Þjóðviljinn - 13.03.1985, Page 8

Undir Kalsljömu
fœr góða dóma
í Þýskalandi
Fyrsta bindi af uppvaxtarsögu
Siguröar A. Magnússonar,
Undir kalstjörnu, kom út í
Þýskalandi á liðnu ári í þýð-
ingu Jóns Laxdals undir
heitinu Unter frostigem
Stern. Dómar hafa birst um
hana í nokkrum blöðum og
tímaritum í Sviss og Þýska-
landi, og fara hér á eftir glefs-
urúrþeim.
f löngum ritdómi í Ziirichser
Zeitung í Sviss segir Jurg Clauser
m.a.: „Einn höfuðkostur þessar-
ar heillandi, aðlaðandi og áhrifa-
sterku bókar er, að höfundur
lætur hvergi lýsingar á afbrýði og
framhjáhaldi, öryggi og ham-
ingju leiða sig út í væmið listlíki
(Kitsch). Er það einkum að
þakka kunnáttusamlegri með-
ferð myndmáls í hinum kjarn-
mikla markvissa texta. Enn mik-
ilvægari er sú staðfesta viðleitni
að setja einkamál í félagslegt
samhengi og draga miskunnar-
laust fram annmarka samfélags
sem er í umbrotum verðandi iðn-
aðarþjóðfélags, rekja orsakir
þeirra og áhrif á tilfinningar
þeirra sem fyrir verða. Upprifjun
sögumans á þessum annmörkum
fegrar þá ekki á nokkurn hátt, og
fyrir bragðið verður „Undir
kalstjörnu“ framúrskarandi fé-
lagssöguleg heimild. En þar með
er ekki öll sagan sögð. f upprifj-
uninni er „skáldað í skörðin"; hér
er ekki einungis um að ræða eftir-
mynd veruleikans, heldur lánast
sögumanni fyrst og fremst að laða
með sannfærandi hætti fram úr
sýn hins unga drengs nýja, sam-
hangandi veröld og beitir til þess
vandlega yfirvegaðri formgerð og
gerhugulu táknmáli. Bók-
menntaverðleikarnir gera berns-
kuminningar Sigurðar A.
Magnússonar að veigamiklu
skáldverki.“
í Ausblick, tímariti um þýsk-
norræn samskipti, segir m.a.:
„Nonna-bækurnar og bernsku-
minning.Laxness hafa allt annan
bakgrunn en þessi bók. Mér virð-
ist liggja nær að bera hana saman
við verk Martins Andersen-
Nexö. Ekki einasta fyrsti hluti
„Pelle“, heldur einnig endur-
minningar hans frá Borgundar-
hólmi koma upp í hugann. Það
liggur að nokícru leyti í því að
hinn félagslegi bakgrunnur er
áþekkur, að hinu leytinu í því
hvernig erfið bernskureynsla er
með skáldlegum hætti hafin upp í
æðra veldi. Enn einu sinni verð-
um við þess vísari hve auðugsr
nútímabókmenntir íslendinga
eru.“
í Der evangelische Buchberat-
er, tímariti fyrir kristilegar bók-
sölur, segir Birgit Osterwald
m.a.: „Hæfileiki til innlifunar í
örlagarík samskipti manns og
náttúru, sem auðkenna ísland,
og grípandi en yfirvegaður frá-
sagnarstíll sannfæra lesendur
þessarar bókar. Bernska Jakobs
Jóhannessonar opnast eins og
myndabók. En það eru engar
sveitasælumyndir: örbirgð og
húsnæðisskortur einkenna þessa
bernsku á árum kreppunnar
BS
Vestur-íslenska skáldið Gutt-
ormur J. Guttormsson var líka
snjall hagyrðingur, en eins og
menn vita fer það ekki alltaf sam-
an. Skáld eru ekki alltaf vel hag-
mælt og hagyrðingar ekki alltaf
skáld. En Guttormur var hvoru
tveggja. Guttormur fæddist 20.
nóvember 1878 að Víðivöllum
við íslendingafljót í Nýja íslandi í
Kanada. Hann var alla tíð bóndi
á föðurleifð sinni þar vestra. Þótt
Guttormur ætti aldrei heima á ís-
landi og kæmi ekki til föðurlands-
ins fyrr en hann var orðinn harð-
fullorðinn maður, talaði hann
betri íslensku en flestir aðrir.
Málið var tandurhreint og orða-
forðinn meiri en hjá öllum Þorra
íslendinga og ekki hinn minnsti
hreimur í framburðinum. Hann
andaðist í Kanada árið 1966.
Eftir hann liggja ljóðabækur þar
á meðal „Gaman og alvara“ og
„Bóndadóttir“. Þetta er fyrsta
vísan í „Gaman og alvara“: -
Miklum vanda er eg í
- Orðinn fjandi mœðinn -.
Get ei andað útaf því
í mér startda kvœðin.
