Þjóðviljinn - 10.11.1984, Qupperneq 13

LEIKLIST
Að elska og eiga
„Það sem gerir þessa sýningu áhrifamikla er magnaður leikur þeirra Maríu Sigurðardóttur í hlutverki Petru (fyrir miðju) og
Guðbjargar Thoroddsen í hlutverki Marlene (t.h.). Vilborg Halldórsdóttir var einlæg og falleg í hlutverki dótturinnar (t.v.)“,
segir m.a. í leikdómnum.
Alþýðulcikhúsið sýnir
Beisk tár Petru von Kant
eftir Rainer Werner Fassbinder
Leikstjóri: Sigrún Valbergsdóttir
Leikmynd: Guðrún Erla Geirsdóttir
Þýðing: Böðvar Guðmundsson
Petra von Kant er tískuhönn-
uður, hefur komist vel áfram í
sinni grein og aflað töluverðs
fjár, en skilið við mann sinn með-
al annars vegna þess að hann
þoldi ekki að henni gekk betur að
afla fjár en honum. Þarmeð var
karlmannlegt stolt hans sært og
hann tók að umgangast hana
einsog skepna. í upphafi verksins
býr Petra ein ásamt Marlene, sem
er henni algerlega undirgefin og
lætur nota sig til allra verka og
traðka á sér. Petra festir ást á
ungri lágstéttarstúlku sem hún
tekur að sér og gerir að sýningar-
stúlku. Stúlkan bregst henni, og
hámark verksins fjallar um harm
Petru eftir þennan missi, og
hvernig hún að lokum yfirvinnur
hann þegar hún áttar sig á því að
eitt er að elska og annað að vilja
eiga.
Einsog svo mörg önnur verk
Fassbinders fjallar þetta um þá
sjálfseyðingu sem ástin getur haft
í för með sér. Petra elskar Karin
hamslaust, gefur sig henni alger-
lega en gerir um leið endalausar
kröfur til hennar. Þegar Karin,
sem ekki endurgeldur ástina en
notar Petru sér til framdráttar,
neitar að verða við þessum kröf-
um, verður Petra algerlega ör-
væntingarfull og langar til þess
eins að deyja. Lok verksins eru
þó óvenjulega bjartsýn af Fass-
binder að vera. Petra sigrast á
eigingirni sinni og snýr sér að
þræl sínum, Marlene, sem elskar
hana, og fer allt í einu að tala við
hana einsog manneskju.
Þetta verk er fremur einfalt í
byggingu, en það er afar sterkt,
gengur beint til verks og er laust
við útúrdúra. Sigrúnu Valbergs-
dóttur hefur líka lánast að leggja
skýrar línur í uppfærslu sinni.
Leikið er í mjög þröngu rými,
fundarsal á Kjarvalsstöðum, og
áhorfendur eru afar nálægt sýn-
ingunni, þannig að öll geðhrif
komast beint og sterkt til skila.
Leikrit af þessu tagi skilar sér
gjarnan mjög vel í rými sem
þessu. Guðrún Erla hefur gert
einfalda leikmynd sem leysir
vandann sem af þrengslunum
skapast mjög vel og gefur til
kynna með gráum tónum og
beinum línum tilraunir Petru til
að hafa skipulag á lífi sínu. En
hefði ekki verið skemmtilegt að
hafa fleiri spegla að hætti Fass-
binders?

Það sem gerir þessa sýningu
áhrifamikla er magnaður leikur
þeirra Maríu Sigurðardóttur í
hlutverki Petru og Guðbjargar
Thoroddsen í hlutverki Mariene.
