Þjóðviljinn - 16.02.1985, Blaðsíða 5

INN
SÝN
Margir þeirra sem fylgjast
meö pólitíkinni þykjast skynja
miklagerjun meðal hæstvirtra
kjósenda. Þettaernokkuö
semerekkiendilega
áþreifanlegt í skoöanakönn-
unum og túlkun á þeim, held-
ur fremur byggt á tilfinningu
manna fyrir því sem er að ger-
ast.
Það er í sjálfu sér ekkert nýtt að
fólk brjóti af sér flokkaviðjar,
enda fer streymi milli flokka
áreiðanlega vaxandi með hverju
kjörtímabilinu hér á landi, svo
sem menn hafa þóst sjá m.a. í
skoðanakönnunum. Að hinu
leytinu til hljóta að verða hér á
landi viðhorfsbreytingar meðal
kynslóða einsog í öðrum löndum,
þó aðstæðurnar hér kalli á öðru-
vísi breytingar í afstöðu fólks.
Tilfinningarót
Þó „flökkufylgið" verði æ
stærri hópur meðal kjósenda fer
og miðstýrt stjórnkerfi - og þar-
afleiðandi mætti máske segja að
öll séum við kratar.
Alþýðubandalagið hefur tekið
af skarið og skorað á aðra
stjórnmálaflokka í stjórnarand-
stöðu að taka þátt í viðræðum um
samvinnu félagshyggjuaflanna
einsog kunnugt er. Draumur fé-
lagshyggjumannsins er að sjálf-
sögðu sá, að næst verði mynduð
ríkisstjórn félagshyggjuflokk-
anna. Nú hafa nokkrir, svo sem
Jón Baldvin og Þröstur Ólafsson
framkvæmdastjóri viðrað þá hug-
mynd að mynduð verði ríkis-
stjórn Alþýðubandalags, Al-
þýðuflokks og Sjálfstæðisflokks.
Þröstur hefur oft áður viðrað
hugmyndir í þessa veru - og gerði
það í Morgunblaðinu aftur á dög-
unum. Nú er sá sem þetta skrifar
kominn á þann aldur og orðinn
slíkur krati að hann þorir ekki
lengur að mæta slíkum hugmynd-
um með aldrei aldrei! hrópum.
En hafi þessi hugmynd einhvern
tíma verið óaðlaðandi þá er það
nú eftir margra ára ofurvald
Aftur kemur vor í dal
hitt heldur ekki á milli mála, að
stór hópur áhangenda
stjórnmálaflokka er bundinn sín-
um flokki sterkum tilfinninga-
böndum, - og enginn kastar trú
sinni átakalaust. í Alþýðubanda-
laginu eru slík tilfinningatengsl
oft merkjanleg og auðsjáanlega
býsna sterk. Þessu fylgja bæði
kostir og gallar; annars vegar
hlýtur tryggðin við málstaðinn að
vera lofsverð og hins vegar er sá
hængur á að fólki kann að sjást
yfir hnökra, sem aðrir sjá.
Sósíalisminn sem lífsskoðun á
íslandi er nú farinn að fylgja kyn-
slóðum í þriðja og fjórða lið, - og
það er ekki nema von að sú lífs-
skoðun taki breytingum með
þjóðfélaginu. Sumir segja líka
sósíalismann vera fremur
greiningaraðferð heldur en hug-
mynd um þjóðfélagsuppbygg-
ingu, en flestir fallast á að mark-
miðið sé eftir sem áður bræðra-
lagsþjóðfélagiðhvað sem aðferð-
arfræði líður. Ekkert er heldur
eðlilegra en slíkar breytingar sem
hér er verið að ýja að - kristni
miðaldanna væri t.d. ekki vænleg
tilhöfðunar eða almenningi
þóknanleg í dag.
Margir flokkar
í flokki
Sá tími er liðinn (sem betur fer)
að stjórnmálaflokkar geti eða
geri tilkall til að félagar þeirra og
áhangendur séu sammála þeim í
einu og öllu. Þvert á móti hefur
orðið merkjanleg sú tilhneiging
stjórnmálaflokka að leysa upp
hinar „hreinu línur“,- máski til
að ganga til móts við sem flesta
skoðanahópa í þjóðfélaginu?
í stórum stjórnmálaflokki eins-
og t.d. Alþýðubandalaginu hefur
sú þróun orðið að ýmsir hópar
hafa afmarkast í umræðu og oft í
raun um einhver tiltekin málefni
eða hagsmuni; t.d. verkalýðs-
hreyfingin, konur, ungt fólk,
borgarmálahópur, flokksforyst-
an, o.s.frv.
