Þjóðviljinn - 20.01.1985, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Guðmundur Hallvarðsson
heldur því fram í Viðhorfsgrein
hér í blaðinu á þriðjudaginn var,
að skrif Árna Bergmann um So-
vétríkin í Þjóðviljanum mótist af
„tilviljanakenndum tilfinninga-
málum“ og „persónulegri af-
stöðu“, en ekki því sem hann
kallar „efnislegar forsendur".
Vill hann nú sveia burt slíkum
ófögnuði og fá í staðinn „vitræna
umfjöllun" um málin.
Ekki er ljóst hvað maðurinn
meinar með tilviljanakenndum
tilfinningamálum. Hitt er svo
ljóst, að hver sá, sem hefur árum
saman dvalið með sovétfólki og
veit því sitthvað um kjör þess,
vonir og vonbrigði, hlýtur að gera
sig sekan um þann ósóma sem
Guðmundur kallar „persónulega
afstöðu". Sem byggist reyndar á
miklu traustari „efnislegum for-
sendum“ en einhver opinberaður
sannleikur um Sovétríkin eða
hvaða land sem er.
Skrúðganga á Rauða torginu fyrsta maí.
sóun á vinnuafli, tíma, hráefnum
og á tilbúnum varningi og ma-
tvælum. Það skapar ofstýringu
sem gerir það mjög torvelt að
bregðast við síbreytilegum þörf-
um almennings. Það ýtir undir
valdníðslu og fjármálaspillingu.
Og það sem verst er: þetta kerfi
endurnýjar sjálft sig. Nú orðið
fara menn hjá sér ef einhver
minnist á spádóma Leníns um að
ríkið muni veslast upp og deyja
og alþýðan taka við. Þróunin
stefnir ekki til þeirrar „fullkomn-
unar“ heldur í þveröfuga átt.
Flokkurinn samsamar sig ríkinu
og staðfestir svo einokunarstöðu
sína í nýlegri stjórnarskrá. Það er
að segja: það er beinlínis stjórn-
arskrárbrot að vilja hrófla við því
að Kommúnistaflokkurinn sé
„kjarni hverrar stofnunar og
hverra samtaka" eins og það
heitir víst í textanum. Vítahrin-
gurinn er fullkominn.
Það er af þessum ástæðum að
mér finnst mesta óráð að spand-
era nafnbót eins og verklýðsríki á
Sovétríkin í okkar samtíma.
Valdakerfi samfélagsins þarf að
Hvað er verk
í tilefni greinar eftir Guðmund Hallvarðsson
Afbökunin
frœga
Guðmundur vill bersýnilega að
hin vitræna umfjöllun sem hann
telursig veraað slægjast eftirsé
byggð á þessari formúlu hér:
„Ég lít á þau (Sovétríkin) sem
verkalýðsríki með sósíalískan
efnahagsgrundvöll, en afbökuð af
skrifrœðisvaldi, sem hindrað hef-
ur þróun þessa þjóðfélags til sósí-
alísks lýðrœðis og þjóðfélags-
legrar fullkomnunar".
Þetta lítur svosem ekki illa út.
En því miður er hér ekki annað á
ferð en ein lykilformúla trotsk-
ismans, sem hefur verið tuggin
upp óbreytt í ein fimmtíu ár í ein-
um hópi vinstrisinna. Það hefur
ekki farið mikið fyrir því að þess-
ari skilgreiningu hafi verið difið
niður í reynslupottinn. Miklu
heldur er reynt að setja hana á
trúarstall hins opinberaða sann-
leika: hér er komin hin „rétta“
afstaða fyrir róttæklinga.
Og þeir sem trú taka nenna
sjaldan að leggja fyrir sig óþægi-
legar spurningar. Eins og til
dæmis jáessa: hvernig má sanna
að Sovétríkin séu verklýðsríki?
Líklegt að menn byrji á því að
svara: þar eru engir kapítalistar.
En það ætti að vera fljótséð að
það eitt dugir skammt til að ríki
verði verklýðsríki. Afnám kapít-
alísks eignarréttar tryggir ekki
sjálfkrafa frelsi verklýðsstéttar.
Sumir munu segja: í Sovétríkj-
unum og skyldum ríkum hafa þ'fs-
kjör batnað á eftirstríðsárunum
og ýmsar framfarir orðið sem
verkafólki koma vel. Það er alveg
rétt. Það sama má reyndar segja
um flest ef ekki öll lönd í Vestur-
Evrópu. Þau verða ekki verk-
lýðsríki fyrir það.