María lýsti ástríðu og kvöl Petru
af hófstiiltum ofsa og kom til skila
sársauka sem gekk beint til hjart-
ans, gaf sig alla í hlutverkið án
þess að missa nokkurs staðar tök
á tæknilegum smáatriðum né
sleppa sér í geðofsa. Þetta er að
mínu viti mikill sigur fyrir þessa
ungu leikkonu, því að hlutverkið
er erfitt og krefjandi. Ekki var
síður til fyrirmyndar frammistaða
Guðbjargar í þöglu hlutverki
Mariene. Einmitt sú staðreynt að
hún segir ekkert er notfærð til að
beina athygli áhorfenda að hverri
hreyfingu hennar, hverju
minnsta augnatilliti, sem allt hef-
ur skýra merkingu. Hver hreyf-
ing Guðbjargar var hárnákvæm
svo ekki skeikaði hársbreidd, og
útgeislun hennar var slík að augu
manns hvörfluðu einatt til hennar
þó að hún væri aðeins þögull
áhorfandi að því sem gerðist á
sviðinu.
Erla B. Skúladóttir var nokkuð
misjöfn í hlutverki Karinar, en
kann að hafa verið nokkuð óstyrk
í upphafi því hún sótti í sig veðrið
og varð öruggari þegar á leið.
Samleikur hennar og Maríu var
víða mjög sterkur, ekki síst þar
sem stéttaandstæður þeirra koma
hvað skarpast fram, en þar njóta
þær góðs stuðnings af vandaðri
þýðingu Böðvars Guðmunds-
sonar, sem tekst vel að aðgreina
málfar þeirra. Slíkt ætti ekki að
vera tiltökumál, en bregst því
miður of oft í íslenskum þýðing-
um.
Edda Guðmundsdóttir var dá-
lítið klunnaleg í hlutverki Sidon-
ie, frænku Petru. Hana vantaði
það áreynslulausa yfirlæti sem
svona fólki er gefið. Vilborg
Halldórsdóttir var einlæg og
falleg í hlutverki dótturinnar, og
gaman var að sjá Kristínu Önnu
Þórarinsdóttur skila hlutverki
móðurinnar þannig að hvert við-
bragð var satt, öll svipbrigði hár-
rétt.
Þessi sýning er í heild sinni
sterk og áhrifamikil. Hún miðlar
djúpum tilfinningum kvenna og
átökum þeirra á milli með sönn-
um og eftirminnilegum hætti. Ég
er viss um að hér hefur skipt máli
að Ieikstjóri er kona, sem skynjar
betur en karlar hvernig konur
bregðast við og hvernig látæði
þeirra er. Það er kannski ágætt að
Alþýðuleikhúsið er a.m.k. um
stundarsakir orðið að kvenna-
leikhúsi - ef það skilar fleiri sýn-
ingum sem eru jafn ferskar, sann-
ar og fullar af lífi og þessi.
KVIKMYNDIR
Barnaleg vandamálamynd
Moskva við Hudson-fljót
(Moscow on the Hudson, USA 1984)
Handrit og stjórn: Paul Mazursky
Kvikmyndun: Donald McAlpine
Leikendur: Robin Williams, María
Conchita Alonso, Cleavant Derricks.
Sýnd í Stjörnubíói.
Paul Mazursky hefur á liðnum
árum gert nokkrar myndir sem
flokkast undir „manneskjulegar
kvikmyndir“ innan bandaríska
iðnaðarins. Þá er átt við að í stað
þess að vera hryllingsmyndir eða
stórmyndir eru þetta ósköp nota-
legar myndir sem fjalla mest um
mannleg samskipti. Jaðra stund-
um við að vera vandamálamynd-
ir. Af fyrri afrekum Mazurskys
má t.d. nefna Harry og Tonto
(1974) um vandamál ellinnar,
Næsta stöð: Greenwich village
(1976) um vandamál upprenn-
andi listamanna, og Ógift kona
(1978) um vandamál kvenna.
Nú er hann búinn að gera nýja
mynd um vandamál innflytjenda,
Moskva við Hudson-fljót. Þar
segir frá Vladimír ívanoff, sem er
saxófónleikari við fjöllleikahúsið
í Moskvu og „hoppar af“ þegar
hann er í New York á sýningar-
ferð með fjölleikahúsinu.