Þegar sauð uppúr á dögunum á
aðalfundi verklýðsmálaráðs
mátti stundum skilja á fólki að
rekinn hefði verið fleygur á milli
flokksforystunnar og verkalýðs-
hreyfingarinnar, þó staðreynd
máls hafi verið sú, að verkalýðs-
forystan (þeir sem hafa lifibrauð
sitt af því að selja verkalýðshreyf-
ingunni vinnuafl sitt) hafi lent
uppá kant við ýmislegt annað
fólkíverkalýðshreyfingunni. Það
var því ekki verkalýðshreyfingin
sem varð ósátt við einhverja
hluta Alþýðubandalagsins, held-
ur innbyrðis átök á einum hinna
mörgu pólitísku vettvanga verk-
lýðshreyfingarinnar.
Styrkleika-
merki
Þó einhverjir hafi tekið „hall-
arbyltingunni" með „beiskri pín“
þá leynir sér ekki á viðbrögðum
fólks og fjölmiðla að mikill fjör-
kippur hefur hlaupið í Alþýðu-
bandalagið. Tæpast hefur meira
um aðra flokka verið fjallað en
Alþýðubandalagið á liðnum vik-
um og engu er líkara en mikil
skriða sé runnin af stað.
Það hefur sjálfsagt vakið eftir-
tekt Þjóðviljalesenda að auglýs-
ingadálkur Alþýðubandalagsins
er troðfullur á hverjum degi og
mörg önnur merki vaxandi þátt-
töku í hinu pólitíska starfi eru
auðsæ. Meira að segja Morgun-
blaðið er farið að segja fréttir af
því þegar dáindis-menn úr Al-
þýðubandalaginu koma saman í
húmi kvöldsins.
Sagt er að konur hafi ekki átt
svo lítinn þátt í „hallarbyltingu“
verkaýðsmálaráðsins á dögun-
um, og þær hafa greinilega eflt
félagsstarf sitt í bandalaginu.
Vilji til
uppbrots
Að sjálfsögðu standa átökin í
Alþýðubandalaginu ekki um per-
sónur heldur pólitík. Eins og
Össur Skarphéðinsson ritstjóri
Þjóðviljans sagði á dögunum þá
er „blæbrigðamunur" á pólitískri
meiningu manna og hópa innan
Alþýðubandalagsins.
Auðvitað eru liðsmenn Al-
þýðubandalagsins óánægðir með
að flokkurinn komi ekki betur
útúr skoðanakönnunum en raun
ber vitni þegar þess er gætt að
flokkurinn var með yfir 20% fylgi
í skoðanakönnun í haust - og vilji
bæta um betur. Niðurstaðan gæti
því verið sú að innan Alþýðu-
bandalagsins verði barist fyrir pó-
litík sem almennt launafólk
skynjar betur sem sína eigin en
verið hefur síðustu mánuði.
í 'þessu ljósi má skoða þann
vilja til uppbrots sem kosningin í
verkalýðsmálaráði Alþýðu-
bandalagsins ber vott um. Og
hvarvetna á vinstri kantinum má
sjá viðlíka gerjun. Fólk segir sem
svo: Við höfum verið að ganga í
gegnum tfmabil þeirrar niðurlæg-
ingar sem versta ríkisstjórn frá
lýðveldisstofnun hefur búið
launafólki án þess að verulegum
vörnum hafi verið við komið þar
til sl. haust. Árangursleysið er í
sjálfu sér næg pólitísk ögrun um
að brjóta upp formið og innihald-
ið.
í tíð hægri stjórnarinnar hefur
mörgu félagshyggjufólki orðið
ljósara en áður hversu mikilvæg
sjálf félagshyggjan er manni per-
sónulega og þjóðfélaginu öllu. í
tíð þessarar ríkisstjórnar hefur
hinn veiki og aldraði ekki búið
við það félagslega öryggi sem fé-
lagshyggjufólk krefst. Og viður-
styggð frjálshyggjunnar, hinnar
gegndarlausu gróðahyggju og
Friedmannisma sem rétt er farið
að slá á, hefur ýtt við félags-
hyggjufólki í flestum flokkum.
Félagshyggjufólk í Framsókn-
arflokknum hefur átt sérstaklega
erfitt, því í ríkisstjórninni hefur
mestan part ekki verið hægt að
sjá nokkurn mun á flokkunum.
