Þjóðviljinn - 28.11.1984, Síða 5

Stóryrðin falla
dauð en lógvœr
hljómur vinnur ó
Viðtal við Þorstein frá Hamri um útkomu Ijóðasafns hans.
Tortímingarbeygur hrjáir
þetta skeið sem við lifum. En
samt hillir allstaðar undir holl
öfl, sem fylla mann vonum
annaðveifið.
Segir Þorsteinn skáld frá
Hamri í viðtali um skáldskap
hans, sem tekið er í tilefni þess,
að Ljóðasafn hans kemur nú út í
röð ljóðasafna sem Iðunn hefur
verið að gefa út. Þar eru allar
ljóðabækur hans, átta talsins, en
sú fyrsta, í svörtum kufli kom út
1958. Og segir Þorsteinn fyrst
orða að hann sé mjög ánægður að
fá að vera með í þeirra vönduðu
útgáfu.
- Ég var um tvítugt þegar fyrsta
bókin kom út segir hann en í
henni eru ljóð allt frá því ég var
átján ára eða svo, sum ort í hest-
asnatti og heyskap í sveitinni. Ég
byrjaði mjög ungur að setja sam-
an vísur og gaspur við skólasyst-
kini og félaga.
Togstreita
- Hvemig leist þér á það skáld-
skaparástand sem þú komst inn í?
- Ég var dálítið sundraður. í
þessari fyrstu bók minni er ótrú-
lega mikið um gamla formfestu
þrátt fyrir nýjungagirni og til-
raunastarfsemi sem er þar líka.
Þau em byrjuð að togast á, hefð-
in sem ég ólst upp við og allskon-
ar nýjungar, sem ég varð vitni að
af lestri og kynningum við félaga
og jafnaldra.
Þegar ég lít til baka finnst mér,
að ég hafi í næstu bók minni verið
enn meira á milli vita en í þeirri
fyrstu, enn sundraðri hugmynda-
lega og formlega. Ég felldi dáh'tið
niður úr fyrstu bókinni í Ljóða-
safninu, en mér kom ekki til hug-
ar að hrófla við næstu bók - ég vil
að hún beri skýrt vitni um þetta
sundraða ástand.
Þessi togstreita var mér þörf á
þessum tíma. Ég var alinn upp
við sterka hefð í kveðskap, en
fann hinsvegar að það þurfti að
brjóta eitthvað upp og ég var hrif-
inn af þeim sem voru að gera
garðinn frægan og höfðu brotið
ísinn: þeir voru kallaðir atóm-
skáld. Þetta tvennt hefur togast á
um mig síðan - í síðustu ljóða-
bókum mínum er ég reyndar með
hefðbundnara móti. En ég er
aldrei fyllilega bundinn af öðmm
hvorum þættinum.
- Nú mega menn víða greina
aðra togstreitu í ljóðm þínum:
milli hins „skorinorða ljóðs“ sem
Hannes Sigfússon boðaði í frægu
viðtali og svo „segðu það ein-
gum“ - viðleitni til að halda
hnýsnu fólki í hæfilegri fjarlægð.
Baráttuljóð
- Ég er yfirleitt talinn fremur
innhverfur í mínum skáldskap,
þó er sjálfsagt að finna hjá mér
opinská ljóð eða jafnvel stóryrði.
Einkum á fyrri áram. En allt er
þetta puð í þá átt að koma hinni
innri merkingu sem best til skila.
- Á tímum baráttuljóða yrkir
þú um Víetnamstríðið en lýsir
baráttunni gegn því, að hún sé „á
þá leið að menn segja sem fæst“.
- í því ljóði er ég líkast til að
hneykslast á tómlæti manna
gagnvart slíkum voðaverkum og
mannlegri niðurlægingu...
- Og í Jórvík er talað um að
blóðöx bindi enda „á marklítið
drykkjuraus vort“
- Það er vafalaust í þessum
kvæðum töluvert af efasemdum
um mátt orðsins gagnvart ótíð-
indum. Eftir því sem árin líða hefi
ég orðið tortryggnari á mátt her-
skárra baráttuljóða. Sakir þess
hve erfitt það er að koma slíkum
hugrenningum í listrænum bún-
ing við hæfi. En finnist hann ekki,
þá falla þau dauð.
Ef við erum einkum og aðal-
lega og koma einhverri skoðun á
framfæri með sem berastum og
beinustum orðum, þá á það ef til
vill betur heima í blaðagreinum.
Yfir þessu hljóta menn að velta
vöngum þegar á þeim brennur
einhver samtíðarvandi og þeir
eru um leið að fást við bók-
menntir. Og það kemur oft á dag-
inn í skáldskap að fyrirferðar-
mikil orð og yfirlýsingar falla
dauð en lágvær hljómur vinnur á.
Móttöku-
skilyrðin
- Hvað veit ljóðskáld um við-
tökur sem verk hans fá?
- Það er erfitt að gera sér grein
fyrir þeim. Ég veit næsta fátt um
lesendur mína og hvað þeir era
að hugsa - þótt ég viti náttúrlega
um opinberar mótttökur. Svo
hefi ég fengið góð bréf stundum
sem mér hefur þótt vænt um að
fá, hvort sem þau vora mér til lofs
eða lasts.
- Nú er mikið kvartað um rým-
andi áhuga fólks á því sem er
skrifað á íslensku.
- Nokkuð kann að vera til í því.
En vonandi er það ástand tíma-
bundið. Það dugir ekki að gefa
bölsýninni lausan tauminn, því
hún dregur alla hluti niður, gengi
bókmennta jafnt sem annað. Við
vitum líka, að það verður alltaf til
fólk sem nánast fælist bækur. Að
vísu er ég svolítið smeykur við
Þorsteinn frá Hamri: heföin og nýjungagirnin hafa lengi togast á um mig.
videofárið og þegar það kemur
ofan á langan vinnutíma fólks og
setur yfir sjónvarpi, þá veit ég
satt að segja ekki hvenær allstór
hluti fólks hefur svigrúm til að
lesa bók.