Fyrri myndir Mazurskys hafa
þótt nokkuð yfirborðslegar,
nema þá helst Harry og Tonto,
sem var einstaklega ljúf mynd,
ekki síst vegna aðalleikarans,
Arts Carney. En aldrei hef ég séð
yfirborðslegri Mazursky-mynd
en þessa síðustu, Moskva við
Hudson-fljót. Hún er sneisafull
af klisjum og ómerkilegheitum,
þykist vera „manneskjuleg“ og
heiðarleg en er í raun lítið annað
en áróðursmynd fyrir bandarísk-
um lifnaðarháttum og þessu
fræga bandaríska „frelsi“.
Það er segin saga, að þegar
Bandaríkjamenn ætla að leika
Rússa eða sýna okkur lífið í So-
vétríkjunum falla þeir í þá
freistingu að nota klisjur, sýna
okkur einfaldlega þá mynd sem
þeir sjálfir, og bandarískur al-
menningur, gerir sér af Rússum
og Rússlandi. Þetta virkar hjá-
kátlega á þá sem þekkja eitthvað
til mála, en það versta er þó að
með þessu móti er fordómum og
ranghugmyndum gefinn byr
undir báða vængi. Með því að
gefa sannleikanum svolítið undir
fótinn, taka fyrir atriði sem þekkt
eru úr fréttum (spillingu, bið-
raðir, njósnir um einkalíf manna,
andóf o.fl.), þykist leikstjórinn
vera að sýna raunveruleikann.
Það er vetur í Moskvu og fólkið
er svartklætt og drungalegt,
toginleitt og dapurt og biðraðirn-
ar eftir klósettpappír eru kíló-
metralangar. Gyðingar standa á
götuhorni með skilti sem á stend-
ur: Ég vil fara til ísraels, og
auðvitað er þeim strax smalað
upp í bíl af ábúðarmiklum heljar-
mennum í svörtum frökkum.
Svona er lífið í Moskvu og ekki
öðruvísi.
í New Y ork er hinsvegar sumar
og þar eru allir glaðir, þar er nóg
af öllu og engar biðraðir og frels-
ið indælt. En auðvitað gengur
ekki að hafa þetta svona alveg
svart-hvítt. Þessvegna er brugðið
á það ráð að sýna dálítið af svörtu
hliðunum líka: atvinnuleysi, fá-
tækt (kona að tína upp úr ösku-
tunnu) og ofbeldi (aðalhetjan er
lamin og rænd). Én samt... já
samt er „frelsið“ svo miklu betra
en ófrelsið, ekki sati? Og það er
farið með klausur úr bandarísku
stjómarskránni því til staðfest-
ingar, ekki einu sinni, heldur oft í
myndinni.
Allt er þetta svo barnalegt að
manni fallast hendur. Sem fyrr-
verandi Moskvubúi þykist ég vita
að lífið þar sé öllu margbrotnara
en fram kemur í þessari mynd.
Og þótt ég hafi aldrei til Banda-
ríkjanna komið þykist ég vita að
það sé ekki alveg svona einfalt
mál að gerast innflytjandi,
jafnvel ekki fyrir sovéska „af-
hoppara", sem eru þó með vin-
sælli innflytjendum.
Þótt reynt sé að gleyma ailri
jjólitík og einblína á kvikmyndina
sem slíka virðist mér harla fátt
bitastætt í henni. Hún er stfllaus
að mestu - það er einsog
|bikstjórinn hafi ekki gert upp við
sig hvort þetta ætti að vera gam-
anmynd eða „drama“. Yfirborðs-
leg ástarsaga með dæmigerðum
amerískum endi er fléttuð inn í
söguna af aðlögun Vladimírs
ívanoffs að bandarískum siðum.
Leikararnir eru allir lítt þekktir
og standa sig vel, einsog siður er
þar sem Mazursky er við
stjórnvölinn. En vonandi á hann
eftir að gera betri myndir en
þessa á næstu árum, blessaður
maðurinn.
Laugardagur 10. nóvember 1984 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13