Þjóðviljinn - 23.08.1984, Síða 9

Áfengisumræðan
Áfengisumræðan
Þjóðviljinn leitar svara við grundvallarspurningum um áfengismáL Fulltrúar tveggja andstœðra sjónarmiða svara.
mælum Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unarinnar langt aftan úr forn-
eskju. Og jafnvel sæmilega
greindir sakleysingjar taka undir
vælið með áfengisgróðalýðnum.
Það er í sjálfu sér sorglegt en
sýnir mátt beins og óbeins
áróðurs áfengisauðmagnsins.
Það ver. sem kunnugt er, árlega
fjárhæðum sem jafngilda mar-
gföldum fjárlögum íslenska ríkis-
ins til að brengla dóm greind
fólks varðandi það vímuefni sem
færir þeim ómæld auðæfi. Kann-
ski mætti líka minna á að drykkja
hefur tíðkast frá örófi alda en
skipulögð samtök gegn því sið-
leysi a menn hagnist á sölu vímu-
efna eru aðeins rúmlega aldar-
gamlar. Og hvor er þá á eftir tím-
anum, sá sem selur fólki sjúk-
dóma, gæfuleysi, slys og dauða
eða hinn sem telur slíka kaup-
mennsku siðlaust athæfi?
Skynsamleg áfengismálastefna
á víða erfitt uppdráttar. Tök áf-
engisframleiðenda á stjórnvöld-
um, einkum þar sem ölgerðir og
brugghús eru öflug fyrirtæki, eru
uggvænleg. Frægt er dæmið um
skýrslu bresku vísindamannanna
um hvernig Bretar gætu helst
bjargast úr áfengisflaumnum.
Skýrslan, sem var tekin saman
fyrir ríkisstjórnina fyrir 5 árum,
fékkst ekki gefin út í þessu landi
frelsisins. Henni var komið til
Svíþjóðar og í því úthrópaða
landi boða og banna var hún gef-
in út af félagsvísindadeild Stokk-
hólmsháskóla. Svo samkvæmir
eru þeir sjálfum sér, á-
fengisgróðamennirnir sem mala í
síbylju um andstyggð sína á boð-
um og bönnum. Þegar þeir óttast
um arð sinn af eitursölunni er
ekkert sjálfsagðara en bann.
3. „Þar gerðuð þér mig langa-
skuðarmát maddama góð“, mælti
Jón okkar frá Rein fyrir margt
löngu.
Svokallaður alkóhólismi er
afar óljóst hugtak, svo óljóst að
Alþjóðaheilbrigðisstofnunin not-
ar það ekki lengur í skrám sínum.
Kenningin um að drykkjuskapur
sé sjúkdómur sætir nú æ harðari
gagnrýni með ári hverju bæði
austanhafs og vestan. Jafnvel Nó-
belshafar í læknavísindum munu
hafa talið þá kenningu rugl. Og
hví skyldi þá vesalingur minn, alls
ófróður um læknisfræði, halda
einhverju fram um þau efni?
þurrka upp það sem út úr flóir,
gera við skemmdir. En ef einhver
vill minnkað aðrennslið er hann
úthrópaður frelsisfjandi.
Talsmenn áfengisgróðalýðsins
reyna að telja fólki trú um að-
mannkynið skiptist í tvo misstóra
hópa, annars vegar alkóhólista
sem séu haldnir sjúkdómi, hins
vegar allt annað fólk. Nú er þetta
talin röng kenning og hættuleg.
Sannleikurinn er sá að flestir, ef
ekki allir, geta spillt ævi sinni
með áfengi. Til þess þarf að vísu
mismikla drykkju en það þarf
enga sérstaka hæfileika til að gera
þetta. Þannig mun þessu og varið
með önnur vímuefni. Og hvergi
hefur enn tekist að temja heilum
samfélögum að drekka svo að
ekki valdi einhverju tjóni. Full-
yrðingar um að kleift sé að kenna
þjóðum hóflega og tjónlausa á-
fengisneyslu eru upprunnar í
áróðursstöðvum áfengisauð-
valdsins.
