Þjóðviljinn - 19.12.1984, Page 6

BÓKMENNTIR
81333
Er ekki tilvalið
að gerast áskrifandi?
E
vomi/m
• Blikkiðjan
Iðnbúð 3, Garðabæ
Onnumst þakrennusmiði og
uppsetningu — ennfremur
hverskonar blikksmiði.
Gerum föst verðtilboö
SÍMI 46711
ÓDÝRARI
barnaföt
bleyjur
leikföng
VARA-
Viftureimar, platínur, kveikjuhamar og þéttir,
bremsuvökvi, varahjólbarði, tjakkur og nokkur verkfæri.
Sjúkrakassi og slökkvitæki hafa hjálpað mörgum
á neyðarstundum.
hIumferoar
Vráð
Litli
jólo-
pakkinn
STAFA-
SPILIÐ
Þroskandi
Spennandi
ódýrt
L^IjÖiG
Sími 91-73411
i

3
°ö,
\
is^

MINMM. MOJÍifM K /SI.EN/kH\U \f.f«S |t|
SIGFl S SIGURUJARTAKSON
Mitmingarkorlin eru tilsölu á
eflirtöldurn stöðum:
Bókabúð Máls og menningar
Skrifstofu A Iþýdubandalagsins
Skrifstofu Pjóðviljans
Munið söfnunarátak i
Sigfúsarsjóð vegna
flokksmiðslödvar
Alþýðubandalagsins
ÍÍL;±hJ<HÍ|
^■sinijrKTW**..
^■aaae*.
Göran Tunström: Jólaóratórían.
Þórarínn Eldjárn þýddi.
Mál og menning, 1984, 358 bls.
Jólaóratórían kom út í fyrra á
frummálinu og fékk Bókmennta-
verðlaun Norðurlandaráðs á
þessu ári. Nú er þessi saga komin
út í íslenskri þýðingu Þórarins
Eldjárn, og er það enn einn vott-
ur þeirrar ánægjulegu grósku sem
hlaupið hefur í útgáfu á þýddum
skáldsögum hérlendis undanfarin
tvö ár. Bókin er reyndar gefin út
með styrk frá Norræna þýðingar-
sjóðnum, svo þetta er ekki eigin
þýðingarsjóði okkar hér að
þakka. En hvernig sem því er
háttað, þá er ljóst að Jólaóratorí-
an er meðal þeirra erlendu bóka
sem skáldskaparunnendur fagna
af heilum hug í ár.
Göran Tunström
Göran Tunström fæddist árið
1937. Tunström hefur ekki síst
unnið sér frægð í heimalandi sínu
fyrir ljóðagerð, og gafst kostur á
að hlýða á hann lesa úr ljóðum
sínum í Norræna húsinu í byrjun
þessa mánaðar. Ljóð hans flytja
sérkennilegt andrúmsloft, sem
bera vott um mikinn skilning á
sálinni, ef mér leyfist að orða það
svo flatneskjulega. Þetta kom vel
fram í ástarljóði sem skáldið las
upp þarna um daginn.
Baksvið Tunströms er Verma-
land í Mið-Svíþjóð vestanverðri,
en þar mun frásagnarhefð vera
sterk. Þaðan var Gustav Fröding
og þaðan var Selma Lagerlöf.
Tunström tengist þessari hefð á
meðvitaðan hátt. Vera má að
hann hafi haft Kristuslegender
eftir Selmu Lagerlöf í huga þegar
hann skrifaði sjálfur æskusögu
Krists árið 1978 (Ökenbrevet), en
þessi skáldkona og þjóðhetja
Vermlendinga snertir atburða-
rásina og kemur fyrir í eigin per-
sónu í Jólaóratoríunni. Lesand-
inn finnur að höfundurinn hefur
samúð með Selmu, og sumt í bók-
inni minnir greinilega á ævintýra-
heim Gösta Berlings saga, t.d.
frásögnin af því þegar Selma og
tveir strákar stela. Brjálæðingn-
um af Vitfirringahælinu, fleng-
ríðandi í hestvagni gegnum bæinn
Sunne.
Ég kann því miður engin skil á
fyrri bókum Görans Tunström.
