Þjóðviljinn - 16.02.1985, Blaðsíða 9

Þjóðviljinn - 16.02.1985, Blaðsíða 9
TÓNUST MENNING Framhald af bls. 7 skelfilegt ef manni gengur vel“. Er það skelfilegt? Margrét: Það getur verið skelfilegt þegar draumurinn verður að veruleika og þú allt í einu búin að sanna eitthvað sem þú veist ekki hvort þú getur stað- ið undir. Þegar maður er tilfinn- ingalega brotinn og óheill spyr maður hvað velgengnin hafi kost- að sjálfan sig og umhverfið. Mað- ur hefur kannski stigið á margar tær. Ég hitti einu sinni óvenju hreinskilinn pólitíkus sem sagði við mig: „Ég vil ekki ná árangri með því að ganga á gaddaskóm upp eftir bakinu á fólki“. Það verður að huga að því hvað vel- gengnin kostar. - Gríshildur œvintýrakona fórnar miklufyrir ástina en hlýtur að launum klœði úr skíragulli. - Já, hún er úr ævintýri en þetta á sér enn stað. Ungar stúlk- ur lesa ástarsögur þar sem alið er á afskaplega óraunhæfum hug- myndum um ástina. Þar verður gjarnan allt gott á ný eftir miklar hremmingar. En þetta er líka allt í kringum okkur, í bókum, kvik- myndum og lífinu sjálfu. Það er allt afsakað með ástinni, ótelj- andi þau illvirki sem framin eru í hennar nafni. - Samrœður þeirra systra, Margrétar og Betu, eru mjög pól- itískar og um leið mjög enskar. Eiga þœr við hér? - Já, segir Inga, höfundurinn dregur enga dul á sína pólitík. Margrét er stéttsvikari. En þetta á engu síður við hér á landi og kom raunar mjög skýrt fram í verkfallinu í haust. Ég þekki kennara sem er úr yfirstétt og fór í verkfallsvörslu. Fjölskylda hennar varð alveg brjáluð og tal- aði af sama ofstækinu og Margrét í leikritinu. Og þótt stéttaand- stæður séu skarpari í Bretlandi þá fara þær vaxandi hér á landi ár frá ári. Hvar eru karlarnir? - Nú eruð þið að setja upp verk, 8 konur, og undanfarið hef- ur annar hreinn kvennahópur sýnt Petru von Kant á vegum Al- þýðuleikhússins. Hvar eru karl- arnir? - 80% af hlutverkum leikbók- menntanna eru karlhlutverk en meirihluti íslenskrar leikarastétt- ar er kvenkyns. Það er því auðvelt að manna hvert kven- hlutverk mörgum sinnum meðan erfitt er að finna karla í hlutverk. Þeir hafa því ekki verið eins virkir hjá okkur. En Alþýðuleikhúsið er byggt upp á hópum og hafi ein- hver hugmyndir getur hann feng- ið stuðning til að koma þeim í framkvæmd. Það hefur verið lítið um að vera hjá körlunum undan- farið en þó mun eitthvað vera á leiðinni. Það er ekki ætlunin að breyta Alþýðuleikhúsinu í kvennaleikhús, það verður áfram vettvangur fyrir forvitnileg og góð verk sem annars koma ekki fyrir almenningssjónir. - Hvernig er það, eru vinnu- brögð eitthvað öðruvísi þegar konur vinna einar saman? - Já, segir Inga, ég ræddi þetta við enskan kollega minn sem var hér á ferð fyrir skömmu. Hann sagði að konur treystu leikstjór- anum fyrirfram, hann þyrfti að bregðast þeim til að þær hættu að treysta honum. Maður þarf hins vegar alltaf að sanna sig fyrir körlum. Þar endaði spjallið en auk Margrétar leika í Klassapíum þær Sigrún Edda Björnsdóttir, Kristín Bjarnadóttir, Sigurjóna Sverrisdóttir, Guðný Helgadótt- ir, Sólveig Halldórsdóttir, Anna Einarsdóttir og Ása Svavarsdótt- ir. Aðstoðarleikstjóri er Elfa Gísladóttir, ieikmynd og búning- ar eru verk Guðrúnar Erlu Geirs- dóttur, ljósameistari er Ámi Baldvinsson og tónlist eftir Leif Þórarinsson. - ÞH Verðlaunahafarnir. F.v. María Sigurðardóttir, Einar Jóhannesson, Álfrún Gunnlaugsdóttir, Hrafn Gunnlaugsson, Jón