Þessi uppbrotsvilji sem ég er hér
að vekja máls á, hefur einnig ver-
ið sýnilegur meðal Framsóknar-
manna. I leiðara NT einhvern
fjörugan vetrardaginn, var fjall-
að einmitt um að mikil gerjun
væri innan flokkanna - og að
menn ættu margir hverjir meira
sameiginlegt á milli flokka en
jafnvel innan flokka. Á dögunum
var stofnað málfundafélag félags-
hyggjufólks úr öllum flokkum
(held ég nema Sjálfstæðisflokkn-
um). Með því framtaki er auðsætt
að samvinnuviljinn og uppbrots-
er mjög mikill á vinstri vængnum.
Allir kratar?
Á stofnfundi málfundafélags-
ins sagði einhver „öll erum við nú
kratar“, - og hefur margt verið
skringilegar sagt í pólitík.
Mönnum finnst dálítið hart að
þeir sem eiga mest sameiginlegt í
pólitík geti ekki lagst saman á
plóginn, „bera bý bagga skop-
lítinn“. Og nú erum við að
nokkru komin að því sem sagði
um sósíalismann og breytingar
hér í upphafi. Sósíalismi Alþýðu-
bandalagsins á næsta lítið skylt
við kommúnisma KFÍ á fjórða ár-
atugnum (þó það nú væri) og
ýmsar kreddur Sósialistaflokks-
ins eru einnig löngu komnar á
sögubækur til varðveislu.
Hitt er svo annað mál hvort
menn og hópar innan Alþýðu-
bandalagsins og hinna félags-
hyggjuflokkanna séu á svipuðu
máli um skilning á sósíalisman-
um. Flestir eiga þeir þó sameigin-
legan skilninginn á nauðsyn
blandaðs hagkerfis, fjölþátta-
þjóðfélagi, félagslegu öryggi,
jafnrétti, valddreifingu hafna
miðstjórnarvaldi og að stefna að
sífellt meira lýðræði. Um deildar
meiningar í þjóðfrelsismálum er
það að segja: hvaða munur er á
því fyrir Natóandstæðing að
heyra til 20% stjórnmálaflokki
sem einungis getur tekið þátt í
samsteypustjórnum og nær þar af
leiðandi takmarki um úrsögn
Nató ellegar vera þá í 45%
bandalagi og vera þar í minni-
hluta?
Enginn áðumefndra flokka vill
einsflokksræði, eða allsherjarríki
Sjálfstæðisflokksins. Það er kom-
inn tími til, lýðræðisins vegna, að
sá flokkur fái orlof frá stjórnun-
arstörfum.
Hitt er svo annað mál, að
Þröstur er virðingarverður fyrir
að túlka slík minnihlutasjónarm-
ið - og fátt sýnir víðáttu Álþýðu-
bandalagsins betur en yfirlýsing-
ar Þrastar í Morgunblaðinu. Það
er hins vegar álitamál hvort túlk-
un Össurar um „blæbrigðamun"
eigi við um afstöðu Þrastar ann-
ars vegar og Alþýðubandalagsins
hins vegar.
Sameiginleg
Iramboð
1 framhaldi af viðræðum fé-
lagshyggjufólks þvert á flokka
hefur sú hugmynd oftar en einu
sinni komið fram að höfð yrði
samvinna um framboð. Skemmst
er að minnast keðjuhugmynda
Ólafs Ragnars í Innsýnarpistli ný-
verið í því sambandi. Ekki held
ég að shícar hugmyndir séu í raun-
inni í nánd í alþingiskosningum.
Hins vegar heyrist æ oftar sú
hugmynd að allir félagshyggju-
flokkarnir bjóði fram saman í
næstu borgarstjórnarkosningum.
Þeir sem eru því fylgjandi segja
sem svo: Með fækkun borgarfull-
trúa einsog Sjálfstæðisflokkurinn
hefur ákveðið, er hann að hóta
þvi að stjórna borginni áfram
með meirihluta borgarfulltrúa en
minnihluta kjósenda í Reykjavík
á bakvið sig. Eini möguleikinn
um aðra stjórn en Sjálfstæðis-
flokksins á borginni er samstjórn
allra hinna flokkanna og því væri
rökrétt að þeir byðu fram saman.
Hvað sem útúr slíkum vanga-
veltum kemur, er hitt auðsætt að
félagshyggjan er aftur komin í
sókn. í Alþýðubandalaginu eins-
og annars staðar sjá menn fortíð-
ina oft fyrir sér í glæstri mynd. Ég
minnist ræðu eldri félaga á fundi
með þemanu „grænn varstu dal-
ur“. Nýjustu tíðindi benda ótví-
rætt til að nú megi kyrja stefið:
aftur kemur - vor í dal.
Óskar Guðmundsson
Laugardagur 16. febrúar 1984 ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 5'
l