Þjóðviljinn - 08.09.1984, Qupperneq 5

INN
SÝN
Geir HaHgrtmsson
Jón Þortáksson
Afleikur Islands í
Jan Mayen deilunni
Það eru fjögur ár síðan Norð-
menn sigruðu Islendinga í samn-
ingum um Jan Mayen. Á einum
sólarhring í Osló spilaði meiri-
hluti íslensku samninganefndar-
innar öUum trompum úr hendi
sér. Norðmenn fengu yfírráðarétt
yfír eyjunni og hafínu i kring. Is-
lendingar sátu eftir með loðnu-
skammt. Sjálfstæðisflokkurinn,
Framsóknarflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn báru ábyrgðina á
þessum afleik. Alþýðubandalagið
greiddi atkvæði á móti.
Á undanförnum mánuðum hef-
ur Geir HaUgrímsson sopið seyðið
af þessum uppgjafarsamningi Is-
lendinga. Norðmenn hafa ekkert
hlustað á mótmæU ráðherrans.
Þeir fengu aUa ásana vorið 1980.
Þess vegna senda þeir nú Geir
tómhentan af hverjum fundi.
Spádómur Alþýðu-
bandalagsins
Þegar samningurinn um Jan
Mayen kom til afgreiðslu á Al-
þingi vori 1980 varaði Alþýðu-
bandalagið við þeirri bamalegu
tru stuðningsmanna hans að þar
með væri lokið deilum íslendinga
og Norðmanna um fiskveiðar á
Jan Mayen svæðinu. Um leið og
veiðamar við Austur-Grænland
kæmust á dagskrá yrði lítið hald í
lykilákvæðum samningsins og að
aftur yrði að setjast að samninga-
borði um loðnuveiðar.
Þá hæfust nýjar deilur um
skiptingu fiskistofna á þessu
svæði. í þeim deilum hefðu ís-
lendingar hins vegar með sam-
þykkt Jan Mayen samningsins við
Norðmenn látið af hendi sitt
sterkasta vopn. Við hefðum sam-
þykkt útþenslustefnu Norð-
manna á hafsvæðinu kringum ís-
land og Grænland. Norðmenn
gætu þá veifað samningsbundinni
viðurkenningu íslendinga á
norskum yfirráðarétti 200 mfiur
kringum Jan Mayen. Þeir yrðu þá
hinn sterki aðili í nýjum samning-
um og þyrftu lítið að hlusta á fs-
lendinga.
Þessi spádómur hefur rækilega
sannast í sumar. Geir Hallgríms-
son og Halldór Ásgrímsson hafa
sent fjölda orðsendinga og mót-
mæla sem engan árangur hafa
borið. Utanríkisráðherrar Nor-
egs og Danmerkur segja brosandi
í Reykjavík nú í vikunni að þeir
hafi náð munnlegu samkomulagi
um veiðamar án þess að láta svo
lítið að tilkynna íslendingum
geminginn. Síðan ætli Norðmenn
og Danir að semja um mörkin við
Jan Mayen. Fulltrúi Noregs sagði
glottandi að þær viðræður kæmu
lslendingum ekki við. Samning-
urinn frá 1980 hafði spilað íslend-
ingum út úr myndinni.
Hverjar voru kröfur
Islendinga
Sumarið 1979 höfðu fulltrúar
Alþýðubandalagsins og Sjálf-
stæðisflokksins í landhelgisnefnd
forystu um að móta kröfur ís-
lendinga í Jan Mayen málinu.
Þessar kröfur vom síðan í fullu
gildi þar til aðfaramótt síðasta
samningsfundar í maí árið eftir.
Þá tók Sjálfstæðisflokkurinn
höndum saman við Framsóknar-
flokkinn um að gefa eftir á öllum
sviðum. Norðmönnum var
veittur fullur réttur en íslandi
skammtaður loðnukvóti til nokk-
urra ára.
í kröfugerðinni sem meirihluti
Alþingis stóð að vorið 1979 var
rökstutt að íslendingar ættu í
raun og vem rétt á sameigin-
legum yfirráðum með Norð-
mönnum yfir Jan Mayen. Gefin
var út sérstök bók þar sem
stjórnvöld birtu lýsingar fræði-
manna á þessum sögulega rétti
íslendinga. Burðarásinn í rök-
semdafærslu var tilvísun til yfir-
lýsingar íslensku ríkisstjómar-
innar 1927 þegar Norðmenn fóm
að leggja eyjuna undir sig. Þá
lýsti ríkisstjóm Jóns Þorláks-
sonar því yfir að samkvæmt sögu-
legri hefð og almennum rétti ættu
íslendingar jafnan rétt á við
Norðmenn. Við vefengdum því
eignarrétt Norðmanna. Það var
hornsteinninn í stefnu meirihluta
Alþingis og kröfugerð stjóm-
valda.
