis farið vaxandi hér á
landi. Árið 1969 var áfengisneysla
á mann miðað við hreinan vínanda
(100%) 2.17 lítrar, en árið 1979 var
neyslan á mann komin upp í 3.24
lítra. Af þessum tölum verður ekki
séð að aukin umræða og meðferð
þúsunda manna vegna áfengis-
vandamála orðið til þess að draga
úr neyslu áfengis í þjóðfélaginu. Is-
lendingar sem hafa verið með
minnsta neyslu á mann meðal ná-
grannaþjóðanna, duttu úr þeim
heiðurssessi á sl. ári þegar Norð-
menn skutust upp fyrir okkur og
eru þeir nú með minnsta neyslu á
mann meðal vesturlandaþjóða.
Það er sérstaklega íhugunarvert í
þessu sambandi að Norðmenn
leggja mikla áherslu á fyrirbyggj-
andi starf (talað er á stundum um
,,forvarnir“). Á síðari tímum eru
flestar þjóðir að fást við vandamál-
ið á þeirri forsendu að beint sam-
band sé milli áfengismagns og
stærðar vandans. Það þarf með
öðrum orðum að draga úr
neyslunni til að minnka vandann.
30% alls
sjúkrarýmis
Núverandi ríkisstjórn hefur sýnt
mikinn áhuga á áfengismálum. Sú
merka ráðstefna sem haldin verður
í haust um fyrirbyggjandi starf er
t.d. haldin með stuðningi
heiibrigðisráðherra og ríkisstjórn-
arinnar. Og það hefur í tíð þessarar
ríkisstjórnar verið rekin ákveðin
verðlagspólitík, þannig að áfengi
hefur hækkað í réttu hlutfalli við
kaupmátt launa.
„Á árunum 1960—
1972 jókst
vínframleiösla í
heiminumum
20%,
brennivínsframle-
iðslaum60%og
öjgerð um 80%.
Áfengisneysla
jókst um 30—
500%
Alþjóðleg
fyrirtæki, sem
beita háþróaðri
tækni við
framleiösluna,
hafa staðið fyrir
þessari
aukningu“.
(ÚrskýrsluWho)
Nokkuð ræddu menn um hvort
illskárra væri fyrir fólk að drekka
létt vín en sterk - og hvort ætti að
ýta undir léttvínsmenningu í stað
hinna sterku drykkja. Þeirri um-
ræðu lauk með tilvitnun í lækni
áfertgisvarnaráðs: Neysla sterku
drykkjanna er verri fyrir húsgögn-
in, en léttvínsneyslan er verri fyrir
líffærin. í þessu sambandi var einn-
ig bent á að sá illskeytti sjúkdómur
skorpulifur, er sjaldgæfari hér á
landi heldur en í þeim löndum þar-
sem létt vín og bjór eru efst á vin-
sældalistanum.
Almennt gerir fólk sér ekki grein
fyrir því hve óskaplegar afleiðingar
áfengisneyslu eru fyrir þjóðfé-
lögin. í fyrstu heldur fólk að ein-
ungis sé um að ræða vandamálið
með fulla manninn sem kemur ekki
í vinnu. En það er einungis brota-
brot af þessu vandamáii. Talið er í
flestum löndum sé um 30% alls
sjúkrarýmis upptekið vegna afleið-
inga áfengisneyslu beint og óbeint.
í sumum löndum er þetta hlutfall
mun hærra. Og þetta er fyrir utan
allan þann óskunda og skelfingu
sem hvergi verður skráð, nefnilega
óhugnaðinn á heimilunum, í fjöl-
skyldulífinu. Sá skaði verður aldrei
mældur í peningum.
Óhugnanleg
útþensla áfengis-
auðvaldsins
Vald þeirra sem græða á áfengis-
sölu er býsna mikið. Og í þeim efn-
um er meiri tvískinnungur en í
flestum öðrum samskiptum manna
ogþjóða. Þannig voru sagðarsögur
af því, að Danir græddu meira af
bjórsölu Carlsberg og Tuborg í Af-
ríku heldur en sem nemur allri þró-
unaraðstoð þessarar þjóðar. Og á
undanförnum árum hefur útþensla
áfengisauðvaldsins í Afríku verið
geigvænleg. Og það eru sterk fjár-
málaöfl sem standa á bak við aukna
neyslu og útbreiðslu áfengis í
þriðja heiminum. í norsku blaði
um áfengismál sem blaðamaður
hefur undir höndum er vitnað til
ummæla Jan Ordning hjá Alþjóða
heilbrigðisstofnun sameinuðu
þjóðanna, þar sem hann nefnir
dæmi um þetta: Á síðustu árum
hafa 13 bruggverksmiðjur hafið
starfsemi sína í Nígeríu. Ekki nóg
með það, - fyrir liggja umsókmr
um 26 bruggverksmiðjur tii viðbót-
ar í því landi.
