Þjóðviljinn - 09.08.1984, Blaðsíða 13

MANNUF
Matur og bókmenntir
Mikið langar mig í fisk
millum rekkjuvoða.
Soltinn sit ég yfir disk
senn fer grjót að hnoða
Mér til ama fellur flest
fáir þar um geta.
Eitt er við mig allra verst
að ég þarf að éta.
Þannig orti hinn sísvangi Bólu-
Hjálmar á ofanverðri 19. öld í
ljóðinu „Óþolinmæði.“ Ekki er
hann þó eini höfundurinn sem
hefur sótt yrkisefni sitt í mat.
Flest skáld hafa ort um mat í ein-
hverri mynd og rithöfundar tala
oft mikið um mat í sögum sínum.
Áður en við skoðum nokkur
dæmi úr skáldsögum og smá-
sögum um mat og mataræði
megum við til að smella hér inn
öðru ljóði eftir Hjálmar karlinn
frá Bólu, en hér
hefur hann feng-
ið eitthvað í
gogginn og heitir
þetta Ijóð „Þakkarávarp.
Hvaðan er brauð það,
á borði stendur?
Hefur sjóli vor
sent oss gáfur,
eður stjörnur hans stutt
stöðu vora?
Það mun sannlega
silfur kosta
Nei, hér er annað
undir falið,
hér er bóndabrauð
og blessan drottins
framreidd á borði
að Flatatungu,
sem guð og Gísli
gefið hefir.
markað fyrir möðkuðu skreiðina
sína eins og við og verður því ekki
farið út í utanríkisviðskipti þeirra
hér. Hitt er svo annað að í þessari
sömu sögu er lítill kafli sem tekur
af allan vafa um að heila skreið
hafi þeir etið sjálfir:
„Einn dag á föstu bjuggu þær
Kristín og Jófríður nestiskreppur
fyrir skógarhöggsmenn, þær
börðu harðfisk uns hann varð
meyr og þjáll, drápu smöri í eski,
fylltu tréflöskur öli og mjólk.“
Matvendni
Engar samlokur, ekkert mæj-
ones, engar niðursoðnar, baunir,
þurrt hangiket, gamlar rækjur og
gos. Ónei, það hefur ekki verið
matvendninni fyrir að fara. Ekki
eru þó allar bókmenntir lausar
við matvendni, eins og kemur
heimili fyrir aldraða, þau eru ein-
faldlega ekki hönnuð fyrir svona
sérþarfir.
Hrísgrjónabrúðkaup
Jón Thoroddsen lýsti mataræði
á fleiri vegu en út frá matvendni
og sérþörfum. í „Pilti og stúlku“
fáum við aðeins að sjá hvað talið
hefur verið veislumatur í brúð-
kaupi þeirra Sigríðar í Tungu og
Indriða á Hóli:
„Nú víkur frásögninni til stof-
unnar, þar sem heldra fólkið og
brúðhjónin sátu. Þar fór allt vel
fram og iystilega. Síra Tómas
stýrði söngnum og öllum siðum
vel og vandlega. Þar var fyrst
grautur á borð borinn, eigi al-
mennur grautur, heldur hrís-
grjónagrautur. Menn skeiðuðu
grautinn, var alþjóðleg þögn í
verið betur á sig kominn eða not-
ið jafnmikilla vinsælda, og dýrin
báru af aldrei meiri ákefð. Slátr-
að var ótal nautum, svínum og
svo margar hænur voru höggnar í
endalausar veislur að moldin í
garðinum varð að blóðrauðu
svaði... Aureliano yngri fitnaði,
varð bláleitur og hnöttóttur af
áti... Frægðarorð af taumlausri
græðgi, óstöðvandi eyðslusemi
hans og óvenjulegri gestrisni
barst langt út fyrir mýrlendið og
dró til Macondos mestu matar-
háka strandarinnar. Víðfræg
átvögl streymdu úr öllum áttum
og reyndu sig í húsi Petru Cotes í
fáránlegri keppni um hver gæti
hámað í sig og þyldi mestan mat.