Vísindamenn virðast nú leggja
æ meiri áherslu á að hvert ein-
stakt ölvunartilfelli getur valdið
tjóni, jafnvelóbætanlegu. Margir
þeirra telja tvíeggjað að sýna
unglingum fólk, er hætt hefur að
drekka, sem dæmi um hætturnar
af vímuefnaneyslu. Þeir telja að
betra en það sé að sýna t.a.m.
ungan mann sem hlotið hefur
ævilöng örkuml vegna ölvunar-
aksturs í fyrsta skipti sem hann
drakk áfengi.
Þá er þess að geta að mat þjóða
á því hver teljast skuli drykkju-
maður er afar mismunandi.
Frakki þarf til að mynda að
drekka töluvert meira en Norð-
maður til að vera talinn alkóhó-
listi. Og í Danmörku ganga tug-
þúsundir manna að störfum þó að
þeir drekki miklu meira en ýmsir
þeirra sem gista íslenskar með-
ferðarstofnanir fyrir drykkju-
menn. Því er þetta óljósa hugtak
tæpast nothæft í alvarlegri um-
ræðu um tjón af völdum drykkju.
Hins vegar telja þeir sem gerst
vita tíðni skorpulifrar nákvæm-
asta mæli, sem þekkist, á drykkju
þjóða. Sá kvilli er miklu fátíðari
meðal íslendinga en annarra
þjóða sem gefa upp tölur um
þessi efni. Bendir það til að nýjar
áfengistegundir muni vart verða
til góðs hérlendis og jafnvel að
stórbreytingar á drykkjuvenjum
kunni að orka tvímælis.
gildi boð og bönn varðandi með-
ferð áfengis. Annars mætti selja
það hvar sem er, hverjum sem er
og hvenær sem er. Nú er offram-
Ieiðsla á þessu efni og birgðir
hlaðast upp. Því þarf að finna
nýja markaði. Engir fjárplógs-
menn eru siðlausari en vímuefna-
salar, nema e.t.v. vopnafram-
leiðendur, því að störf beggja eru
í raun siðleysi, jafnvel glæpur. í
skýrslu, sem tveir sérfræðingar
Alþjóðaheilbrigðisstofnunarinn-
ar sömdu í hitteðfyrra, kemur
fram að áróðrinum fyrir ágæti áf-
engisneyslu er nú einkum beint
að unglingum og konum. Þar eru
meiri nýir markaðsmöguleikar en
meðal karlmanna sem drekka
mikið fyrir. Nú er talið sannað að
drykkja mæðra á meðgöngutíma,
jafnvel þótt í smáum mæli sé, geti
valdið fósturskemmdum. Yfir því
þegja áróðursvélar og leigupenn-
ar áfengisauðvaldsins, jafnvel
þeir sem skreyta sig viðhafnar-
miklum lærdómstitlum. Þó er
kannski óhugnanlegast hvernig
áfengisauðmagnið gengur í lið
með athafnadoðanum, von-
Ólafur Haukur Árnason: Engir fjárplógsmenn eru
siðlausari en vímuefnasalar, nema e. t. v.
vopnaframleiðendur...
Hins vegar get ég tíundað
nokkrar staðreyndir: Eins og fyrr
segir deyja a.m.k. 1500 Norð-
menn árlega af völdum áfengis-
neyslu. Einungis fjórðungur eða
jafnvel aðeins fimmtungur þeirra
eru ofdrykkjumenn, hinir neyta
áfengis sjaldan, sumir aldrei en
hafa orðið fórnarlömb ölvaðra
ofbeldismanna eða ökumanna.
Það er því ljóst að í mesta lagi
fjórðungur þess tjóns, sem áfeng-
isneysla veldur, stafar frá of-
drykkjumönnum og er vandinn
vegna þeirra þó ærinn. Hins veg-
ar sér áfengisgróðalýðurinn sér
leik á borði að gera sem mest úr
þessum þætti en láta flest annað
liggja í þagnargildi. Látið er að
því liggja að áfengi valdi ekki
öðru tjóni en svonefndum alkó-
hólisma. Þess vegna þurfi ekkert
að gera í áfengismálum annað en
endurhæfa drykkjumenn; (kann-
ski til þess að þeir geti byrjað að
versla við eitursalann að nýju?)