Gunnar Árnason, Einar Sæmundsen, Grétar Markússon og Stefán Örn Stefánsson. Menningarverðlaun DV Menningarverðlaun DV fyrir árið 1984 var út- hlutað í fyrradag. Þeir, sem verðlaunin hlutu að þessu sinni. voru þessir: Álfrún Gunnlaugsdóttir hlaut bókmenntaverðlaun, fyrir skáldsögu sína Þel. Tónlistarverðlaun hlaut Einar Jóhannesson, mynd- listarverðlaun Jón Gunnar Árnason. Leiklistar- verðlaunin hlaut Alþýðuleikhúsið, fyrir sýningu á leikritinu Beísk tár Petru von Kant. Kvikmynda- verðlaunin féllu í skaut Film hf. sem í samvinnu við Viking film, og Sænsku kvikmyndastofnunina gerði kvikmyndina Hrafninn flýgur. Verðlaun fyrir bygg- ingalist hlutu arkitektarnir Stefán Örn Stefánsson, Grétar Markússon og Einar Sæmundsen, fyrir ný- byggingu og skipulag umhverfis á Bernhöftstorf- unni. Verðlaunagripina hannaði Ófeigur Björnsson gulismiður. Mikið úrval af bollum Rjómabollur - púnsbollur apríkósubollur - sólberjabollur - vatnsdeigsbollur ALFHEIMABAKARI Álfheimum 6 og Hagamel 67 Spunasmiðja í Reykjavík um nœstu helgi Ásmundur Jónsson og Árni Óskarsson skrifa Það verður mikið um dýrðir fyrirtóniistaráhugafólk föstudags- og laugardags- kvöld í næstu viku. Margir fremstu tónlistarmenn í evr- ópskum nútímadjassi leika þá fyrir landann í Félagsstofnun stúdenta á djasshátíð sem hlotið hefur nafnið „Spuna- smiðja". Þessi einstæðitón- listarviðburðurjafnastfylli- lega á við helstu djasshátíðir af þessu tagi erlendis og er n.k. hápunktur á langri röð tónleika erlendra spuna- manna sem hófst með ógleymanlegri heimsókn Evans Parker árið 1978. Gamlir kunningjar En það eru fleiri en Evan Park- er sem ættu að vera íslendingum að góðu kunnir frá fyrri árum. Vestur-þýski saxófónleikarinn Peter Brötzmann hélt hér tvenna einleikstónleika síðla sumars 1979. Bassaleikarinn Peter Kow- ald hefur heimsótt okkur tvisvar sinnum, fyrst 1980 og síðan í feb- rúar á sl. ári. Núna kemur Kow- ald beint af tónleikum í því fræga tónlistarhúsi Carnegie Hall í New York þar sem hann leikur í tríói með David S. Ware og Beaver Harris (sem þekktur er fyrir leik sinn með Archie Shepp og Albert Ayler). Kowald kemur fram á föstu- dagskvöldið með kvartett sem skipaður er auk hans Heinz Beck- er (trompet), Paul Lovens (trommur) og Irene Schweizer (píanó) sem margir muna eftir frá tónleikum Feminist Improvising Group hér á landi í nóvember 1978. Tríó Alexanders von Schlippenbach Tríó vestur-þýska píanóleikar- ans Alexanders von Schlippen- bach, sem spilar á laugardags- kvöldið, er án efa ein umtalað- asta frjálsdjasssveit í Evrópu í dag. Gagnrýnandi enska djass- tímaritsins Wire, Richard Cook, komst svo að orði í nýjasta heft- inu að tríó Schlippenbachs væri tvímælalaust djasssveit ársins 1984. Tríó þetta hefur starfað með hléum í uppundir áratug og er skipað auk Schlippenbachs enska saxófónleikaranum Evan Parker og þýska trommuleikar- anum Paul Lovens. Paul Lovens hóf feril sinn með því að leika ýmsar tegundir af hefðbundnum djass og rokktón- list. Hann byrjaði að leika með Schlippenbach árið 1969. „Hann er leitandi tónlistarmaður en jafnframt mjög íhugull", sagði Ellen Brendt í djasstímaritinu Coda. „Þögnin gegnir mikilvægu hlutverki í leik hans og hann upp- götvar hljóð af þeirri einlægni leiksins sem venjulega aðeins börn búa yfir. Það er þægilegt að finna barnslega undrunina í hljóðunum sem hann býr til.