Lögmarks-
forsendur
Ef orð eins og verklýðsríki á að
tákna eitthvað annað en trúar-
lega óskhyggju („tilviljunar-
kennd tilfinningamál" mætti
kannski segja í þessu samhengi)
þá verður sá veruleiki að búa að
baki, að í ríki sem þessa nafnbót
fær ráði verkamenn, sem einstak-
lingar og í krafti samtakamáttar,
miklu um starf og kjör, um lífs-
kjaraskiptingu og stjórnsýslu. Og
ráði meiru en við eigum að venj-
ast til dæmis í þessum marg-
skömmuðu kratasamfélögum hér
á Norðurlöndum.
Þessu er því miður ekki að
heilsa í hina sovéska dæmi.
Guðmundur Hallvarðsson veit
það vel, að verkamenn geta
hvorki sem einstaklingar né með
frjálsum samtökum sínum haft
áhrif á stjórnsýslu í Soyétríkj un-
um. Því miður eru kosningar
markleysa í því landi, þær eru
ekki annað en smölun á fólki til
staðfestingar á útnefningu að
ofan. Sama má segja um kosning-
ar í verklýðsfélögum, sem hafa
heldur ekki umboð til að fjalla
um kaup og kjör. Kaup og kjör
eru líka áætluð að ofan. Þeir geta
ekki haft áhrif á tekjuskiptingu í
þjóðfélaginu og þau forréttindi
sem yfirmenn af ýmsu tagi njóta
eru bannhelg. Og gamlar draum-
sýnir um að alþýðan ráði hvað er
framleitt og til hvers eru óralangt
út úr myndinni.
Ef til dæmis hinn skandinavíski
verkamaður er betur settur en
hinn sovéski í öllum þessum rétt-
indamálum (að því einu undan-
skildu að hann hefur ekki sama
atvinnuöryggi - þótt hann hafi
allgott framfærsluöryggi) - hvers
vegna eiga menn þá að kalla So-
vétríkin verklýðsríki? Hvaða
merkingu hefur það?
Trotskistar munu vafalaust í-
treka það sem í formúlu þeirra
segir: það sé búið að losna við
kapítalistana og nú sé bara skrif-
ræðið eftir.
Skrýtið orð reyndar þetta skrif-
ræði. Hálfgert feluorð í þessu
samhengi.
Einokun valds
Vandinn er einmitt sá, að þótt
ótal sósíalistar hafi lagt upp með
velvild og von um að takast megi
að finna rök fyrir því, að þetta
blessað „skrifræði" standi höllum
fæti, þá hafa þeir enn í dag ekki
haft erindi sem erfiði.
Sovétríkin urðu fyrir miklu
tjóni og mannfalli í heimsstyrj-
öldinni síðari. Vígbúnaðar-
kapphlaupið við Bandaríkin er
þeim dýrt. En þessar veigamiklu
staðreyndir tvær eru samt ekki
stærstur vandi hins sovéska
samfélags. Stærsti vandinn er ein-
mitt það „skrifræði" sem
hreinskiptnara er að kalla blátt
áfram alræði Kommúnistaflokks-
ins, einokun hans á pólitísku
valdi.
Kommúnistaflokkar geta verið
flestum flokkum merkilegri og
nytsamlegri. En - nota bene - við
hlið annarra hreyfinga. Hvorki
þeir né nokkur önnur samtök
þola freistingar alræðisins, sem
hefnir sín á upphafsmönnum sín-
um á lymskulegasta hátt.
Þessi valdaeinokun flokksins
hefur nefnilega einkenni víta-
hrings, sem enginn hefur enn
bent á leið út úr með sannfærandi
hætti - þótt vitanlega verði menn
að vona að sú leið finnist, ekki
síst þeir sem eiga persónulega
vini í Sovétríkjunum og taka þar
með til þeirra skelfilega „per-
sónulega afstöðu“.
Þessi valdaeinokun getur nýst
um stundarsakir til að flýta van-
þróuðu landi yfir vissa örðug-
leika, eða til að einbeita kröftum
í grimmu stríði. En þegar til
lengdar lætur verður hún ekki að-
eins til trafala - hún skapar ný og
alvarleg vandamál í samfélaginu.
Vítahringur
Valdaeinokunin þýðir að
marktæk umræða um grundvall-
aratriði er ekki lengur möguleg:
hvernig á að berjast fyrir lýðræði
ef það er opinber sannleikur að
lýðræði sé nú þegar í besta lagi?
