Þjóðviljinn - 16.02.1985, Blaðsíða 14

MYNDUST
I leit að liðinni tíð
Valtýr Pétursson íGalleríVesturgötu 17 |ii^—; _
I Gallerí Vesturgötu 17 sýnir
Valtýr Pétursson 33 verk og nefn-
ir hann sýninguna „Frá liðnum
árum“. í fyrstu virðist titill sýn-
ingarinnar með öllu marklaus,
því flestir sem sýna myndverk í
sýningasölum Reykjavíkur, sýna
verk frá liðnum árum, þ.e. 3-5
ára gömul auk nýrri verka. Þar
með gætu 95 prósent sýninga bor-
ið þennan titil. En þegar áhorf-
andinn hefur litast um og kannað
myndir Valtýs, fær nafn sýningar-
innar nýjá merkingu. Svo merki-
legt sem það kann að virðast, þá
er listamaðurinn að sítera í liðin
ár, eða réttara sagt liðna tíma.
Pessar síteringar, eða tilvitnan-
ir svo notað sé það ágæta íslenska
orð, eru fremur saknaðarkennd-
ar en háðskar. Það kemur manni
vissulega á óvart að sjá slíkan
söknuð birtast í heilli sýningu, því
áhorfendur eru vanari tilvitnun-
um sem eru fullar af fyndni og
gáska, þar sem verið er að nota
gömul stílbrigði á ærslafenginn
hátt (S.s. þegar Sigurður Örlygs-
son og Ómar Skúlason máluðu
Matisse upp á nýtt, á „Gull-
strandarsýningunni", eða þegar
Guðmundur Björgvinsson mál-
aði þekkt meistaraverk upp í list-
asögunni, eftir sínu nefi.).
En Valtýr er ekkert að gantast,
honum er full alvara. Á sýning-
unni í Gallerí má sjá málverk í
anda módernismans, eins og
hann kom íslenskum lista-
mönnum fyrir sjónir á millistríðs-
árunum. Valtýr málar blóm í
bláum tónum, nákvæmlega eins
og Matisse hefði getað dottið í
hug að mála þau. Reyndar er til
slík blómamynd eftir Matisse í
einkasafni nokkru í Pittsburgh.
Eins eru krabbar Valtýs, eða
humrar, málaðir í anda Braques.
Slíkan hárauðan humar á
dökkum bakgrunni, eftir Georg-
es Braque, er að finna í einka-
safni Rogers Hauerts í Frakk-
landi og er það með seinni tíma
myndum málarans.
Mest ber þó á tilvitnunum í Jón
Stefánsson, sem kalla mætti upp-
hafsmann hins íslenska módern-
isma. Valtýr málar flest verk sín í
anda Jóns og andi Jóns svífur yfir
vötnum hvert sem litið er. Pað
eru ekki eingöngu aðferðirnar
sem minna á hann, heldur virðist
Valtýr sjá beinlínis Iandslagið
með augum Jóns. Sumar þessara
„jónsku“ mynda eru mjög vel
unnar og sýnist mér litameðferð
Valtýs vera mun ríkari en áður.
Einnig eru myndir í kreppu-
málverksstíl og svo módel-
myndir. Önnur þeirra, sem heitir
„Kona“, er einhver besta mynd
sýningarinnar ásamt þremur
vatnslitamyndum sem gerðar eru
á þessu ári. Það er greinilegt að
litameðferð og tjáning Valtýs er
að lifna, þótt hann horfi um öxl til
fyrri tíma.
En hvað má ráða af þessari sýn-
ingu? Jú, það er kominn meiri
ballest í verk Valtýs og þau eru
fyllri og ríkari en áður. En um
leið eru þau háðari fyrirmyndum
úr listasögunni. Þau eru manier-
ísk: endurspeglun vissrar list-
sýnar sem enn snertir streng í
hjörtum þeirra sem telja að með
síð-cézannismanum hafi málara-
listin náð hæst og numið staðar.
Fyrir nokkrum árum hefði Valtýr
fengið á baukinn fyrir þessar til-
vitnanir sínar. En í dag er ekkert
sem bannar mönnum að mála í
anda upppáhaldsmeistara sinna.
Óöryggið um framvinduna elur á
manierismanum. Menn kjósa því
fremur öryggi þess sem búið er og
gert, en óvissuna framundan.
Þeir hætta að sjá nokkuð nýtt
kringum sig, því allir hlutir eru
numdir með gleraugum fortíðar-
innar. Náttúran verður „a la Céz-
anne, Matisse eða Braqne“ og
Heklu hætta menn að sjá nema
eins og Jón heitinn sá hana.