Aureliano yngri hafði borið sigur
úr býtum fram að laugardeginum
langa þegar Kamilla Sagastúme
kom í heimsókn, feikistór og
Kaflar og þættir um mat í
skáldverkum eiga það til að fara
fram hjá okkur, oft vegna þess að
þeir eru ekki beinn þáttur í at-
burðarás sögunnar, heldur ein-
hverskonar útúrdúr. Þessir kaflar
eru þó ekki neinn óþarfa útúrdúr,
því þeir gefa sögum oft
sannverðugan blæ og eru oft
heimildir um lífskjör og venjur á
þeim tíma sem sögurnar gerast,
eins og sést af eftirfarandi tilvitn-
un í Kristínu Lafransdóttur eftir
norska rithöfundinn Sigrid Unds-
et. Kristín er söguleg skáldsaga
og gerist í Noregi á 14. öld. Jóla-
matur á borðum í þá tíð er ekki
alveg það sem við eigum að venj-
ast í dag:
Spikfeitir bringukollar
„En áður en menn héldu til
kirkjunnar var öllum leifum af
föstumatnum burtu rutt, en móð-
ir hennar og þernurnar dúkuðu
borð að nýju, sem þær best
kunnu, báru fram smjör og ost,
hlaða af þunnu hvítu brauði, hvítt
flesk og spikfeita bringukolla."
Kannski heldur hversdagslegt
fyrir okkar tíma og hrædd er ég
um að einhverjir segðu „oj“ við
því síðastnefnda. En í næstu lýs-
ingu, sem er úr sömu sögu, er
uppskrift af fiskrétti. Er aldrei að
vita nema einhver hafi áhuga á að
prófa hana:
„Hún hafði boðið Þorbjörgu
eldakonu að sjóða fiskinn í skyr-
blönduðu vatni. En hún óttaðist
að Gunnúlfur héldi slíkt vera
föstubrot. En Eiríkur prestur
hafði ekki talið svo vera, skyr
væri ekki mjólkurmatur, hafði
hann sagt; þar að auki væri soð-
inu helt niður. En harðfiskinn
sem Erlendur hafði dregið til bús-
ins um haustið máttu þær ekki
bragða; hann hafði verið bæði
skernmdur og maðkétinn."
Greinilegt að maðkétin skreið
hefur veriðböl mannkynsins frá
örófi alda, en hvergi kemur fram
að þeir í Noregi hafi átt sér negra-
fram í eftirfarandi kafla úr
„Manni og konu“ eftir Jón okkar
Thoroddsen en það er Þuríður
gamla sem mælir:
„Hér er sumsé kjötsúpugutlið
gamla, þunnt er þetta, drottinn
minn! Þá held ég að ketið sé
burðugt, ójá, einn horaður
hryggjarliður og ekki ljós tægja
á.“
Svona breytast nú tímarnir og
mennirnir með. í dag stendur
fólk tímunum saman fyrir framan
ketborð í verslunum í þeirri von
að finna fitusnautt ket og þykir
fita almennt hinn mesti óþverri,
jafnvel svo að til er fólk sem fær
svima og ógleði þegar það heyrir
orðið „fita.“ En Þuríður gamla
var sólgin í fleira en fitu:
„Við þetta slitu þær Þuríður
talið; sat Þuríður gamla eftir á
rúmi sínu, seildist á hillu fyrir
ofan rúmið sitt, tók þar fiskþunn-
ildi og tók að fást við það...“
Það var þá staðurinn! Þetta
þætti nú ekki par fínt í öllu okkar
mahóní og furu og það sem er enn
alvarlegra; hún Þuríður gamla
fengi aldrei inni á nýmóðins
stofunni, svo var grauturinn góð-
ur og spakmáll.
Nú varð nokkuð vopnahlé og
fóru menn að taka sér neðan í
því, því nóg var fram reitt af
öllum ölföngum. Gerðist þá
glaumur mikill í veislusalnum og
getum vér ekki talið allt sem talað
var, meðan staupin og steikin og
pönnukökurnar - því þar voru
engar lummur sem í skemmunni
- fóru í kringum borðið.“
Hér er nú mataræðið heldur
farið að nálgast okkar siðmennt-
aða þjóðfélag, þótt við myndum
ekki kalla þetta veislumat og þýð-
ir lítið fyrir Steingrím að ætla að
innleiða grjónavelling aftur sem
slíkan nú á tímum sælgætisgrauta
í pappaöskjum.
Af ofáti
Ekki eru allar veislur eins
snyrtilegar og brúðkaupsveisla
þeirra Sigríðar og Indriða. í
„Hundrað ára einsemd“ eftir Ga-
briel Garcia Marques er heljar-
innar veisla, þar sem keppt er í
ofáti:
„Aureliano yngri hafði aldrei
landsfrægur kvenmaður sem
gekk undir nafninu kvenffllinn.
Einvígi þeirra stóð fram á þriðju-
dagsmorgun. Aureliano þóttist
öruggur um sigur fyrsta sólar-
hringinn eftir að hafa hámað í sig
heila kvígu með guðarót, sagó-
grjónum og steiktum banönum,
en kverkarnar vætti hann með
hálfum öðrum kassa af kampa-
víni...
Þau sváfu í fjóra klukkutíma.
