Þjóðviljinn - 07.07.1983, Blaðsíða 8

8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN
Lífið
er
abstrakt
Afmœlisspjall við Hallstein
Sveinsson áttræðan. I. hluti
í dag er heiðursmaðurinn Hallsteinn Sveinsson áttræður.
Fyrirtæpum aldartjórðungi rölti ungurog óframfærinn piltur
heim að rauðmáluðu húsi, sem í opinberum plöggum hét
Háaleitisvegur45, en húsráðandi nefndi Uppland. Pilturinn
guggtaði þá við myndlistarnám og íbúi hússins var þekktur á
meðal listamanna, sem einn traustasti rammasmiður í bænum,
svo það var ekki í kot vísað. Nú er þetta sérkennilega hús á
hæðinni löngu horfið og vegurinn hefur tekið á sig borgarsvip og
heitir Háaleitisbraut, sem liggur í allt aðra átt en fyrrum. Á hinum
grýtta mel, þar sem húsið stóð, er nú eggsléttur sparkvöllur
umluktur byggingum fjölbýlishúsa og öðrum er hýsa hinar ýmsu
þjónustugreinar í bland við dagblöðin, enda er gatan sú nefnd af
gárungum Blaðsíðumúli.
Fyrir frekum áratug flutti Hall-
steinn upp í Borgarnes, þá er hann
hafði gefið þeim sitt stóra safn
myndverka, eitt hundrað að töiu
og eyðir nú ellidögunum þar efra á
Dvalarheimili aldraðra. Eigi alls
fyrir löngu var Hallsteinn á ferð í
bænum og staldraði þá ögn við hjá
mér og spjölluðum við dálítið
saman um lífshlaup hans. Árangur
þeirrar viðstöðu mun birtast í
tveimur hiutum, en hinn þriðji og
síðasti greinir frá heimsókn minni í
Borgarnes.
Og þá kom biðill
til hennar.
- f>ú ert úr Döium vestur Hail-
steinn?
- Já, fæddur á Kolstöðum í Mið-
dölum. Það var lítið kot, mesta
rasskotið í sveitinni. Þar var mann-
margt og þrengslin mikil. Vorum
ellefu systkinin, sjö bræður og fjór-
ar systur. Við erum bara tveir eftir
karlarnir, Sigurður og ég, og þrjár
kerlingar. Elsta systir okkar Þórdís
er dáin.
Mér eru minnisstæðar tvær
gamlar konur, serr voru á Kolstöð-
um og dóu þar. Önnur þeirra hét
Sigríður Þórarinsdóttir og var
blind. Móðir mín las alltaf húslest-
ur og þegar hún las Passíusálmana,
þá fór þessi blinda gamla kona ein-
lægt með þá líka, kunni hvern ein-
asta sálm. Á kvöldin þyrptumst við
yngri krakkarnir að rúmstokknum
hennar og aumingja kerlingin hún
Sigga gamla sagði okkur sögur og
ævintýri, var hafsjór af fróðleik.
Hún endaði frásögn sína oftast
þannig: „Og þá kom biðill til
hennar."
Svona var nú gamla baðstofu-
lífið. Börnin hændust að gamla
fólkinu, sem fræddi þau með sög-
um og ævintýrum. Móðir mín
hjúkraði þessum gömlu konum þar
til yfir lauk og sýnir það hugarþeiið
í garð samferðafólksins, sem
minna mátti sín. Þetta var sam-
vinna og samhjálp og þar með
framkvæmdi móðir mín hinn rétta
sósíalisma. Mér finnst gaman að
rifja þetta upp vegna þess, að það
hefur fylgt manni alla tíð og mótað
að nokkru iífsskoðanirnar. Nú er
þetta iöngu týnt og þarf hálærða
Baðstofan. Á myndinni sést hvernig sperrurnar voru hafðar í toppinn, sem
minnst er á ( spjallinu.
/ /
^ f /
Hallsteinn Sveinsson
Kolstaðir í Miðdölum
fræðinga til þess að tjasla við sálar-
tetrið í vitlausu mannfólki!
Torfbœrinn.
