Þjóðviljinn - 28.08.1984, Blaðsíða 7

HEIMURINN
Starf fornleifafræðinga neðansjávar er eins og annars staðar, en vinnuskilyrðin eru erfiðari.
Fornleifarannsóknir neðansjávar:
„Ölvun undirdjúpanna“
2000 árum síðar
Þegar ríkur Gallverji í forn-
öld ætlaði að halda veislu,
sendi hann þræla sína til að
kaupa eina eða tvær „amfórur"
af víni hjá næsta kaupmanni,
en það voru leirkrúsir sem
tóku um 26 lítra hver og voru
notaðar til að flytja úrvalsvín
frá Italíu til Miðjarðarhafsland-
anna. Lægri stéttar menn fóru
hins vegar með ílát sín og
keyptu venjulegt borðvín frá
Sorrente, sem flutt var í stór-
um „tankskipum" á þeirra tíma
vísu: í þeim voru risastór ker,
sem kölluð voru „dolia" og
tóku um eða yfir 1600 lítra
hvert.
Þótt litlar skrifaðar heimildir
séu til um þessa vínverslun í hinu
forna Rómaveldi, er hún nú
allvel þekkt, því að fornleifafræð-
ingar hafa getað rannsakað skip,
sem sokkið hafa við strendur
Miðjarðarhafsins með öllum sín-
um farmi. Slíkt rannsóknarstarf
er að sjálfsögðu mjög vandasamt
og mega fornleifafræðingar í kaf-
arabúningum gæta sín vel til að fá
ekki köfunarveiki við þessa leit
að fornum vínkerjum: hún er líka
kölluð „ölvun undirdjúpanna" á
frönsku, svo segja má að áhrifin
hafi ekki breyst þótt vínið hafi
blandast sjó á þeim 2000 árum
sem liðin eru. En það sem finnst
gefur mjög miklar upplýsingar
um lífið í Rómaveldi.
Með því að rannsaka stíl og
gerð leirílátanna, sem finnast í
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
hinum fornu skipsflökum er hægt
að tímasetja skipið og farminn
nokkuð vandlega. En vörumerki
framleiðendanna, sem eru á
leirkerjunum, sýna nákvæmlega
hvaðan farmurinn kom og gera
jafnvel kleift að dagsetja hann
mjög nákvæmlega. Rannsókn-
irnar hafa þannig leitt í ljós að
fram að dögum Ágústusar
keisara fluttu ítalir vín í amfórum
í mjög stórum stíl um öll Miðjarð-
arhafslöndin. Síðan dregur úr
þessum útflutningi víns í amfór-
um, og drógu menn af því þá ál-
yktun, að þá hefði hafist vínrækt
víða um Rómaveldi, og hefðu
menn ekki lengur notað amfórur
nema til að flytja út úrvalsvín,
t.d. Falerne-vín, sem frægt er í
fornum bókmenntum. Hvort
tveggja virðist vera rétt, en forn-
leifarannsóknir hafa nú leitt í
ljós, að útflutningur á venjulegu
borðvíni frá Ítalíu hélt áfram
engu að síður, en tæknin
breyttist: farið var að flytja það út
í „tankskipum", sem rúmuðu sex
eða sjö „dolia“ auk annars farms.
Hvert „dolium" tók eins og
áður er sagt um 1600 lítra eða
meir, og hefur sennilega vegið
um 2,5 tonn, þegar það var fullt
af víni. Engin leið var til að skipa
upp slíkum leirkerum eða flytja
þau á landi, heldur voru þau fyllt
og tæmd með sérstökum dælum.
Fyrir nokkrum árum fundu forn-
leifafræðingar stóra hluta af slíkri
dælu og hafa menn nú allná-
kvæmar hugmyndir um gerð
þeirra, sem var talsvert flókin.
Það hefur komið fram við forn-
leifarannsóknir, að þegar skip
sökk með vínfarmi nálægt strönd-
inni, reyndu rómverskir kafarar
að ná upp mikilvægustu hlutum
dælunnar, vegna þess að slíkur
tæknibúnaður var þá mjög verð-
mætur.