“ Evan Parker er að mestu leyti sjálfmenntaður, byrjaði á því að líkja eftir Paul Desmond en kynntist síðan tónlist Johns Colt- rane og fór fljótlega eftir það að móta sinn persónulega stfl. Hann beitir svokallaðri hringöndun sem gerir það að verkum að hann getur leikið sér að yfirtónakerf- Evrópuúrvalið í nútímadjassi Peter Brötzmann; „Svo sannarlega einn fremsti frjálsdjassleikari álfunnar." Ulrich Gumpert er fyrsti djassleikari frá austurblokkinni sem sækir (slendinga heim. um sem breytast hægt og stöðugt án þess að hlé séu gerð fyrir öndunina. Þetta virðist kannski erfið og flókin tækni en sjálfur segir Parker að þetta sé eins og að hjóla á reiðhjóli. Það virðist erfitt þegar maður kann það ekki, en þegar þú hefur einu sinni komist upp á lag með það sé það afar auðvelt. Tilbrlgði við tilbrigðin Parker er einn af brautryðj- endum spunatónlistarinnar svo- nefndu og n.k. leiðtogi þeirrar hreyfingar í Bretlandi ásamt gít- arleikaranum Derek Bailey. Sjálfur komst hann svo að orði um upphaf tónlistarferils síns í viðtali við tímaritið Svart á hvítu árið 1978: „Þá lék ég með tónlistar- mönnum í London en það er bara eitt ákveðið sjónarhorn, ein landfræðileg staðsetning. Flestir af þessum tónlistarmönnum komu úr hefðbundnari djassi og saman. Það gerðist að vissu marki og nú er þetta orðinn sam- stæðari hópur. ;eti leikið með er bara hve fórnar af grundvallar- sjónarmiðum þínum, sumt reynir þú að verja, sumu fórnar þú fyrir heildina. Nú bregðast tónlistar- mennirnir við af meiri sveigjan- leika en oft áður. Að vissu leyti ríkir nú grófari afstaða til spuna en hjá Lundúnahópnum hér áður. Tónlist hans var mjög fág- uð og mikið lagt upp úr smáat- riðum. Sumir hópar vinna þannig ennþá, en önnur sjónarmið fá að njóta sín líka, svo sem áhersla á leikræna þætti, skoplega þætti o.fl.“. Margs konar áhrifa gætir í spunatónlistinni. Þegar Parker var spurður um áhrif fránútím- atónskáldum svo sem John Cage sagði hann spunamennina sækja meira til tækninnar sem Cage notaði, sérstaklega á tíma- bilinu 1940-59, heldur en hug- hann stórsveitina Globe Unity Orchestra sem starfar enn. Það var fyrsta stórsveitin í heiminum tónlist nær eingöngu. Á seinni árum hef- ur hljómsveitin þó gert meira af því að leika skrifaða tónlist. Næg- ir þar að minna á hljómplötuna „Compositions“. Globe Unity hefur gefið út fjölda platna og farið í langar tónleikaferðir um- Bandaríkin og Austurlönd fjær með styrk frá Goethe Institut. Bæði Evan Parker og Paul Lo- vens eru jafnframt meðlimir í Globe Unity, ennfremur Albert Mangelsdorff, Steve Lacy, Der- ek Bailey o.fl. Globe Unity er þannig n.k. úrvalssveit í þessari tegund tónlistar og Schlippen- bach ókrýndur fyrirliði hennar. Brötzmann/Bennink dúettinn Á föstudagskvöldið kemur fram dúett þýska saxófón- og klarinettleikarans Peters Brötz- ná sambandi við aðra þýska djassleikara. En við kyhntumst nokkrum Ameríkönum, þ.e. Cöriu B!ey, Mike fvíantier, Steve Lacy, og með þeim fórum við í tónleikaferð um Evrópu. í gegn- um Steve Lacy kynntist ég Don Cherry og starfaði dálítið með honum í París og það hjálpaði mér talsvert, því Þjóðverjar sýndu engin viðbrögð við þessari tónlist. Arið 1967 var Alexander von Schlippenbach falið að gera músik fyrir Donaueshingen- tónlistarhátíðina og þá var Globe Unity Orchestra stofnuð upp úr kvintetti hans og tríóinu okkar ásamt nokkrum fleiri gestum. Þá fór þetta að ganga betur, ég gaf út fyrstu tríóplötuna á sama ári og við lékum á nokkrum