- Sigurður bróðir minn hefur
verið að grafast fyrir um það, hver
muni hafa verið upphafsmaður
þess byggingalags, sem var á gamla
torfbænum á Kolstöðum. Hann
hefur smíðað líkan af bænum og
þar sést, að sperrurnar voru bognar
eða ávalar í toppinn. Venjulega
voru þær bara í spíss, þ.e. topp-
sperrur. Einnig voru svonefndar
kálfasperrur, en það er yngri gerð.
Þá voru efri endar sperruleggja
skeyttir við stutt lárétt þvertré, sem
kallað var kálfi og var þrælsterkt.
Stundum var lagður ás ofan á miðja
kálfa, til þess að fá þá í beina línu
og einnig hallaði þá betur af
miðjum mæni. Ásinn hét mæni-
tróða.
Bærinn hefur sennilega verið
byggður í kringum 1880 og skar-
súðin þá orðin algeng, sem Siggi
„Annars er ég orðinn svo fjandi
gleyminn.“
hafði einkum í huga. Þetta líkan er
auðvitað ekki með þeim viðbygg-
ingum sem voru, en Siggi hefur
orðað þetta byggingalag við þá
Hörð Ágústsson og Þór Magnús-
son, þjóðminjavörð, og kannast
þeir ekki við það. Merkilegt nokk.
Ólíklegt er, að nokkur vitneskja
fáist þar um héðan af, en væri fróð-
legt ef einhver skyldi geta veitt
hana. Við teljum, að þetta lag á
sperrunum hafi verið bundið við
mjög afmarkað svæði: í Miðdöl-
um, Hörðudal, Haukadal og e.t.v.
í Láxárdal.
Eldavélin skrítið
fýrverk.
- Ykkur fannst koma eldavélar-
innar mikill viðburður?
- Jahá. Eldavélin var skrítið
fýrverk í okkar augum. Það hefur
líklega verið veturinn 1912, sem
hún kom. Þá var gert gat í vegginn
hið næsta öðrum gaflinum. Þetta
voru gríðarlega þykkir veggir, einir
Ungur og reffilegur
Foreldrar Hallsteins: Helga
Eysteinsdóttir og Sveinn Finnsson.
þrir metrar. Þarna í veggnum var
svo útbúið eldhús og þar var renni-
bekknum einnig komið fyrir.
Hlóðaeldhúsið stóð áfram og þar
var soðið slátur og svona stærri
soðningar. Eldsmatur var ein-
göngu mór og sauðatað, kol þekkt-
ust ekki. Taðið þótti betra, því
mórinn fuðraði upp og þurfti mikið
af honum.
- Var ekki þröngt í eldhúsinu?
- Ojú, en það varð að nýta pláss-
ið. Ég held nú samt að þetta hafi
hvergi verið gert nema á Kol-
stöðum.
Smíðar voru alltaf stundaðar
heima. Finnur bróðir minn smíðaði
rokka og fékkst við húsbyggingar.
Eysteinn smíðaði líka rokka, en
hann dó ungur. Við yngri strákarn-
ir renndum pílárana í rokkhjólin.
Rennibekkurinn er nú á Byggða-
safni Dalamanna að Laugum í Sæ-
lingsdal. Smiðja var á Kolstöðum
og Finnur smíðaði m.a. skeifur. Ég
varalltaf látinn halda löppunum á
hestunum þegar járnað var.
Steinhúsið.
- Hvenær var steinhúsið byggt?
- Ætli það hafi ekki verið 1914
eða ’15. Ánnars er ég orðinn svo
fjandi gleyminn. En gamli bærinn
var þá rifinn og eidavélin góða var
brúkuð í nýja húsinu. Nú er það illa
farið. Líklega hefur steypuefnið
verið lélegt, trúlega leirborið.
Treystu þessum ártölum var-
lega, þar getur einhverju skakkað
eins og vill verða þegar toppstykk-
ið er orðið svikult. Eg hef þó alla
tíð verið rýmilegur á tölur og braut
marga tommustokka. En maður
byrjaði snemma að tálga í spýtu og
spekúleraði þá meira í forminu en
millimetrum, enda rart að segja
eins og karlinn: „Akkúrat er ekki
til, en aftur nóg af hér um bil!“
Hjalti Jóhannsson
„Svona var nú gamla baðstofulífí3“