Þjóðviljinn - 05.10.1983, Blaðsíða 9

t•* t
Miðvikudagur 5. október 1983 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
Ný leið í húsnœðismálum:
Húsnæðissamvinnufélög
f Svíþjóð hafa verið byggðar yfir hundrað þúsund íbúðir skv. húsnæðissamvinnukerfi og
hafa félögin staðið fyrir mörgum nýjungum á sviði húsnæðis- og umhverfismála. Húsin
þykja vönduð og allur frágangur til fyrirmyndar. Er þetta ekki eitthvað fyrir okkur?
eru
góður
kostur
Hér á landi er í bígerð að stofna
húsnæðissamvinnufélög - nýtt
form í húsnæðismálum sem opnar
nýja leið úr þeim ógöngum sem
húsnæðismál íslendinga eru komin
í. Félagsmenn
Leigjendasamtakanna áttu
frumkvæðið að því að umræða
skapaðist um þessa leið hér á landi
og hafa unnið ötullega að framgangi
málsins ásamt ýmsum f leirum, sem
til liðs hafa komið við hugmyndina.
Húsnæðissamvinnufélög eru velþekkt
fyrirbæri í nágrannalöndum okkar og því er
ekki úr vegi að kynna örlítið starfsemina
sem fram fer þar í kringum þessi félög. Við
bregðum okkur til Svíþjóðai', en þar er
mjög öflugt félag starfandi með rúmlega
360 þúsund félagsmenn og hefur byggt 110
þúsund íbúðir í fjölbýlishúsum og 22 þús-
und einbýlishús.
Samvinnufélag
stofnað 1923
Fyrsta húsnæðissamvinnufélagið í Sví-
þjóð var stofnað árið 1923 í Stokkhólmi.
Leigjendasamtökin áttu frumkvæðið að
stofnuninni og hvatinn að stofnuninni var
bágborið húsnæðisástand í Stokkhólmi og
víðar í Svíþjóð á þeim tíma. Upphaflega
markmiðið var að gefa fólki aðra mögu-
leika í húsnæðismálum en eignarformið,
möguleika sem tæki tillit til neytenda og
pyngju þeirra og hann átti einnig að auka
gæðin í húsnæðismálum.
Landssamtök húsnæðissamvinnufélaga
voru stofnuð árið 1924 og eru þau skamm-
stöfuð HSB. HSB hafði ýmislegt á sinni
könnu, sem þótti þá tíðindum sæta, svo sem
að hafa klósett í hverju húsi! Árið 1926 tók
HSB upp á því að hafa sameiginlegt þvotta-
hús f öllum sínum fjölbýlishúsum og þótti
álíka merkileg nýmæli og klósettin. HSB
hefur einnig alla tíð haft áhuga á nánasta
umhverfi húsa þeirra, sem byggð eru í þessu
kerfi, svo sem dagvistarheimili, leiksvæði,
þjónustumiðstöðvar o.fl. og jafnvel þjálfað
starfsfólk til þess að taka að sér rekstur
slíkra fyrirbæra. Nú sér ríkisstjórnin sænska
og sveitarfélögin um slíkan rekstur, og þyk-
ir sjálfsagt nú á tímum, en HSB var langt á
undan sinni samtíð og skapaði þannig for-
dæmi.
Allir hafa
sama rétt
í húsnæðissamvinnufélögum hafa allir
meðlimir sama rétt; öllum er heimilt að
ganga í þau og er þá ekki spurt um kyn,
aldur, eignir eða annað þess háttar - öll
sitjum við við sama borðið. Lýðræðið er
virkt í þessum félögum og þeir sem komast
inn í íbúðir í þessu kerfi hafa áhrif á húsfé-
lagið og reka það saman.
Fólk sem gengur í húsnæðissamvinnufé-
lag greiðir til þess félagsgjald og því gefst
einnig kostur á að leggja fram fé í sparnað-
arskyni til að létta leikinn þegar það fær
íbúð hjá félaginu. Félagsmaður greiðir á-
kveðna upphæð fyrir íbúðina, upphæð fyrir
búseturéttinn, og síðan mánaðarlegar upp-
hæðir, sem jafngilda þá mánaðarleigu. Sú
upphæð ætti aldrei að fara upp fyrir það sem
hér viðgengst á braskmarkaði leiguhúsnæð-
is.
Tryggur
búseturéttur
Félagsmenn eiga ekki ibúðirnar í venju-
legum skilningi séreignarinnar á íslandi.
Öllu heldur leigja þeir hana - af sjálfum sér,
því þeir eru jú í félagi sem á íbúðina.
„Leigjandinn" hefur öruggt húsnæði svo
lengi sem hann vill halda því og við fráfall
hans gengur búseturétturinn til maka og/
eða barna. íbúarnir geta breytt til og
innréttað íbúðir sínar eins og þá lystir (svo
framarlega sem burðarstoðir eru ekki rifnar
burt eða annað af því tagi), rétt eins og
gengur með einkaeignina. Það er því lítill
munur á því að „eiga“ og „leigja hjá sjálfum
sér“ - nema í einu atriði og það veigamiklu:
fjárhagsbyrðin er ólíkt léttari í síðara tilvik-
inu.