stærri tón- listarhátíðum. Um þetta leyti byrjaði samstarfið við enska tón- listarmenn, Evan Parker, Paul Rutherford, Derek Bailey. Sömuleiðis fórum við að leika með hollenskum tónlistar- mönnum, svo sem Han Bennink. Þannig hófst þetta alþjóðlega Hollenski trymbillinn Han Bennink leikur á ásláttarhljóðfæri af öllum gerðum og frá öllum heimshlutum. það var ákveðið umbreytingar- skeið meðan þeir léku enn lög eftir djassleikara og sömdu sjálfir tónlist í þeim anda. Síðan breyttist þetta smátt og smátt í það horf að skrifaða efnið varð óþarft. Það var engin þörf fyrir skrifaða tónlist lengur. Áherslan fluttist frá fyrirfram útsettri tón- list til hópspuna. Nú voru ekki lengur leikin tilbrigði við þetta ákveðna stef eða hitt heldur til- brigði við tilbrigðin sem leikin voru þegar frá var horfið síðast. Þetta er flóknari hugmynd um það hvað tilbrigði eru. Seinna hófst samstarf við aðra evrópska tónlistarmenn, hol- lenska og þýska, svo sem Han Bennink og Peter Brötzmann. Það veitti nýjum áhrifum inn í tónlistina. Tónlistarmennirnir í London höfðu haft mestan áhuga á hinu hljómræna, en þeir hol- lensku og þýsku lögðu oft meira upp úr látbragði og það þurfti að eiga sér stað einhver samruni milli þessara ólíku hugmynda til þess að menn gætu farið að leika myndanna sem að baki verkun- um lágu. Það er sú tækni sem byggist á því að sniðganga venju- legan hljóm hljóðfærisins og nota eingöngu öfgakennd hljóð. En Parker hefur einnig orðið fyrir áhrifum frá kóreanskri og japan- skri tónlist, brasilískri indíána - tónlist, afrískri trompetmúsík, skoskri sekkjarpíputónlist svo eitthvað sé nefnt. Hann hefur leikið með fjölda þekktra spuna- og djassleikara, þ.á m. Banda- ríkjamanninum Ánthony Brax- ton sem heimsótti okkur á sl. ári. Fyrsta stórsveitin Fyrirliði tríósins, Alexander von Schlippenbach, hóf ungur pí- anónám í klassískri tónlist og nam jafnframt tónsmíðar við tónlistarháskólann í Köln. Snemma varð hann fyrir áhrifum frá Thelonious Monk og Bud Powell, sem hann metur mikils enn þann dag í dag. Þó var það Cecil Taylor sem varð aðalfyrir- mynd Schlippenbachs þegar fram liðu stundir. Árið 1966 stofnaði mann og hollenska slagverks- leikarans Hans Bennink. Þeir hafa nú leikið saman með hléum í hátt í tvo áratugi. Lengst af störf- uðu þeir saman í tríói með belg- íska píanóleikaranum Fred van Hove, sem leikur einleik á hátíð- inni þetta sama kvöld. Brötz- mann lék líka um tíma með Glo- be Unity. Þegar hann kom hing- að árið 1979 komst Vernharður Linnet svo að orði að „hann væri svo sannarlega einn fremsti frjálsdjassleikari álfunnar“. Hann er tvímælalaust einn af brautryðjendum frjálsrar djass- tónlistar í Evrópu og löngu orð- inn heimsþekktur fyrir ofsafeng- inn og litríkan saxófónleik. í við- tali, sem tímaritið Svart á hvítu tók við Brötzmann, ræddi hann m.a. um aðstæður til tónlistar- sköpunar í Þýskalandi þegar ferill hans hófst: „Þegar ég var að byrja var eiginlega enginn vettvangur til fyrir þessa spunatónlist. Þá starf- aði ég með Peter Kowald í heima- bæ mínum. Þá var mjög erfitt að samstarf. Árið 1969 héldum við fjölþjóðlega tónlistarhátíð í Berl- ín sem var nýr valkostur við hina hefðbundnu „Berliner Jazz Tage“. Um svipað leyti var ákveðið að stofna hljómplötufyr- irtækið Free Music Production, sem síðan hefur gefið út á annað hundrað platna.