Síðan vöknuðu þau og drakk
hvort um sig safa úr fimmtíu app-
elsínum, átta lítra af kaffi og supu
úr skurn þrjátíu hrárra eggja. Áð
morgni annars dags höfðu þau
hesthúsað tvö svín, sofið lítið,
étið af heilli bananagrein og tæmt
flöskur úr fjórum kampavíns-
kössurn."
Þegar hér er komið sögu er enn
einn sólarhringur eftir, einn sól-
arhringur af tvísýnni og spenn-
andi keppni og skemmtilegast er
að lesa bókina til að fá úrslitin.
Það væri illa gert að segja þau
hér. En í þeirri góðu bók
„Hundrað ára einsemd" eru
menn gráðugir hver á sinn hátt.
Rebekka, frænka Aurelianos
kjamsar á annarri fæðu en hann.
Misjáfn er smekkur...
„Sú leynda, óseðjandi löngun,
sem hafði eitt sinn verið læknuð
með appelsínum og rababara,
braust út í óstöðvandi þrá þegar
gráturinn hófst. Hún byrjaði aft-
ur að borða mold. í fyrstu bragð-
aði hún á henni næstum af for-
vitni, viss um að óbragðið yrði
óbrigðult lyf gegn freistingunni.
Og vissulega þoldi hún ekki
óbragðið í munninum. En vax-
andi ástríðan sigraði, hún byrjaði
aftur og endurheimti smám sam-
an forna lyst, smekk fyrir frum-
efni jarðarinnar, og fyrsta næring
mannsins fullnægði henni alveg.“
Nýr réttur handa þeim sem
ekki þola að gæða sér á dýra-
holdi. Og megum við til með að
skella hér inn samtali sem græn-
metisætur eiga í sögunni „Svín“
úr bókinni „Kiss, kiss,“ eftir Ro-
ald Dahl; bókin hefur ekki verið
þýdd svo samtalinu er hér laus-
legasnarað:
„Óvirkar kjötætur“
„Veistu hvað vinur minn“
sagði hún við hann dag einn, er
hann sat á kolli í eldhúsinu og
' á hana búa til ost. „ég fæ
séð afhverju ég ætti ekki að
þér sjálf."
Drengurinn horfði stóru bláu
augunum sínum á hana og sendi
henni sitt fegursta bros fullt af
trúnaðartrausti: „Það væri
indælt“ sagði hann.
„Og það fyrsta sem ég ætti að
gera er að kenna þér að mat-
reiða.“
„Það þætti mér áreiðanlega
gaman Gljápanna frænka."
„Þú þarft að læra það fyrr eða
seinna hvort eð er,“ sagði hún.
„Grænmetisætur eins og við
hafa ekki um eins margt að velja
og venjulegt fólk og verða því að
vera helmingi meiri snillingar
með það sem þeir hafa.“
„Gljápanna frænka,“ sagði
drengurinn, „hvað er það sem
venjulegt fólk borðar en við
ekki?“
„Dýr“ svaraði hún og hnykkti
höfðinu til með vandlætingar-
svip.
„Meinarðu lifandi dýr?“
„Nei,“ sagði hún, „dauð.“
„Meinarðu að þau borði dýrin í
stað þess að jarða þau, þegar dýr-
in deyja?“
„Þau bíða ekkert þangað til
dýrin deyja, lambið mitt. Þau
drepa dýrin.“
„Hvernig drepa mennirnir dýr-
in Gljápanna frænka?“
„Þeir skera þau á háls með
hníf.“
„En hverskonar dýr?“
„ Aðallega kýr og svín, og kind-
ur.“
„Kýr!“ æpti drengurinn,
„meinarðu eins og Búkolla,
Mjallhvít og Perla?“
„Laukrétt vinur minn.“
„En hvernig borða þeir þau
Gljápanna frænka?“
„Þeir skera þau sundur í parta
og sjóða partana. Þeim líkar best
ef kjötið er alrautt og blóðugt og
situr fast á beinunum. Þeim finnst
best að næra sig á flykkjum af
kýrholdi sem blóðið vellur úr.“
„Svín líka?“
„Svínin eru í uppáhaldi.“
„Flykki af blóðugu svína-
kjöti,“ sagði drengurinn.
„ Að hugsa sér, hvað borða þeir
fleira Gljápanna frænka?“
„Kjúklinga.“
„Kjúklinga?"
„í milljónatali.“
„Fjaðrirnar og allt?“
„Nei vinur, ekki fjaðrirnar.
Hlauptu nú út og náðu í dálítið af
graslauk handa Gljápönnu
frænku, gerðu það lambið mitt.“
Súsanna Svavarsdóttir
Flmmtudagur 9. ágúst 1984 PJÓÐVILJINN - SÍÐA 13