Kostir húsnæðis-
samvinnufélaga
ótvíræðir
Hér gefst að sjálfsögðu ekki tóm til þess
að reifa allar hliðar á þessu máli. Þó er rétt
að benda á eftirfarandi:
• Með búseturétti rijótum við öruggs hús-
næðis. Við fráfall færist búseturétturinn
til maka og barna.
• Fjárhagsbyrðin er engin. Tími gefst til að
sinna fjölskyldunni og áhugamálum ýms-
um (konur ættu að flykkjast í félagið!).
• Sparnaður innan félagsins veitir aðgang
að húsnæði með búseturétti. Félagið er
opið öllum án tillits til efnahags, eigna
eða annarra þátta (þeir sem eiga húsnæði
fyrir geta gengið í félagið og haft fullan
rétt).
• Áunnin réttindi veita sama rétt til hús-
næðis í öðrum húsnæðissamvinnufélög-
um.
Háð hinum
opinbera skilningi
Áformað er, að fyrsta húsnæðissam-
vinnufélagið hér á landi verði stofnað í okt-
óber. Allt áhugafólk um úrbætur í hús-
næðismálum ætti að fjölmenna á þann fund
og láta til sín taka.
Framhaldið ræðst síðan af viðbrögðum
stjórnvalda. Forsenda þess að húsnæðis-
samvinnufélög fái haldið velli er að lang-
tímalán séu tryggð, en verulega skortir á þá
tryggingu nú eins og flestir vita. Félags-
málaráðherra hefur sýnt málinu mikinn
skilning og haft uppi orð um að í lögunum
um húsnæðismál, sem hann hyggst leggja
fyrir Alþingi í þingbyrjun, verði ákvæði
sem heimila lánveitingar úr Byggingarsjóði
ríkisins til húsnæðissamvinnufélaga. Ekki
er þó nóg að hafa heimildina - fjármagnið
þarf að vera tryggt. Og það fæst áreiðanlega
ekki nema með samstilltu átaki fjöldans,
sem sýnir í verki að nýrra leiða sé þörf.
ast
erlendar bækur
Úr enskum
sveitum
Tony Evans og Candida Lycett
Green: English Cottages. Intro-
duction by John Betjeman.
Weidenfeld and Nicolson 1982.
Leslie Thomas: The Hidden Places
of Britain. Photographed by Peter
Cheze-Brown. Decorated by Shirl-
ey Felts. Penguin Books 1983.
Enskir sveitabæir, cottages, eru
mjög fjölbreytilegir um alla gerð,
það fer eftir jarðvegi og nærtæku
byggingarefni. Það er óvíða í
heiminum sem jafn skemmtilegir
kofar hafa verið reistir út um hinar
dreifðu byggðir, notaleg og smekk-
leg hús sem falla að umhverfinu,
þróuð byggingarlist um aldir,
hlaðnir eða gerðir úr timbri oft
með stráþökum eða þökum úr nær-
tæku flöguefni. Bók þessi er mjög
vel unnin, litmyndir af húsunum og
vel skrifuð lýsing á tækni við bygg-
ingu, efni og byggingarstíl.
Mikill fjöldi hefur verið byggður
og mjög mörg hús hafa eyðilagst í
tímanna rás, en reynt er að halda
við sjaldgæfustu gerðunum og nóg-
ur markaður er fyrir slík hús, þegar
þau eru föl. Það er mikill munur á
afstöðu Englendinga til slíkra
bygginga og Islendinga til þeirra hí-
býla, sem Islendingar byggðu um
aldir úr torfi og grjóti. Með upp-
komu nútíma byggingaraðferða
varð það keppikefli manna að rífa
Ieifar gömlu bæjanna og slétta yfir
rústirnar. Margir þessara bæja
voru mjög merkilegar byggingar-
minjar, sem sómdu sér mjög vel
hver á sínum stað. Sem mannabú-
staðir voru hinir fornu torfbæir
mismunandi, margir ágætir, væri
þeim vel við haldið og það var gert
meðan bændamenningin sáluga
var upp á sitt besta, sbr. skrif Hall-
dóru Bjarnadóttur um þessi efni.
En með hruni fornra framleiðslu-
hátta og þar með hinnar sérstæðu
bændamenningar hvarf allur hefð-
bundinn smekkur fyrir þessu sér-
stæða byggingarlagi og tekið var að
skapa léleg þéttbýlis híbýli, reist af
klénum smekk og vanefnurm og
gengur svo enn til, enda ekki við
öðru að búast.
Leslie Thomas var áður blaða-
maður, en er nú höfundur metsölu-
bóka svo sem The Virgin Soldiers
og The Magic Army og er einnig
útgáfustjóri hjá útgáfufyrirtæki í
London. Hann hefur einnig ritað
nokkrar ferðabækur og lýsingar á
sérstæðum stöðum og svæðum.
Þessi bók hans er ferðalýsing um
Bretland, þar sem hann dregur upp
skissur af umhverfi og fólki. Hann
fer um svæði, sem eru ekki sérlega
fjölfarin og rekst þar á fólk, sem er
eins og sprottið upp úr umhverf-
inu, fólk, sem nú er orðið fremur
fáséð. Þetta er skemmtilega skrif-
uð bók, myndirnar eru ágætar og
teikningarnar enn betri.