Öllum hinum sé óhætt. Þeirþegja
yfir þeim sannleika að þarna gild-
ir svipað lögmál og um vatn í fötu
sem stendur undir krana. Vatnið
flæðir yfir barmana og því meira
sem bunan úr krananum er
stærri. Okkur á að leyfast að
4. Áfengi er vímuefni. Það er
sú grundvallarstaðreynd sem
meðferð þess verður að lúta. Og
vímuefnaneysla er ekki einkamál
neytandans. Kostnaðinn vegna
áfengisneyslu á íslandi ber þjóðin
öll. Þar er ekki um smáar fjár-
hæðir að ræða heldur tug-
milljónir. Það væri t.a.m. hægð-
arleikur að koma upp aðstöðu
fyrir hjartaskurðaðgerðir hér-
lendis ef til þess mætti nota það fé
sem fer til endurhæfingar
drykkjumanna. Fyrir hverja
krónu sem ÁTVR fær fyrir áfengi
verður þjóðin að gjalda þrjár
vegna tjónsins sem þetta efni
veldur. Handlangarar áfengis-
auðmagnsins bera ekki þann
kostnað. Þeir hirða gróðann og
heimta æ rýmra athafnasvið til
iðju sinnar. Ríkið greiðir meira fé
með áfengissölu í landinu en
nokkrum heiðarlegum atvinnu-
rekstri. Enda sýnir ásóknin í vín-
söluleyfi að þar er eftir einhverju
að slægjast.
Áfengið hefur þá sérstöðu
meðal vímuefna að neysla þess er
víða lögleg og margir fram-
leiðendur auðugir og valdamikl-
ir. Tíu auðhringar drottna yfir
markaðnum. Þó eru alls staðar í
leysinu og hungrinu í þróunar-
löndunum. Ýmsar þjóðir okkur
skyldar ieyfa t.a.m. ölgerðum
sínum að úða þessu vímuefni yfir
viðkvæma mannlífsakra þriðja
heimsins og draga þaðan heim
blóðpeninga í pyngjur sínar sem
ýmsum finnst þó nógu þungar
fyrir. Það eru vikadrengir þessara
bandamanna hungurvofunnar í
þriðja heiminum sem reyna að
lauma þeirri þjóðlygi að fólki að
nýjar tegundir áfengis muni
verða til góðs hérlendis. Það eru
þeir sem jarma eftir forskrift
auðhringanna tíu heimskuveinið
um boð og bönn. Ef þeir væru
sjálfum sér samkvæmir heimtuðu
þeir að Alþingi yrði lagt niður,
þeir felldu úr gildi umferðarregl-
ur en létu nægja að segja fólki
hvernig það ætti að haga sér, og
að sjálfsögðu væru þeir á móti
þorskveiðibanni og allri stjórnun
fiskveiða. Þá ætti einnig að leyfa
sölu annarra vímuefna.
En þeim er ekki eins leitt og
þeir láta. Ef komið er við
hagsmuni þeirra er sjálfsagt að
bjóða og banna, sbr. bresku
skýrsluna sem bannað var að gefa
út.
Áróðursmenn ölgerðanna
reyna að telja fólki trú um að
bjórsala dragi úr notkun ólög-
legra vímuefna. Sú fullyrðing er
staðlausir stafir. Hvergi í ná-
lægum löndum er vímuefna-
neysla meira vandamál en þar
sem ölneysla er almennust. Næg-
ir þar að nefna Danmörku,
Vestur-Þýskaland, Holland og
írland. Óg það er líka vafamál
hvort áfengisauðmagnið hefur
nokkurn áhuga á að draga úr
neysiu vímuefna yfirleitt. Ymis-
legt bendir til að það renni hins
vegar hýru auga til þess að sala
annarra vímuefna verði lögleyfð.
Um 1970 voru þær raddir allhá-
værar, bæði austanhafs og vest-
an, að leyfa bæri sölu á kannabi-
sefnum. Samkvæmt ekki ómerk-
ari heimild um umsvif áfengis-
auðvaldsins en Wall Street Jour-
nal festu ýmsir áfengisframl-
eiðendur þá kaup á víðum
lendum sem hentugar væru til
kannabisræktunar. Þeir ætluðu
sem sé að taka þátt í keppninni
um markaðinn ef til kæmi. Þann-
ig er nú siðferðið á þeim bæ. Og
þetta fólk styðja þeir sem kyrja
sönginn um boð og bönn og taka
undir kröfu vínsölulýðsins um
sem víðtækast frelsi til umsvifa
sinna við að svipta fólk frelsi sínu,
ráði og rænu, viti og vilja, heilsu
og hamingju.