(Endursagt eftir ,,Libération“)
Svindilbrask
Réttarhöld hafin vegna „dagbóka“ Hitlers
Fyrir viku hófust í Hamborg
réttarhöld í einu mesta og
frægasta svindlmáli síðustu
ára í Þýskalandi, máli hinna
fölsuðu „dagbóka" Adolfs
Hitlers, sem vikuritið Stern hóf
að birta fyrir rúmu ári, áður en
upp komst hvers eðlis þær
voru. Réttarhöldin fara fram í
stærsta réttarsalnum í borg-
inni, en hann er þó allt of lítill
fyrir alla þá sem vilja fylgjast
með, bæði almenning og
fréttamenn víðsvegar að. „Við
hefðum getað haldið réttar-
höldin í Ráðstefnumiðstöð
Hamborgar", sagði starfsmað-
ur sem vann við að greiða götu
erlendra blaðamanna.
Hinir ákærðu eru tveir: Gerd
Heidemann, sem lét vikuritinu
Stern „dagbækurnar“ í té, og
Konrad Kujau, sem hefur viður-
kennt að hafa sjálfur skrifað þess-
ar dagbækur. Heldur saksóknari
því fram að Heidemann hafi þeg-
ar vitað það sumarið 1981, að
„dagbækurnar“ voru falsaðar og
hafi hann stungið undan 1,7 milj-
ónum marka, af þeim 10 miljón-
um marka, sem yfirmenn viku-
ritsins greiddu honum til að hafa
uppi á handritunum. Kujau er
ákærður fyrir fölsun og fyrir að
hafa þegið fyrir það eina og hálfa
miljón marka frá Heidemann.
Állt þetta mál er eitt hið versta
áfall fyrir þýska blaðamennsku
sem um getur, og tapaði Stern
ekki aðeins yfir 20 miljónum
marka á því, heldur minnkaði
sala þess um 150.000 eintök
næstu mánuði eftir að svindlið
komst upp. En ýmislegt er þó
óljóst enn.
Málið hófst 25. apríl 1983, þeg-
ar yfirmenn vikuritsins Stern
boðuðu á sinn fund blaðamenn
frá ýmsum löndum og sérfræð-
inga í sögu Þriðja ríkisins. Til-
kynntu þeir hátíðlega að Hitler
hefði haldið dagbók frá júní 1932
til apríl 1945, og hefði frétta-
manninum Gerd Heidemann
tekist að hafa uppi á þessum stór-
merku heimildum 40 ár eftir
stríðslok. Dagbækurnar voru 60
bindi í bláu bandi og merkt með
upphafsstöfunum A.H. Yfir-
menn Stern luku miklu lofsorði á
Heidemann við þetta tækifæri,
töldu hann besta rannsóknar-
blaðamann Þýskalands og bentu
á að á 32 ára starfsferli hefði
aldrei verið höfðað mál gegn
honum. Sérfræðingar í sögu
Þriðja ríkisins voru þó ráðvilltir,
enda fengu þeir ekki nema mjög
takmarkaðan aðgang að handrit-
unum, og Gerd Heidemann vildi
ekki skýra frá því nákvæmlega
hvernig hann hefði komist yfir
„dagbækurnar".
Aðeins hálfum mánuði seinna
komst upp um svindlið. Sérfræð-
ingar ríkisskjalasafnsins lýstu því
yfir að þessar „dagbækur“ væru
klunnaleg fölsun, í pappírnum
væri efni, sem óþekkt hefði verið
fyrir 1955, og falsarinn hefði
stuðst við kunn sagnfræðirit um
Hitlerstímabilið, tekið upp svo til
orðrétta kafla og jafnvel skyssur.
Yfirmenn Stern urðu að hætta
birtingu „dagbókanna" og biðja
lesendur afsökunar.
En það hefur ekki enn komið í
ljós hvað varð af þeim peningum
sem Heidemann fékk greidda til
að hafa uppi á „dagbókunum" né
hver átti upptökin að fölsuninni
og hver var tilgangurinn með
þessu öllu saman.
(Eftir „Le Monde“)