Meðal þeirra má þó nefna De he-
liga geograferna 1973 og Gud-
döttrarna 1975, sem báðar gerast
í uppdiktuðu vermlensku héraði
á tíma síðari heimsstyrjaldarinn-
ar. Þarna munu koma fram hug-
myndir um einhvers konar dul-
hyggjulega lífskennd, líkt og
finna má í skáldsögunni, sem nú
hefur verið íslenskuð. Þá má geta
þess að Prastungen frá 1976 mun
vera sjálfsævisöguleg skáldsaga.
Fortíðin í núinu
Jólaóratórían segir frá eitthvað
á þriðja tug persóna, enda er sag-
an mikil vöxtum. Sögusviðið er
aðallega bærinn Sunne í Verma-
landi, rúmlega fimmtíu kílómetra
fyrir norðan Væni (það er að ég
held nyrst í Frykdalen, sbr. Löv-
dalen í Gösta Berlingi). Hún ger-
ist aðallega á árunum 1930-50 eða
nálægt því. Sagan er römmuð inn
af upphafskafla og lokakafla,
sem fjalla um Viktor Nordens-
son, sem er „ég“ sögunnar. En
meginmálið fjallar um fortíð fjöl-
skyldu hans föðurmegin. Fyrri
hluti sögunnar fjallar aðllega um
Sólveigu og Aron Nordensson og
það hvernig Aron missir þessa
heittelskuðu konu sína, kemst í
bréfasamband við nýsjálenska
konu en rekur smátt og smátt að
algeru skipbroti. í seinni hiutan-
um er sagt frá afdrifum Sidners
sonar þeirra, og er það raunar
aðalefni sögunnar. Sidner kemst
ungur að aldri í tæri við konu að
6 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 19. desember 1984
nafni Fanný og á með henni Vikt-
or, sögumanninn. En Fanný vill
ekki hafa meira saman við Sidner
að sælda og lendir hann þá í geð-
rænum vandræðum uns hann fer
til Nýja-Sjálands í slóð föður síns.
Áður en lýkur kemur hann þó
aftur til Svíþjóðar að finna son
sinn, en þá aðeins í stutta heim-
sókn.
I sögulokin lýkst það upp fyrir
lesandanum að bókin er í raun-
inni þroskasaga Viktors. Á fyrstu
síðunum sér maður að hann er
þekktur hljómsveitarstjórnandi á
ferð í Sunne til að færa upp Jóla-
óratóríu Bachs. Þá er það vænt-
anlega að öll forsaga hans sjálfs
fer að rifjast upp fyrir honum,
eins og lesandinn er vitni að við
lestur sögunnar. Á síðustu síðum
bókarinnar er Viktor hins vegar
að sprengja utan af sér uppeldið
sem Fanný hefur veitt honum.
Hún hefur reynt að gera úr hon-
um listmálara og á ýmsan hátt
reynt að láta hann lifa samkvæmt
draumórum sjálfrar sín. En
endurfundir Viktors og Sidners
gefa honum styrk til að snúa baki
við þessum erfiðu væntingum
móðurinnar eða semsé að full-
orðnast. Bókin lýsir innra ferða-
lagi hans til fortíðar aftur til þess
tíma sem mótaði persónuleika
hans. Arons saga og Sidners er sá
brunnur sem Viktor eys af og hef-
ur ausið af alveg síðan hann sigr-
aðist á hinu hálfa uppeldi sínu hjá
Fanný.
Það Dulda
og Listin
Ýmsar af persónunum vantar
jarðsamband í sálrænum skiln-
ingi. Aron missir fótanna þegar
ástin hans deyr. Lýsingin á dauða
og lyndiseinkunn Sólveigar er há-
dramatísk og eitt það sterkasta í
sögunni. Aron talar við hana
látna og fær þá grillu að penna-
vinurinn Tessa á Nýja-Sjálandi sé
Sólveig afturgengin. Um Sidner
gegnir líku máli, - hann er dulur
og utan við sig, en bugast þó ekki
með öllu. Sidner er svo heppinn
að eignast vininn Splendid, sem
dregur hann að nokkru til jarðar.