Margt er enn ósagt um þessi
mál, kannski flest, enda blekk-
ingar áfengisauðvaldsins fremur
bókarefni en stuttrar greinar. Þó
verð ég að geta þess að kannski er
það „heimskast og andstyggi-
legast af öllu“ þegar þjónar á-
fengisauðvaldsins tengja það
kjarki og hugprýði ef menn tala
máli vínsölulýðsins. Þessu er
nefnilega öfugt farið. Það þarf
kjark til að segja sannleikann um
það vímuefni sem gróðalýður
hefur sveipað dýrðarljóma. Þann
kjark sýndu nokkrir alþingis-
menn í vor og hlutu fyrir virðingu
þeirra manna sem hafa kynnt sér
starfshætti þeirra sem græða á að
lyginni um þetta vímuefni sé
haldið að fólki.
Að síðustu er rétt að staldra við
nokkrar einfaldar staðreyndir:
Ekkert heimili verður sælla en
fyrr þó að rýmkuð séu fríðindi
vímuefnasala, enginn launamað-
ur bættari þó að bætt sé öli í á-
fengisfenið, ekkert barn ham-
ingjusamara þó að vímuefninu
áfengi sé tyllt á stall og því lotið
eins og skurðgoði.
Og við höfum eina einfalda
viðmiðun varðandi áfengismála-
stefnu, einn áttavita sem ekki
skekkist: Ef þeir sem græða á sölu
áfengis eru andvígir stefnu okkar
þá erum við á réttri leið.
Ólafur Haukur Árnason.
Vatn
vín?
„ Vert þú ekki lengur að drekka vatn, heldur
skalt þú neyta lítils eins af víni vegna magans
og veikinda þinna sem eru svo tíð,“ bauð
postulinn Páll, en það er mála sannast að
mannkyninu hef ur gengið illa að hlíta
þessum fyrirmælum hans - sumir fara með
þau út yfir öll mörk en aðrir hundsa þau með
öllu. Og nú er enn deilt um þetta mál -
þingskipuð nefnd sendi nýlega frá sér tillögur
um það hvernig bæri að taka á
áfengisvandanum, og menn eru fráleitt á eitt
sáttir um þær: Sumir telja þær
forneskjulegar, óraunsæjar og kreddufullar
en nefndarmenn vitna í
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunina og telja
tillögur sína fylgja nýjustu straumum í
meðferð áfengisvandamálsins.
í þessari umræðu hefur heldur lítið borið á
því að menn reyni að glöggva sig á
grundvallarspurningum og til þess að reyna
að bæta úr því höfum við fengið fulltrúa
andstæðra sjónarmiða til að svara fjórum
spurningum. Þetta eru þau Guðrún
Helgadóttir alþingismaður, sem er hlynnt
rýmkun á gildandi áfengislögum, og Ölafur
Haukur Árnason áfengisvarnarráðunautur
sem vill herða þessi lög - eða að minnsta
kosti ganga harðar fram í að fylgja þeim eins
og þau eru.
-gat
1. Hvert á markmið opinberrar áfengisstefnu að vera?
2. Hvaða leiðir á að fara til að ná fram því markmiði?
3. í hverju felst áfengisvandamálið: alkohólisma minnihlutans, eða
hófdrykkju meirihlutans, eða hvoru tveggju?
4. Snýst svokallað bjórmál um háskalegan þrýsting auðmagnsins
eða um grundvallarrétt einstaklingsins til að ráða sér sjálfur?
1. í Vestur-Evrópu deyr árlega
um hálf milljón manna af völdum
drykkju. í Noregi þar sem minna
er drukkið en víðast annars stað-
ar, falla 1500-2000 manns í valinn
vegna áfengisneyslu ár hvert og
hérlendis a.m.k. 80-100. Hér eru
aðeins talin dauðsföll. Annað
tjón, efnahagslegt, félagslegt og
heilsufarslegt, er gífurlegt og fjöl-
skylduharmleikir vegna neyslu
vímuefna verða seint tíundaðir.
