Þjóðviljinn - 15.02.1985, Blaðsíða 13

VtÐHORF
Bæjaiútgerðir
- vangaveltur um atvinnulíf
eftir Kristbjörn Árnason
„Ég veit ekki
aðdragandann að
rekstrarbreytingu
BÚH, enég
tel alveg eðlilegt
að þetta fyrirtœki
verði gert
að hlutafélagi“.
Að gefnu tilefni og vegna
skrifa um bæjarútgerðir bæði í
Hafnarfirði og í Reykjavík. Ekki
ætla ég að hætta mér í umræður
um þær beinlínis, heldur varpa
fram spurningum um leiðir í at-
vinnuuppbyggingu og eignarhald
í atvinnulífinu. Mér hefur fundist
í allmörg ár skorta mjög á það, að
verkalýðshreyfingin sé sá áhrifa-
valdur sem hún á að vera á þessu
sviði. Hún hefur svo til alveg látið
framhjá sér fara stefnumótun í at-
vinnumálum á meðan atvinnu-
rekendur hafa ráðið öllu, hvað þá
að hún hafi rætt um eignarhald
fjöldans á framleiðslufyrirtækj-
unum. Eins virðist það vera
feimnismál hjá þeim stjórnmála-
flokkum sem kenna sig við verka-
lýðshreyfinguna. Öll umræða í
landinu sem fer fram á vegum
stjórnmálaflokkanna um at-
vinnumál, og þá er sama hvort
flokkurinn kennir sig við hægri
eða vinstri stefnu, virðist stráð
allskonar kreddukenningum, al-
mennu verkafólki til ævarandi
^ skaða.
Það kann að vera, að mín skil-
greining á því hvað sé vinstri
stefna og hvað sé hægri sé veru-
lega frjálsleg, en ef svo er, verður
svo að vera. Ekki hef ég hug á að
breyta því öðrum til þóknunar.
En hún er aðeins sú, eins og í
þinghúsinu fræga forðum þar sem
sátu mínir menn vinstramegin -
fulltrúar alþýðunnar - en hins
vegar sérhugsmunamennirnir
hægra megin, m.ö.o. peninga-
mennirnir, gömlu valdamennirn-
ir. Þeir menn sem láta sig
hagsmuni alþýðunnar varða í
orði og á borði, eru vinstri menn.
Hinir sem eru sérsinna sama hvað
þeir segja í orði eru hægrimenn,
og þeir eru í öllum stjórnmála-
flokkum á íslandi. Einnig þeim
sem kenna sig við alþýðuna. Það
getur einmitt þjónað ákaflega vel
hagsmunum þeirra. Helsta vopn
þeirra er að viðhalda gömlum
kreddum og sérstaklega þegar að
málefnin snerta afkomumálin á
einhvern hátt (peningar og völd
fara ævinlega saman).
staðlaðar hugmyndir en hægri
menn aðrar staðlaðar hugmynd-
ir? Hvers vegna verð ég sem
vinstri maður að standa með
þessu ákveðna ríki í hugum ann-
arra og vera móti hinu? Hvers
vegna má ég ekki vera móti þeim
báðum?
Þegar ég var sextán til sautján
ára sagði mér maður að munur-
inn á afstöðu komma og sósíalista
til atvinnumála væri sá, að
kommar vildu að ríkið ætti öll
framleiðslutæki en hinir vildu
gjarnan að sveitarfélögin ættu
þau, en hægri menn vildu aftur á
móti að þau væru í eigu einstak-
linga. Er þetta virkilega svo enn,
eru þetta þær kennisetningar sem
menn eru enn að dæma eftir?
Hvers konar einföldun er þetta,
trúa menn því virkilega að hlut-
irnir gætu gengið svona eftir? Ég
veit að allmargir félagar mínir
hafa svona með semingi verið að
gefa eftir í kennisetningunum og
samþykkja samvinnufélög, en
kannski er það vegna þess að
hægri menn eru á móti þeim í orði
en ekki á borði.