Á gmndvelli þessara viðhorfa
lögðu íslendingar fram tillögur
um sameiginlega fiskveiðilög-
sögu umhverfis Jan Mayen. Is-
lendingar og Norðmenn fæm þá
báðir með stjóm á lögsögunni og
nýtingu þeirra auðlinda sem
innan hennar væm. Ef Norð-
menn höfnuðu þessari kröfu var
málamiðlunarleiðin sú, að dómi
landhelgisnefndar Alþingis vet-
urinn 1970-1980, að þótt Norð-
mönnum yrði heimilað að lýsa
yfir lögsögu við eyjuna þá yrði
gerður samningur um sameigin-
lega nýtingu allra auðlinda í haf-
inu og hafsbotninum í lögsögunni
umhverfis Jan Mayen og yrði sá
réttur jafn. Jafnframt vom lagðar
á borðið tillögur íslendinga um
að samið yrði um að útiloka
veiðar annarra þjóða nema sam-
þykki beggja kæmi til.
Þessar kröfur fluttu utanríkis-
ráðherramir Benedikt Gröndal
og Ólafur Jóhannesson ásamt
sjávarútvegsráðhermnum Kjart-
ani Jóhannssyni og Steingrími
Hermannssyni á mörgum við-
ræðufundum með Norð-
mönnum. Fulltrúar Alþýðu-
bandalagsins og Sjálfstæðis-
flokksins j landhelgisnefndinni
og í viðræðunum við Norðmenn
studdu þann málflutning eindreg-
ið enda höfðu þessir flokkar átt
mestan þátt í að móta stefnu ís-
lendinga í samningunum.
Afleikurinn í Osló
Það er alkunna að Norðmenn
em harðir í samningum. Jan
Mayen deilan sýndi að þeir höfðu
meira úthald en ráðherramir sem
réðu ferðinni fyrir íslands hönd.
Á einum sólarhring í Osló vorið
1980 ákvað meirihluti íslensku
samninganefndarinnar að hverfa
frá öllum kröfum íslendinga.
Norðmenn fengu viðurkenningu
á algemm yfirráðarétti sínum. is-
lendingar yfirgáfu stefnuna frá
1927. Engin tryggingarákvæði
vom í textanum sem gætu varð-
veitt til frambúðar hlutdeild ís-
lands í loðnuveiðunum. Norð-
menn höfnuðu öllum kröfum ís-
lendinga sem raktar vom hér að
framan.
Það hefur löngum verið undir-
rituðum ráðgáta hvers vegna full-
trúar Sjálfstæðisflokksins, Fram-
sóknarflokksins og Alþýðu-
flokksins yfirgáfu á einni nóttu
þann stefnugmndvöll sem ríkis-
stjóm Jóns Þorlákssonar hafði
mótað 1927 og Alþingi og ríkis-
stjórh útfært 1979-1980. Mis-
skilin vinátta við „frændur okkar
Norðmenn" getur vissulega átt
þátt í þessari uppgjöf. Skortur á
úthaldi við að halda einarðlega
og með fullri djörfung á málstað
íslands getur einnig hafa mótað
lokasprettinn. Leikfléttur emb-
ættismanna í utanríkisráðuneyt-
um beggja landanna vom enn-
fremur allar í þeim dúr að
nauðsynlegt væri að koma þessari
deilu út úr heiminum. Skorti þá
stundum nokkuð á að sumir
hinna íslensku embættismanna
og svokallaðra sérfræðinga í al-
þjóðarétti vildu halda jafn
kröftuglega á okkar málstað og
alþingismennirnir. Og auðvitað
skein f NATO og Bandaríkin bak
við tjöldin. Á Jan Mayen er
nefnilega herstöð sem þjónar
kafbátahemaði á Atlantshafi.
Deilur um yfirráð yfir eyjunni
gætu skapað ófrið um þessa her-
stöð en kirfilega hafði verið
kappkostað að láta almenning
vita sem minnst um þá starfsemi.
Það kom til dæmis íslendingum
sem heimsóttu Jan Mayen sumar-
ið 1979 á óvart hve umfangsmikil
herstöðin var.
Það fæst varla nokkum tíma
svar við því hvers vegna meiri-
hluta íslensku samninganefndar-
innar brast úthald á örlagastund í
Osló. Sú staðreynd mótar hins
vegar aðstæður okkar í núverandi
deilum. íslendingar sitja uppi
með samning sem var afleikur.