En þetta er enginn glæpur,
nema við viljum telja Rosso og
Vasari glæpamenn fyrir þær sakir
einar að þeir sáu veröldina með
augum Michelangelos. Við höf-
um einnig ágæt dæmi um lista-
menn á þessari öld, sem „sneri
aftur“. Einna frægastur er André
Derain, sem um aldamótin var
spáð hvað mestum frama af
öllum módernistum. E.t.v. er
Valtýr okkar Derain, en það má
einnig vera að þeir séu fleiri.
Gudmundur Björgvinsson
sýnír i
Norræno húsinu
9.-24. fefarúar 1985
Of þétt, ofsmátt
Guðmundur Björgvinsson sýnir í Norrœna húsinu
Um þessar mundir heldur
Guðmundur Björgvinsson sína 8.
einkasýningu í kjallara Norræna
hússins. Þar sýinr hann 117 smá-
myndir gerðar með vaxlitum, eða
olíupastel. Guðmundur gat sér
orð fyrir tveimur árum þegar
hann hélt umdeilda sýningu að
Kjarvalsstöðum og nefndi hana
„Rennt í gegnum listasöguna“.
Vakti sú sýning athygli vegna
þess að Guðmundur fór þar
frjálslega með vel þekkt listaverk
úr sögu myndlistarinnar. Þetta
var skondin sýning sem kom
manni í gott skap, þótt sumum
Ljóð úr bronsi
Sýning Helga GíslasonaríListmunahúslnu
I Listmunahúsinu við Lækjar-
götu heldur Helgi Gíslason högg-
myndasýningu. Þetta er 3. einka-
sýning hans, en hann hefur auk
þess tekið þátt í fjölmörgum sam-
sýningum hér heima og erlendis.
A sýningunni í Listmunahúsinu
er 26 höggmyndir eftir Helga, all-
ar frá þessu ári og hinu síðasta,
utan ein, „Róða“, sem gerð var í
tilefni af Kirkjulistasýningunni
1983. Reyndar er þessi mynd
breytt frá upphaflegri gerð.
Allar myndir Helga eru úr
bronsi, en sumar eru einnig gerð-
ar úr kopar og eitt verkið, „Til-
laga að minnisvarða um látna sjó-
menn“ og reisa á í Höfn, Horna-
firði, er úr ryðfríu stáli auk
bronsi. Á sýningunni má einnig
sjá myndband, „í deiglunni", og
fjallar það um bronsvinnuna á
öllum stigum. Myndband þetta
gerði Helgi í samvinnu við
Listmunahúsið og ísmynd.
Sýning Helga er e.t.v. fyrst og
fremst afrakstur 6 mánaða starfs-
launa, sem hann hlaut í fyrra frá
ríkinu. Raunar gerðu starfs-
launin honum kleift að halda
þessa sýningu. Heimturnar eru
og góðar, því ef borið er saman
við sýninguna 1983, að Kjarvals-
stöðum, sést að Helgi er og hefur
verið í stöðugri framför. Vald
hans á efniviðnum er meir og
formhugsun hans skilar sér betur.
Það sem e.t.v. er mestur styrk-
ur Helga, er tilfinning hans fyrir
bronsinu og möguleikum þess
sem efnis. Jafnvel í einföldustu
myndum hans kemur fram þekk-
ing hans á eðli málmsins. Oft
jaðra verkin við virtuósi, án þess
að vera nokkurn tíma yfirborðs-
leg eða ofunnin. í þeim má hvar-
vetna finna baráttu listamanns-
ins: för eftir tól og tæki. Þannig
gefur hvert verk til kynna styrk
og mýkt efnisins og þar með alla
þá vinnu sem liggur að baki.
Ásamt þessu gagnsæi vinnu-
bragða Helga, býr hann yfir ríku
hugmyndaflugi sem hann hemur
með því að þrengja myndmál sitt
og einskorða við mannslíkamann
í allri sinni síbreytilegu mynd.
Hann slítur sundur, beygir og
sveigir líkamshlutana og kemst
oft að þjáningarfullum niður-
stöðum, eins og sjá má í manns-
höfðum sem horfa til himins með
opinn munn. Þessi höfuð hrópa,
en það þarf ekki höfuð til, því
allir þeir líkamshlutar sem mynda
uppistöðu verkanna, tala með
þögn sinni til áhorfandans.
Frammi fyrir bronsmyndum
Helga verður manni ósjálfrátt
hugsað til „fanga" Michelange-
los, sem geymdir eru í Akademíu
Flórensborgar. Hér er vissulega
um ólík verk að ræða, því verk
Michelangelos eru höggvin í
marmara. En hin hálfkveðnu
verk segja margfalt meira en
fullkveðnar höggmyndir, eru eins
og fjarlægur undanfari þessara
verka sem nú prýða sali
Listmunahússins. Galdurinn
virðist vera fólginn í því að segja
meira með því að gefa minna í
skyn. Þar með standa áhorfendur
frammi fyrir margræðum túlkun-
armöguleikum, sem raunar segja
miklu meira en látið er uppi.