Og uppá íslandi
Þó áfengisauglýsingar séu bann-
aðar, hafa framleiðendur ýmis ráð
til að koma vöru sinni á framfæri.
Þannig sjáum við í kvikmyndum og
sjónvarpsefni ýmiss konar allra
handa auglýsingar, misjafnlega
dulbúnar fyrir Bakkus. Og svipaða
sögu er að segja um tóbaksfram-
leiðendur. Við á íslandi höfum því
miður ekki farið varhluta af þessari
aðferð umboðsmanna dauðans.
Það hefur komið á markaðinn ís-
lensk kvikmynd með auglýsingum
af þessum toga. Þetta er að sjálf-
sögðu nauðgun á listagyðjunni - og
þetta er óþverrabragð gagnvart
neytendum.
Nefnd voru dæmi í íslenskri
kvikmynd um auglýsingu á Smirn-
„Raunverð
áfengis hefur
farið lækkandi í
f lestum löndum á
sama tíma og
tekjur manna hafa
aukist“
(ÚrskýrsluWho)
„Fráleitt erað
telja möguleikana
áaðminnka
áfengistjón skýja-
borgir einar. Það
sem skortirer
pólitískurviljitil
að fara þær leiðir
sem stuðla að
minni drykkju.“
(Úrskýrslu Who-
Alþjóðaheilbrigðisstofnunari-
nnar)
ov Vodka og Winston sígarettum.
Þá voru menn að velta fyrir sér
Dailas þættinum þarsem sífellt er
verið að drekka viskí. Hins vegar
eru aldrei reyktar sígarettur í
téðum þáttum, máske vegna þess
að ekki hafa náðst samningar við
tóbaksframleiðendur?
„ Vægir dómar“
Nokkuð var rætt um önnur fíkni-
efni en áfengi. Einhver hafði á orði
að fíkniefnadómstóllinn dæmdi
dreifendur slíkra efna alltof
„vægt“. Þessu mótmæltu aðrir og
bentu á, að er dreifendur annarra
fíkniefna en áfengis væru dæmdir
of vægt, hvað mætti þá segja um
dreifendur útbreiddasta fíkniefnis-
ins, áfengisins? Þeirra dómar væru
svo vægir, að þeir væru jafnvel
kosnir inn á þing!
Einn tók að velta því fyrir sér
hvort verið gæti að hljómsveitir
sem leika á meðal unglinga væru
hvetjandi á fíkniefnaneyslu. Hvort
verið gæti að rafmagnaður hávaði
væri á einhvern hátt sökudólgur í
því efni? En þessu var vísað á bug
með kenningu um það, að á árum
áður hefði harmóníkan verið aðal-
hvati áfengisdrykkju. Eða hvað
þætti mönnum um þá kenningu?
Græða á ríkinu
Áfengi er löglegt fíkniefni, að
því leytinu til er það frábrugðið t.d.
kannabisefnunum. Ein af ástæðum
þess, að hér í landinu er einkasala
ríkisins á áfengi, er sú að menn
vildu koma í veg fyrir að einhverjir
græddu á því að salan, dreifingin og
neyslan yrði meiri. Þetta atriði er
bundið í lögum.
Það er því þvert á anda laganna
og einkasölu ríkisins, að í landinu
skuli vera umboðsmenn ákveðinna
víntegunda. Þeir þurfa ekki annað
en skrifa nöfnin sín undir pantanir
frá áfengisversluninni og fá síðan
umboðslaun. Það væri þeim í hag
að neyslan væri sem mest. Þetta
væru í meira lagi óeðlilegir
viðskiptahættir. Þess væru einnig
mörg dæmi að umboðsmenn
reyndu að vekja athygli á umboðs-
merki sínu hvað sem boðum og
bönnum um auglýsingar viðvíkur.