Álmenningur er ómyndugur og
þar með fullkomlega ópólitískur,
fyrirlítur reyndar allt pólitískt tal
enn meira en fólk gerir á lífs-
þreyttum Vesturlöndum. Yfir-
valdið skammtar sér gagnrýni og
takmarkar hana að mestu við um-
fjöllun um einstaklingskvartanir
um tiltekin dæmi um „afglöp" í
stjórnsýslu og embættisrekstri.
Veigamikium upplýsingum um
þjóðfélagið er haldið leyndum
fyrir þegnum þess (um tekjusk-
iptingu, fríðindi, vinnuslys, tíðni
glæpa og svo framvegis). Allt
saman gerir þetta meira en að
skapa misrétti og tvöfeldni í opin-
beru lífi. Þetta kerfi skapar jarð-
veg fyrir duttlungaákvarðanir og
beinlínis rangar ákvarðanir í
efnahagsmálum, fyrir gífurlegri
vera annað til að ástæða sé til að
fara með slík orð.
Skammgóður
vermir
Þessi skilningur er ekki mitt
einkamál og engin ný bóla - hann
hefur í stórum dráttum mótað rit-
stjórnarstefnu Þjóðviljans að
minnsta kosti frá 1968 eða þar um
bil. Að sjálfsögðu hafa menn sinn
rétt til að efast um hann - eins og
menn gera í aðsendum skrifum
og er grein Guðmundar sjálfs
vitaskuld dæmi um það. Orðið er
frjálst, vitaskuld.
Fyrir mína parta get ég svo
sagt, að Guðmundi Hallvarðs-
syni er svosem velkomið að kalla
skrif mín um sovéskt samfélag
„tilviljunarkennd tilfinningamál“
- pappírinn þolir margt. Eg leyfi
mér hins vegar að halda því fram,
að sá skilningur sem hér að ofan
hefur verið ítrekaður sé byggður
á fullgildum „efnislegum for-
sendum“. Og hreint ekki mótað-
ur af tilhneigingum til að þóknast
jafn skelfilegum aðilum og
„Morgunblaðinu eða almenn-
ingi“ eins og Guðmundur vill
vera láta. Eitt er nauðsynlegt í
þessu sambandi: að sósíalistar
hafi kjark til að horfast í augu við
veruleikann og þá jafn veiga-
mikinn hluta heimsins og Sovétr-
íkin. Sjálfsblekkingar geta að
sönnu dregið menn furðu langt -
en fyrr en síðar bregða þær fæti
fyrir berendur sína - og fall þeirra
er dapurlegt.
ÁB
P.S.: Guðmundur Hallvarðs-
son kom víða við í grein sinni, en
þetta var náttúrlega aðalmálið.
Hann taldi m.a. siðlaust af mér
að bera saman Víetnamstríð og
Afganistanstríð. Þetta er öfug-
mæli: það er ekki nema sjálfsagt
og siðlegt að bera saman hlut-
skipti þjóða sem eru bersýnilega
reiðubúnar til að fórna miklu í
baráttu við erlent ofurefli, sem
vill þröngva þeim til að taka við
innlendum stjórnum, sem fólk-
inu eru ekki að skapi. Hitt er svo
pólitísk hentistefna eða siðleysi,
að miða alla samúð sína eða
andúð við það til dæmis, hvort
hægt er að nota blóðbað í Afgan-
istan til að réttlæta herstöð í
Keflavík eins og Heimdellingar
gera, eða hvort menn neita Af-
gönum um samúð vegna þess að
stríðið þar passar ekki inn í þeirra
eigin vestræna skilning á stétta-
átökum.
Á.B.
1984
/ einu ríkasta þjóðfélagi sögunnar
sátu þeir allir við sama borð.
Þeir sögðu það ekki
hver á eftir öðrum
eða hver við annan.
Sá fyrsti tuggði það drafandi
með bolabítslöguðu
baráttuandliti.
Annar sagði það
með snjóþlógarlöguðum
sannleiksmunni
með baunir í augunum.
Þriðji sagði það snaggaralega
með brosi og skínandi
herrakliþþingu.
Fjórði sagði það
ofan í koki
svo að brast í.
Fimmti sagði það
hárlaus
er skær-glereygður.
Sjötti sagði það:
Vitaskuld þarf að
gera eitthvað fyrir
þá sem bera minnst
út býtum.
En allir skáru þeir
rósrautt svínakjötið,
skófu sósuna upp á
bitann og horfðu kankvíslega
með augað í pung
hver á annan.
Á meðan gnauðaði sami stormurinn
yfir húsþökum allra.
Verði ykkur að góðu.
Ásgeir Beinteinsson
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 20. janúar 1985