Sidner er ágætur píanóleikari, og
reyndar er allt fullt af tónlist í
þesari bók. Lýsingarnar á dul-
hyggju Arons og Sidners, sem á
köflum breytist í geðveiki, eru
mjög athyglisverðar. „Þaðereins
og einhver himna milli mín og
lífsins" segir Sidner (bls. 232).
Þegar þeir eru kvaldir á sálinni
lýsa þeir oft reynslu sinni með
þeim orðum að þeir sjái allt svo
„Skýrt“. Stflbragðið að hafa upp-
hafsstafi orða stóra kemur ein-
mitt iðulega fyrir í því samhengi,
og má kannski spyrja hvort það
sé ekki ofnotað. Dulhyggjan og
ydduð skynjun: það að sjá allt svo
Skýrt, er frá sjónarmiði Viktors
áreiðanlega nátengt þeirri list
sem hann stundar sjálfur. Eða
kannski tengt list rithöfundarins.
Firringarkennd sögupersónanna
birtist oft á þann hátt að þær fara
að taka á orðunum eins og hlutir
væru. Náungi að nafni Stephen
Eliot flytur jarðbundinn blæ inn í
fjarhyglisheim Nordenssona:
hann vill taka á veruleikanum
beint, hugsar hagnýtt þótt prest-
ur sé; og hann fordæmir allar
„handanvatnapíkur“, sem hann
nefnir svo.
Stíll sögunnar er fjölbreyttur. í
textann er ofið bréfum, mjög
miklu af samtölum og dagbókar-
broti („Um Atlot“). Sumir kafl-
arnir eru eiginlega eins og prósa-
ljóð, sem fellur vel að skapgerð
t.d. Sidners. Eitt skemmtilegt
bragð Tunströms eru höggnar
setningar á borð við þessa: „- Já
reyndar. Hvernig veistu að hún.“
Þýðing
Þórarins
Jólaóratórían er margslungið
verk, og í ritdómi er ekki hægt að
grípa á nema nokkrum hliðum
þess.Persónurnar lenda í marg-
víslegum ævintýrum (til að
mynda á Nýja-Sjálandi),og vís-
anir í Dante og Ódyseifskviðu
eru felldar á mjög smekklegan
hátt inn í textann. En semsé: ekki
verður orðlengt um það.
Þórarinn Eldjárn hefur unnið
mikið og gott starf við þýðingu á
þessari sögu. Með því og með
smásagnasafninu Ofsögum sagt
(1981) hefur hann tekið af tví-
mæli um vald sitt á lausu máli, svo
margir eru líklega farnir að
hlakka til að sjá hvort hann ætlar
sér ekki nokkurn hlut á sviði
skáldsagnagerðar.
í öllum bókum má finna
hnökra af eihverju tagi; sumt má
kalla villur, annað matsatriði. í
þessari er fátt af slíku. Frágangur
bókarinnar er allur til fyrirmynd-
ar: prófarkir í besta lagi og
hönnun sömuleiðis.
Nú er Jólaóratórían í kilju-
formi og tiltölulega ódýr í sam-
ræmi við það. En ef til vill má
ganga enn lengra í að lækka verð
bóka með þessum hætti. Prent er
í vaxandi mæli keypt erlendis
(sem þýðir að innlendur
prentkostnaður getur ekki hækk-
að mikið frá því sem nú er orðið),
en setning að nokkru unnin á
heimilistölvur. Með því að hafa
ódýrari pappír og líma frekar en
sauma kiljur má kannski stíga
skrefið í átt til kiljuútgáfu til fulls.
En ekki er fullreynt enn hvort ís-
lenskur markaður er nægilega
stór til að bera slíka útgerð.
Dá og dans
íkvöld
Hljómsveitin Dá heldur í kvöld
tónleika í Safari. Frumflutt verð-
ur verkið „Allt sem andardrátt
hefir!“ sem hljómsveitin hefur
unnið í samvinnu við danshópinn
„Dæmdir dansdraumar". í Dái
eru, Jóhanna Steinunn
Hjálmtýsdóttir, söngur, Eyjólfur
Jóhannsson, gítar, Hlynur Hö-
skuldsson, bassi, Helgi Péturs-
son, hljómborð og Kristmundur
Jónasson, trommur.