Alþýðubandalagið var eini flokk-
urinn sem lagði til á Alþingi að
samningaviðræðum yrði haldið
áfram uns við fengjum Norð-
menn til að viðurkenna okkar
sögulega og almenna rétt. Hinir
flokkamir vom á annarri skoðun.
Þess vegna hefur Svenn Stray gef-
ið Geir Hallgrímssyni langt nef í
allt sumar. Mótmæli ísiensku
ríkisstjómarinnar hafa engan ár-
angur borið. Danir og Norðmenn
hafa komið sér saman um sumar-
veiðarnar fram hjá okkur og lýsa
því svo yfir að þeir ætli einir að
semja um mörkin við Jan Mayen.
fslendingar fái að vísu að taka
þátt í skakí um loðnuveiðar á
næsta ári en þar höfum við engar
tryggingar. Það sem þríflokkarn-
ir hömpuðu mest þegar þeir sam-
þykktu samninginn við Norð-
menn fyrir fjóram árum reynist
lítils virði þegar Danir era komn-
ir formlega inn í spilið.
Öryggisventill
rifjaður upp
Þegar Alþýðubandalagið var
að reyna að koma vitinu fyrir
hina flokkana í umræðunum um
hinn lélega samning var í nefnd-
aráliti fulltrúa Alþýðubandalags-
ins í utanríkismálanefnd settur
öryggisventill sem grípa mætti til
þegar haldleysi gagnvart framtíð-
arveiðum við Jan Mayen væri
komið í ljós. Alþýðubandalagið
lýsti því yfir að yfirlýsing ríkis-
stjórnar Jóns Þorlákssonar frá
1927 og kröfumar sem Alþingi og
ríkisstjóm mótuðu 1979-1980 á
grundvelli þeirrar yfirlýsingar
væra enn í fullu gildi. íslensk
stjórnvöld hefðu því í framtíðinni
fulla aðstöðu til að taka málið
upp að nýju þegar í ljós kæmi að
samningurinn leysir ekki deilum-
ar milli landanna.
Atburðarásin í sumar hefur
rækilega sýnt að loðnuveiðamar
á Jan Mayen svæðinu era enn
óleyst deilumál. Það eina sem í
höfti er komið er fyrirkomulag ol-
íuvinnslu á hafsbotninum. Skipt-
ing auðlinda sjávarins, hlutdeild í
loðnuveiðum og veiðum á öðram
fiskistofnum, hefur ekki verið í
þeim dúr sem stuðningsmenn Jan
Mayen samningsins höfðu vænst.
Þeir geta því með réttu sagt að
Norðmenn hafi ekki staðið við
grundvöll samningsins og krafist
þess að málið verði allt tekið upp
að nýju í samræmi við fyrri kröfu-
gerð íslendinga. Alþýðubanda-
lagið opnaði möguleika á þessari
leið vorið 1980. Á næstunni
reynir á hvort ríkisstjórnin hefur
dug og kjark til að nýta sér þann
möguleika.
Verkefni fyrir
Stofnun Jóns
Þorlákssonar
Nú vill svo skemmtilega til að
forystumenn Sjálfstæðisflokksins
hafa búið til sérstaka stofnun
skreytta nafni Jóns Þorlákssonar.
Hún hefur að vísu aðallega getið
sér orð fyrir að útbreiða fagnað-
arerindi amerískra spekinga um
dýrð markaðskreddunnar og
halda landsins dýrastu hádegis-
verði á Hótel Sögu. Það er því
tími til kominn að Stofnun Jóns
Þorlákssonar hætti þessu Fried-
man-daðri og snúi sér að því sem
merkast er í framlagi Jóns Þor-
lákssonar til íslenskrar sögu og
þar gnæfir hæst stefnumótun
ríkisstjómarinnar 1927 í Jan
Mayen málinu.
Það er því fróm ósk að fullhug-
amir í Valhöll sem stýra stofnun-
inni, sem kennd er við Jón, láti nú
semja ítarlega greinargerð um
grandvallarrétt Islendinga í Jan
Mayen málinu og hefji þannig á
ný merki þeirrar stefnu sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hljóp frá nótt-
ina frægu útí Osló. Það er hæpið
að hægt sé að verja hagnaðinum
af Friedmanballinu á Sögu á betri
hátt. Ákvörðun um greinargerð í
Jan Mayen málinu þar sem stefna
Jóns Þorlákssonar verður út-
skýrð fyrir Geir Hallgrímssyni
hlýtur því að verða efst á blaði
þegar stofnunarstjómin kemur
saman til að ráðstafa gróðanum.
Ólafur Ragnar
Laugardagur 8. september 1984 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5