“ Eftir Brötzmann liggja merki- legar hljóðritanir með Albert Mangelsdorff og Andrew Cyrille svo eitthvað sé nefnt. Héðan kemur Brötzmann frá New York þar sem hann leikur í Carnegie Hall í tríói með bassaleikaranum William Parker (sem starfar með Cecil Taylor) og slagverksleikar- anum Milford Graves. Hamslaus í leik sínum Það verður spennandi að heyra þennan óvenjulega saxófón- leikara spila með einum virtasta slagverksleikara sem komið hef- ur fram í álfunni sl. 20 ár. Han Bennink vakti fyrst verulega at- hygli í djassheiminum er hann lék á síðustu hljómplötu hins fræga bandaríska saxörónieikara Erics Dolphy. Á þeim árum, um mið- bik 7. áratugarins, var Bennink einn eftirsóttasti djasstrymbill á meginlandi Evrópu og lék með mörgum heimsþekktum djass- leikurum, svo sem Sonny Rol- lins, Dexter Gordon, Marlon Brown, Lee Konitz, Ben We- bster, Don Cherry, Gato Barbi- eri o.fl. En er frá leið breyttist stíll hans á mjög afgerandi hátt og síðan hefur trommuleikur hans átt lítið skylt við hefðbundnar hugmyndir um ryþmasveitir. Bennink, sem leikur á ótrúlegan fjölda af ásláttarhljóðfærum frá öllum heimshornum, er hamslaus í leik sínum og tilkomumikill á sviði. Píanóleikur í austri og vestri Það hefur varla farið framhjá djassáhugafólki að víða í austan- tjaldslöndunum er djasslíf mjög blómlegt þrátt fyrir að yfirvöld þar hafi verið mishrifin af því starfi. En að minnsta kosti hafa yfirvöld í Austur-Berlín séð á- stæðu til að styrkja píanóleika- rann Ulrich Gumpert til fararinn- ar hingað á hátíðina, sennilega í fyrsta sinn sem djassleikari austan járntjalds sækir íslend- inga heim. Hann leikur hér ein- leik álaugardagskvöldið. Undan- farinn áratug hafa töluverð sam- skipti átt sér stað milli austur- þýskra og vestui-þýskra frjálsd- jassleikara. Gumpert, trommu- leikarinn Gúnther Sommer og saxófónleikarinn Ludwig Petr- owsky eru frægastir þeirra Austur-Þjóðverja sem leikið hafa á tónleikum og inn á hljómplötur í Vestur-Þýskalandi. Gumpert stundaði tónlistarnám bæði í tónlistarháskólanum í Weimar og tónlistarháskólanum í Austur- Berlín, en tónlist hans nú er ekki kennd í neinum skóla. Auk Schlippenbachs og Gumperts koma tveir aðrir píanóleikarar á hátíðina og þeir ekki af lakara taginu. Svissneski píanóleikarinn Irene Schweizer leikur með kvartett fyrra kvöldið og leikur einleik það síðara, en hún hefur fyrir löngu getið sér frægðarorð fyrir einleik sinn. Fred van Hove leikur einleik á föstudagskvöldið. Hann strafaði lengi í tríói með Peter Brötzmann og Han Bennink og hefur auk þess leikið með Marion Brown, Barre Phillips, Albert Mangels- dorff o.fl. Það er óhætt að fullyrða að djasshátíð þessi er einstæður við- burður fyrir alla tónlistarunnend- ur og ber með sér ferskan andblæ inn í íslenskt tónlistarlíf. Þetta fólk hefur komið víða við í leit sinni að nýjum tjáningarleiðum. Á tónleikunum um næstu helgi fáum við að heyra í tónlistarfólki sem hefur skapað sér sérstöðu í tónlistarheiminum og rutt nýjar brautir. Það er hljómplötuútgáfan Gramm og Ulli Blobel Konzert- búro í Wuppertal sem unnið hafa að skipulagningu þessarar hátíð- ar í rúmt hálft ár í samvinnu við þýska bókasafnið í Reykjavík, en Goethe Institut í Þýskalandi, Plo Helvetia í Sviss og aðrar menn- ingarstofnanir viðkomandi landa hafa veitt styrki til hátíðarinnar. 8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 16. febrúar 1984 Laugardagur 16. febrúar 1984 ÞJÓÐVILJINN - SlÐA 9

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.