Sýning Helga ber með sér að
þar er á ferð listamaður sem lætur
sér ekki nægja að gæða verk sín
einni vídd. Um leið og þau búa
yfir miklum skynrænum víddum
svo unun er á að horfa, liggja að
baki þeim hugmyndir sem gera
þær að íhugunarefni löngu eftir
að áhorfandinn segir skilið við
þær. HBR
fyndist það gróft af óþekktum
manni að klæmast á heimslist-
inni. En það sem leyfist daglega í
hljóðvarpi (En morgunútvarpið
hefst og endar á hverjum degi
með því að Bach fær rafmagns-
stuð í rassinn), ætti að mega einu
sinni að Kjarvalsstöðum.
Eitt sinn var deilt um það hvort
leyfa ætti „óvenjulegar“ útsetn-
ingar á verkum þekktra tón-
skálda í Ríkisútvarpinu. Einn af
gáfuðustu alþýðutónlistar-
mönnum landsins var í því sam-
bandi spurður hvers vegna hann
hefði látið það ógert að geta
nafns Wagners sem höfundar að
Pflagrímskórnum úr Tannháus-
er, en kvittað sjálfur undir verkið
á plötuumslaginu. Tónlistarmað-
urinn hafði þá nýlega betrumbætt
þetta annars ágæta tónverk og
gefið út á hljómlötu sem fékkst
ekki leikin í útvarpi, á þá leið að
Wagner væri ekki lengur höfund-
ur að Pflagramskórnum því höf-
undarréttur hans væri fyrir löngu
útrunninn. Gegn slíkum snilldar-
rökum áttu andmælendur ekkert
svar og þar með hrundi síðasta
vígi íhaldssamra tónlistarunn-
enda. Skömmu áður hafði Þjóð-
kirkjan ákveðið að leyfa „sálma
stuð“ við messugjörð í von um
að slíkt mætti bæta úr lélegri sæta
nýtingu í húsakynnum hennar.
Er það nú almennt viðurkennt að
Guðsorðið komist betur til skila í
fjórumfjórðu en í hinum brokk
gengu grallaratöktum fyrri
tíma.
En víkjum að sýningunni í
Norrænahúsinu. Því miðurerþar
ekkert sem inspírerað gæti mann
til langra skrifa. Tilað byrja með
er tala myndanna of há og verkin
of smá. Maður endist ekki til að
fylgja eftir þessum röðum af
þéttskipuðum smámyndum, 117
að tölu, því þær segja manni svo
harla lítið. Reyndar hef ég lista-
manninn grunaðan um að hafa
hleypt sýningunni af stokkunum
til að grynnka á lagernum í vinnu-
stofu sinni, því kjallarinn með
öllum þessum þéttsetnu pastel-
myndum virkar eins og rýmingar-
sala.
Fjórðungur myndanna hefði
sagt meira, því þá hefði Guð-
mundur væntanlega valið bestu
verkin úr staflanum og látið rest-
ina liggja milli hluta. Það eru
nefnilega margar þokkalegar
myndir á þessari sýningu, en þær
kafna í mergðinni. Svo er
eitthvert stefnuleysi í heildinni
sem kemur í veg fyrir að áhorf-
andinn sjái hvert listamaðurinn
ætlar sér. Sumar myndirnar virð-
ast vera formstúdíur, aðrar eru
táknrænar eða expressionískar
og enn aðrar eru einhvers staðar
mitt á milli, fígúratívar eða ab-
strakt.
Nú er það enginn glæpur að
vera stefnulaus, síst af öllu á þess-
um síðustu og verstu tímum þeg-
ar stefnuleysi er orðið jafn ríkur
partur af mannlegri tilveru og
raun ber vitni. En vilji listamað-
urinn gera stefnuleysi að inntaki
verka sinna, verður hann að vera
sér meðvitaður um þá ætlun.
Hann verður m.ö.o. að vera
markviss í stefnuleysi sínu. En
hér skilur milli feigs og ófeigs því
stefnuleysi Guðmundar virðist
ómeðvitað og stafa af hugmynda-
skorti. E.t.v. er vandamálið það
að of mikil löngun til að sinna
listinni stangast á við of litla tján-
ingarþörf. Þegar því er þannig
varið haga listamenn sér oft eins
og fræflar sem drita sæði í allar
áttir, í þeirri von að eitthvert
kornið nái að frjógvast.
HBR
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. febrúar 1984