Ég segi, að þjóðfélagið hafi
sínar skyldur gagnvart öllum
þegnum sínum, sama hvar þeir
búa, sama hvort þeir eru ungir
eða gamlir og sama við hvaða
störf þeir starfa. Það er að þeir
geti búið við sem jöfnust kjör, til
fæðis og klæðis, til húsnæðis, til
mennta, til heilsufars, til menn-
ingar og þá þurfi ríkið fyrst að
grípa inn í til að jafna þessar að-
stæður, annars ekki. Sama má
segja um sveitarfélög. En takið
eftir, ekki stundinni lengur en
þörf er fyrir slík inngrip. Fólk
verður að vera sjálfbjarga og
sjálfstætt eftir því sem hægt er.
Fyrirtækin
í eigu fólksins
Ég sé ekkert athugavert við
það að ríkið eða sveitarfélög taki
þátt í atvinnulífi, en þá mega þeir
peningar, sem þessir aðilar eiga,
ekki festast í einstökum atvinnu-
fyrirtækjum. Það verður þá um
leið að kappkosta, að fyrirtækin
komist í „beina“ eigu fólksins.
Það hefur oft verið sagt nú síð-
ustu ár, að besta fjárfestingin sé í
bættu vegakerfi. Ég tel vissulega
að þetta sé góð fjárfesting, en
aðrar fjárfestingar eru betri þar á
meðal í atvinnulífinu. Fyrir mér
er atvinnulíf og/eða atvinnuvegur
ekkert nauðsynlegir þættir, til
þess að þjóðfélag geti þrifist. En
til þess að nútíma þjóðfélag geti
það með menningu og þeim
heilbrigðiskröfum er við þekkj-
um er það nauðsynlegt. Við verð-
um þá að gæta þess að verða ekki
þrælar atvinnulífsins, en það er
einmitt aðal einkenni okkar
þjóðlífs að allt er miðað við þarfir
atvinnuveganna. Atvinnuvegirn-
ir eru drottnarar nútímans. Ver-
um minnugir heimspekikenninga
Rousseaus um skyldur konunga
gagnvart alþýðunni og færið þær
yfir á atvinnuvegina.
Gerum okkur grein fyrir því að
sérhyggjumenn eru fyrir löngu
búnir að átta sig á, að það er mun
arðbærara að gerast forstjóri eða
háttsettur hjá opinberum eða
hálfopinberum fyrirtækjum held-
ur en að reka eigið fyrirtæki í
mörgum tilfellum og ég tala nú
ekki um áhættuiðnað. Það tryggir
á engan hátt hag verkafólks þótt
fyrirtæki séu í eigu opinberra að-
ila nema síður sé. Það er mikill
ábyrgðarhluti fyrir kjörna full-
trúa í sveitastjórnum að færa
skattpeninga í áhættufyrirtæki.
Betra er fyrir ríki, sveitafélög og
eða svæðasambönd þeirra að
gera ráð fyrir ákveðnum hundr-
aðshluta af tekjum sínum til at-
vinnulífsins. Það fé sé fyrir alla
muni hreyfanlegt. Ekki getur
verið réttlætanlegt ef rétt er að
Reykvíkingar greiði með einu
fyrirtæki (BÚR) 60 millj. króna
árið 1984 og á víst að verða meira
í ár. Að verja slíkar aðgerðir
hlýtur að teljast til kreddna. Ef
starfsmenn fyrirtækisins eru um
600 þýddi það kr. 100.000 á
starfsmann, okkur þætti gott að
fá svona peninga í aðrar starfs-
greinar í Reykjavík. Ekki veit ég
hvort aðeins starfi Reykvíkingar
hjá BÚR.
Ég tel, að ef ríkið eða sveitarfé-
lag verði að kaupa hlut í fyrir-
tæki, verði slíkir hlutir að vera til
sölu til almennings um leið frá
ríki eða sveitarfélagi aftur. Þetta
er eðlilegt. Það er oft nauðsyn-
legt að lyfta Grettistaki í atvinnu-
málum t.d. í nýjum atvinnugrein-
um og nýrri uppbyggingu á viss-
um landsvæðum. Verður þá að
gæta hagsmuna þjóðfélagsins og
byrja að losa um peninga þess og
bjóða almenningi að taka við
þegar uppbyggingunni lýkur.