Ef upp kæmi að eitthvert ann-
að efni en áfengi ylli slíku tjóni
yrði vafalítið skorin upp herör
gegn dreifingu þess meðal
manna. Hér er því sem sé ekki að
heilsa að orsök tjónsins og
mannfallsins sé ókunn. Það er
líka vitað hvernig draga má úr
þessum ósköpum. Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunin telur að
greiðasta leiðin til að draga úr
hörmungum þessum sé að
minnka neysluna. Og hún bendir
á tiltæk ráð. Sömu lögmál gilda
um baráttu gégn hvers kyns
vímuefnum enda gerist nú æ tíð-
ara að menn bæti neyslu annarra
vímuefna við áfengið en það - og
þá kannski einkum öldrykkja -
plægir jarðveginn fyrir sterkari
efni.
í skýrslu landlæknisembættis-
ins um neyslu áfengis, tóbaks,
fíkniefna og ávanalyfja á íslandi
en hún kom út 1982 er markmið
opinberrar áfengismálastefnu
skilgreint svo: „Takmarkið
hlýtur að vera að draga verulega
úr heildarneyslu áfengis.“ f sömu
skýrslu segir ennfremur: „Enda
þótt allir viðurkenni að mikið og
óhamlað framboð á ólöglegum
vímuefnum leiði til aukinnar
neyslu virðist samt gleymast að
nákvæmlega sama gildir um
áfengi og tóbak. Fjöldi útsölu-
staða, sölutími og verðlagning
hafa áhrif á heildarneysluna. Er
mjög nauðsynlegt að stjórnvöld
nýti sér þessar staðreyndir í bar-
áttunni fyrir minni notkun áfeng-
is og tóbaks.“ Hér er raunar svar-
ið við annarri spurningunni í
hnotskurn.
En Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
in gerir síður en svo ráð fyrir að
auðveldar verði framkvæmdir á
þessu sviði. Hún spáir átökum
milli heilbrigðisyfirvalda og á-
fengisframleiðenda næstu ára-
tugi. Það stríð virðist þegar hafið
í Bandaríkjunum og lyktaði
fyrstu lotunni með sigri hinna
fyrrnefndu. Lögaldur til áfeng-
iskaupa hefur verið hækkaður í
21 ár í öllum fylkjum Bandaríkj-
anna og í New York er nú skylda
að festa upp á öllum áfengissölu-
stöðum viðvaranir þar sem van-
færar konur eru minntar á hver
hætta fóstri er búin ef móðir neyt-
ir áfengis á meðgöngutímanum.
Á Alþingi kom fyrir nokkrum
árum fram tillaga um að lækka
lögaldur til áfengiskaupa í 18 ár.
Sú röksemd fylgdi helst að 20 ára
iögaldur bæri vott um afturhalds-
semi og sveitamennsku en
gagnvart slíkum fullyrðingum er
vanmetakennd sumra opin
kvika. Það eru þá meiri sveita-
mennirnir fyrir vestan haf!
Ljóst er að í áfengismálum
verða menn nú að velja milli
þessa hvort þeir taka afstöðu með
Alþjóðaheilbrigðisstofnuninni
eða áfengisauðhringunum í
heiminum. Þar verður hver að
skipa sér í flokk eins og hann hef-
ur upplag og innræti til.
2. Alþjóðaheilbrigðisstofnun-
in leggur áherslu á að til þess að
ná æskilegum markmiðum í á-
fengismálum sé vænlegasta leiðin
að fækka sölustöðum áfengis,
stytta opnunartíma, hækka verð
og takmarka framleiðslu, t.d.
með kvótaskiptingu. Svo langt er
gengið í tilmælum hennar að
mælt er með algeru áfengisbanni
þar sem sögulegar forsendur og
menningarlegur grundvöllur sé
fyrir slíku.
Og svo rísa upp íslenskir fjár-
plógsmenn og telja tillögur sem
grundvallast á þessum nýju til-
Guðrún Helgadóttir: Enginn getur
borið alla ábyrgð á einstaklingnum
nema hann sjálfur...
þamba þeir brennivín á sama
hátt.
Sem betur fer er þetta þó nokk-
uð að breytast. Þeir unglingar
sem ég þekki neyta áfengis á
miklu skynsamari hátt en gert var
áður. Þá var ansi smart að liggja
dauður úti í horni af því að það
var með öllu bannað að drekka,
en nú sitja unglingar frekar með
hvítvínsglas og þykir heldur
heimskulegt að drekka einhvern
brenndan rudda og liggja
dauður.