- Hvað sýnist þér um skáld-
skaparástandið nú um stundir?
- Það er mikið ort og skrifað,
en dálítið erfitt að vega það og
meta - m.a. vegna þess, hve
mikið kemur út. Ungt fólk yrkir
mikið og sú breyting er nú orðin
á, að nú koma menn nánast öllu
einhvemveginn á framfæri. Ég er
ekki að lasta það í sjálfu sér. En
fyrir mér er það dálítið áberandi,
hvað margt í þessari ljóðagerð
ungra skálda er hvað öðru líkt,
dáltítið eins og úr sömu vélinni.
Þetta er ekkert undur svo sem,
það kemur svo ótalmargt út í
bókarformi nú, sem áður var tal-
ið nægja að birta í skólablöðum.
Altént ber þetta allt vott um á-
huga. En kannski má rekja þessa
birtingagleði sem ég var að tala
um til villukenninga sem era á
kreiki um að í rauninni sé ekkert
öðra betra, eða a.m.k. dóna-
skapur að hafa slíkt á orði.
Þrátt fyrir allt
- Þegar sagt er að sterkur
rauður þráður í kvæðum þínum
sé einskonar bölsýn bjartsýni, af-
staða sem lýsa mætti með orðun-
um „þrátt fyrir allt“ - hverju svar-
ar þú til?
- Þetta kann að vera rétt. Það
er oft haft á orði. Ég held að þetta
sé beinlínis rökrétt afstaða þegar
maður horfir á veröldina í kring-
um sig. Við lifum í töluverðum
dauðabeyg, tortímingarbeygur
hrjáir þetta skeið sem við lifum.
En þar á ofan býr mannlífið yfir
miklu góðu og alls staðar hillir
undir einhver holl öfl, sem fylla
mann vonum annað veifið. Það
að það jafnvel blasi við manni að
menn beinlínis klifi á óhugnaðin-
um, má ekki ganga svo langt, að
menn missi sjónar á þeim eigind-
um, sem hefja menn yfir dýrin, á
þeirri fegurð sem mannlífið býr
yfir.
BÓKMENNTAGAGNRÝNI
Eintal þungaðrar konu
Oriana Fallaci. Bréf til barns sem
aldrei fæddist...
Halldór Þursteinsson íslenskaði.
AB 1984.
Oriana Fallaci er stórfræg
blaðakona ítölsk sem hefur velgt
ýmsum pótintáum undir uggum
með miskunnarlausum og af-
hjúpandi spurningum: Haile Sel-
assie, Henry Kissinger og mörg-
um öðrum, sem einu sinnu voru
og hétu. Hún hefur skrifað ágæta
bók um konur í ýmsum sérstæð-
um samfélögum og aðra um vin
sinn, grísku andófshetjuna Pan-
agúlis. En sú bók sem AB gaf út
nýlega snýr fyrst og fremst að
henni sjálfri. Og þá um leið að
nokkram grundvallarspurning-
um um líf og tilgang og ábyrgð.
Oriana Fallaci er þunguð, eftir
Oriana Fallaci
nokkuð hugarstríð ákveður hún
að ganga með fóstrið en það er
eitthvað að, læknir heimtar að
hún liggi á sjúkrahúsi og hætti
öllu vafstri til að barnið megi lifa,
en það gerir hún ekki, hún leggur
í erfiða ferð. Fóstrið deyr. Bókin
er orðsending til þessa „kerfis ó-
notaðra möguleika" sem fóstur
er á fræðimáli, síðan kveðja til
manneskju sem aldrei var hrifsuð
út úr neindinni, kveðja blönduð
sjálfsásökun og sjálfsréttlætingu.
Hér er svo sannarlega komið
að þeim reynsluheimi kvenna,
sem karlar era dæmdir til að
standa utan við. En stílgáfa,
skaphiti og einlægni Oriönu Fall-
aci færir þennan heim mjög ná-
lægt okkur, lætur hann hríslast
um taugakerfið. Höfundur færist
mikið í fang, við þeim spuming-
um sem hún glímir við fást seint
endanleg svör. En hún gerir les-
andanum einstaklega skiljanlega
og nákomna bæði þá hugarraun
og þá vongleði sem þungun fylg-
ir, lýsir þessum sterku sveiflum
milli þess, að bamið er undrið
mesta og kraftaverk sem beðið er
eftir með óþreyju, til þess, að það
er frelsisskerðing og kúgari móð-
ur sinnar - og því er vitanlega
ekki gleymt heldur, að heimurinn
sem bíður fyrir utan móðurkvið
er svosem enginn sælureitur:
„Það gildir einu við hvaða
stjórnunarkerfi þú býrð, þú getur
aldrei komist hjá þeirri stað-
reynd, að það era alltaf þeir
sterkustu, þeir yfirgangsömustu,
þeir ódrenglyndustu sem sigra“
(bls. 55).
Allt þetta dregur Oriana Fall-
aci saman mjög eftirminnilega í
„réttarhöldum" yfir sjálfri sér
undir lok sögunnar - þar sem hún
skiptir öllu því sem hefur angrað
hana á milli lækna og atvinnu-
veitanda og foreldra sinna.
Þýðing Halldórs Þorsteins-
sonar er kannski full „bókleg" á
köflum, en vönduð vel og læsileg.
-ÁB
UMSJÓN: GUÐJÓN FRIÐRIKSSON
Mlftvlkudagur 28. nóvember 1984 ÞJÓÐVIUINN - SÍÐA 5