Launþegasjóðir
kaupi
fyrirtækin
Ekki veit ég aðdragandann að
rekstrarbreytingu BÚH og
hvernig er að henni staðið, en al-
veg tel ég eðlilegt að þetta fyrir-
tæki verði gert að hlutafélagi.
Verkalýðsfélögin í Hafnarfirði
geta hæglega beitt sér fyrir því, að
verkalýðurinn þar kaupi verulega
mikið af hlutabréfum. Þá geta
þessi sömu félög, ef þau hafa ekki
vanrækt aðild sína að kaupfé-
laginu, látið það kaupa stóran
hlut. Verkalýðsfélögin geta
stofnað hluthafafélag og boðið
kaupfélaginu aðild að því. Stofn-
ið launþegasjóð um hlutabréfa-
eignir í framleiðslufyrirtækjum í
Hafnarfirði. Leitið eftir stuðningi
annarra stéttasambanda utan
Hafnarfjarðar og ykkur er engin
vorkunn í þessum efnum. Þetta
er það sem ég kalla að verkalýðs-
hreyfingin taki á málunum á fé-
lagslegan hátt, látum á þennan
hátt hið frjálsa einstaklingsfram-
tak njóta sín með þeim félags-
þroska sem verkalýðurinn einn
kann í landinu. Látum ekki sér-
hyggjumennina, hægri mennina,
ráða ferðinni að þessu sinni.
Þessa aðferð má auðvitað einnig
nota á Suðurnesjum þar sem það
hefur verið árviss viðburður að
útgerðarmenn og frystihúsa-
eigendur hafa rekið upp rama-
kvein. Bjóði þeim bara að
kaupa fyrirtækin á matsvirði.
Allur atvinnurekstur hefur
sína kosti og sína galla, stóriðjan
líka. Ég tel að skoða eigi alla
valkosti í atvinnumálum á for-
dómalausan hátt. Stóru fyrir-
tækin og hinu opinberu eru í raun
þau einu sem geta staðið við alla
kaupgjaldssamninga. Litlu fyrir-
tækin geta sjaldnast staðið við þá,
nóg er að benda á ákvæði uin
veikindafrí. Halda menn í alvöru
til dæmis að fimm manna iðnfyr-
irtæki gæti staðið undir þeim ef til
kæmi? Nei, því miður. Aðbúnað-
ur og hollustuhættir heita samn-
ingagreinar sem þessi fyrirtæki
Framhald á bls. 16
Kennisetningar
Það er svo með íslenska
þjóðfélagið, að það er í mjög örri
þróun á flestum sviðum, sem bet-
ur fer er það ekki staðnað.
Atvinnulífið er þar ekki eftirbát-
ur annarra þátta þjóðfélagsgerð-
arinnar. Þess vegna er það, að
hlutir sem framkvæmdir voru
snemma á öldinni oggáfu ákaf-
lega góða raun og voru jafnvel
gerðir fyrir átök verkalýðshreyf-
ingarinnar geta nú verið löngu úr-
eltir. Og þó að góðir menn hafi
oft á tíðum búið sér til góðar
kennisetningar af tilefninu sem
þá voru og urðu um langa framtíð
í fullu gildi, þá breytir það engu
um, að ef menn ætla sér svo um
ókomna tíð að halda sér við þess-
ar gömlu kenningar og taka ekki
tillit til breytinga í þjóðfélaginu
þá fara nú kennisetningarnar að
verða kreddur.
Ákaflega auðvelt er fyrir ungt
fólk að tileinka sér svona ýmsar
kennisetningar, hafa þær á hrað-
bergi í löngum runum, vitna í þær
í tíma og ótíma með félögum sín-
um á kaffi- og saumafundum.
dæma allan heiminn eftir þeim,
mála hann svo þeim litum sem
dómar þessir segja til um, en á
meðan hefur heimurinn gjör-
breyst. Hvernig stendur á því að
alltaf skulu þessir menn gera ver-
öldina svarthvíta? Hvers vegna á
vinstri maður að hafa ákveðnar
VIÐ RÝMUM
VEGNA FLUTNINGA

TEPPABUÐIN
SiÐUMÚlA 31
Föstudagur 15. febrúar 1984 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13