Það er fráleit aðferð að taka
hluti frá smábörnum svo að þau
skemmi þá ekki. Flestir foreldrar
fara þá leið að kenna þeim að
umgangast hluti í umhverfi sínu
án þess að eyðileggja þá. Á sama
hátt held ég að farsælast sé að
kenna unglingum að fara með
áfengi drykki af einhverju viti.
Boð og bönn í þessu efni eru al-
gjört óraunsæi.
3. Áfengisvandamálið er vandi
þess fólks sem ekki hefur stjórn á
drykkju sinni og ræður ekki við líf
sitt lengur þess vegna. Menn
greinir á um, hvort áfengið sjálft
er orsök þessara vandamála, eða
mér er til efs að þeir hafi beitt
meiri þrýstingi en ýmsir þeir sem
vilja gjarnan geta keypt sér bjór
og telja svo létt áfengi æskilegra
en sterkari drykki. Sé hið opin-
bera svo hrætt við auðvaldið, gæti
það þá ekki einfaldlega framleitt
bjórinn í ríkisfyrirtæki! Þar væru
komin nú „atvinnufyrirtæki" eins
og stjórnmálamenn orða það -
hræðilegt orð að vísu.
Já, mér finnst bjórmálið snúast
um rétt einstaklingsins til að taka
ákvörðun um eigið líf. Enginn
getur borið alla ábyrgð á einstakl-
ingnum nema hann sjálfur. Það
er ekkert við það að athuga að
fjölmargt fólk neytir alls ekki áf-
engra drykkja, en það hefur eng-
inn beðið um forsjá þess fólks yfir
okkur hinum. Við áskiljum okk-
ur einfaldlega rétt til að bera fulla
og óskoraða ábyrgð á gerðum
okkar. Ofstæki og fordæming eru
hættuleg fyrirbæri og gera meiri
skaða en gagn. Og endanlega
skulum við reyna að vera betri
hvert við annað og byggja betra
og réttlátara þjóðfélag þar sem
allir einstaklingar fá að njóta sín,
og þá hygg ég að áfengisneysla
verði minna vandamál.
1. Markmið opinberrar stefnu í
áfengismálum á fyrst og fremst að
vera það, að menn kunni að fara
með áfengi sjálfum sér og öðrum
til gleði og ánægju. Hóflega
drukkið vín gleður mannsins
hjarta, stendur einhvers staðar,
og víst er það rétt.
2. Til þess að svo geti orðið,
þurfa menn að kunna skil á vín-
tegundum og áhrifum þeirra, og
þess vegna er eðlileg umgengni
og fræðsla nauðsynleg - og um-
fram allt þarf syndarhugtakið að
vera víðs fjarri. Sérhver einstakl-
ingur verður að þekkja takmörk
sín, og engum á að líðast að af-
saka hegðun með áfengum
drykkjum. En einmitt það að við
eigum okkur enga vínmenningu
eða hefð hefur valdið því að
menn hvolfa í sig brenndum
drykkjum til að verða fullir og
vitlausir, því það er ljótt að
drekka hvort sem er. Unglingum
er kennt að þeir megi ekki bragða
áfengi, og þar sem unglingar gera
gjarnan það sem þeir ekki mega,
hvort þessir einstaklingar grípa til
áfengis sem yfirborðslausnar eða
öllu heldur flótta frá sálarkrepp-
um sem þeir ráða ekki við og
hefðu þurft að leita aðstoðar við
að leysa.
Áfengisneysla sem einungis er
til ánægju og gleði er auðvitað
ekkert vandamál. Hún verður þá
fyrst vandamál, er hún veldur
neytandanum og umhverfi hans
leiðindum og sorgum.
Ofdrykkjufólki ber að hjálpa á
allan máta, en það er fráieitt að
taka mið af þessum minnihluta
við mörkun opinberrar stefnu í
áfengismálum. Það er eins og að
banna matvörukaupmönnum að
hafa á boðstólum freistandi mat-
arborð vegna þess að til er fólk
sem kann sér ekki hóf í mataræði
og skaðar heilsu sína með ofáti,
eða banna sölu eggjárna af því að
óhamingjusamt fólk fer sér að
voða með þeim.
4. Eflaust hafa einhverjir
fjármagnseigendur áhuga á að
hagnast á framleiðslu bjórs, en