Þannig lýsir Guttormur
dimmviðri í Kanada:
Veðrafólið heljar heims
hríðarnjólu eflir.
Fþnn að póli freðins geims
fast að sólu skeflir.
Ef til vill má segja að í næstu
vísu beri formið efnið ofurliði
sem er nú ekki sjaldgæft þegar
dýrt er kveðið:
Stormar aka um ár og völl
cekjum jaka og mjalla,
hátt sem staka hlymji snjöll
hringir klakabjalla.
Það er falleg vetrarstemmning
í þessari hringhendu:
Vetrar blána blómin glöð,
björt á snjánum tindra.
Uppí trjánum ísablöð
eins og mánar sindra.
Guttormur kallar þessa vísu
„Vanþökkuð þjónusta“:
Valda tjóni verkin góð,
og vandi að þjóna landinu,
ef að prjónað er við þjóð
úr öðru en hjónabandinu.
Það er broddur í þessari vísu:
Betra er að vera af Guði ger,
greindur bónda stauli,
heldur en vera hvar sem er
,Jiámenntaður“ auli.
Þannig orti Guttormur um vin
sinn KN þann snjalla hagyrðing:
K.Neys af brunni birgða,
brautir þeysir allra jarða,
þessi Geysir gamanyrða
Guði reisir minnisvarða.
Og þannig orti Guttormur um
Þórberg Þórðarson og skáldskap
hans:
Hvass sem stálið straumur frjáls,
stóð sem nál í œxlum,
þess sem á þíns undramáls,
óð á sálarbægslum.
Þegar ljóðabók Guttorms
„Bóndadóttir“ kom út sendi
hann Stephani G. skáldbróður
sínum bókina með þessari áletr-
un:
Þegar nótt á landi og lá
leggst og hljótt er inni,
blundaðu rótt á beði hjá
„Bóndadótturinni".
Næsta vísa er úr bréfi sem hann
skrifaði Stephani:
Fram um allar aldir má,
oss sem fallnir hlustum,
heyrast kallað kvæði frá.
Klettafjalla burstum.
„Dagrenning" kallar Guttorm-
ur þessa vísu:
Himingjólu hærra knúð,
heims úr skjóli lágu.
Klýfur sólar sigling prúð,
sundin fjólubláu.
Við ljúkum þessum vísnaþætti
með vísu Guttorms sem hann
nefnir „Rennidrif":
Snúningsöflum fanna far
flutt í köflum þéttum,
er sem djöflum dilli þar
dans á sköflum sléttum.
-S.dór
Sigurður A. Magnússpn rithöfundur
miklu - en samt finnur drengur-
inn fyrir „birtu, yl og gleði... lát-
lausu sólskini og endalausri
grænku“ þegar honum er sýnd
hlýja og hluttekning. Þó hann sé
ofurseldur látlausum freistingum
í umhverfinu til að bæta hlut-
skipti sitt eftir ólöglegum leiðum,
þá er hann verndaður frá vegi af-
brotamanna af heitri ást til móð-
ur sinnar, sem er stoð hans og
lífsþungamiðja. Þannig stendur
Jakob um síðir af sér allar truflan-
ir og varðveitir að verulegu leyti
tilfinningu fyrir fegurð og ljóð-
rænu. Þetta er félagslega
gagnrýnin, sálfræðilega og fag-
urfræðilega grípandi bók, sem
fyllir skarð í þekkingu okkar á
bókmenntum evrópskrar ná-
grannaþjóðar - og þess vegna
mæli ég með henni. (í bókinni
eru nokkur djörf atriði.)“
í Besprechungen-Annotation-
en, tímariti fyrir opinber bóka-
söfn, segir Elisabeth Blecher
m.a.: „Með væmnislausum og
raunsæjum hætti greinir höfund-
ur í stuttum köflum frá hug-
hrifum og áhrifaríkum atvikum
þessara ára frá sjónarhorni
barnsins. ...Hér er ekki einungis
lifandi mynd af íslenskum að-
stæðum á þessum árum, heldur
einnig gagnrýnin lýsing á félags-
legum annmörkum."
Bœkur
Umhverfisvernd
í brennidepli
Nýlega er komin út á vegum
Landverndar bók, sem nefnist
Jörðin er gjöful - umhverfis-
vernd í brennidepli - unnin í
Finnlandi prýdd fjölda mynda
og kjörið lesefni í skólum. Bók-
in er þýðing á ritinu Heimsá-
ætlun um umhverfisvernd,
sem kom fyrst út árið 1980.
MAGNÚS H.
GÍSLASON
Tiigangur bókarinnar er að
lýsa þeim leiðum, sem fara þarf
til þess að skapa viðunandi og
byggilegan heim, þar sem
gróður, dýralíf og mannlíf fær að
þróast í sátt og samlyndi, eins og
segir í inngangsorðum bókarinn-
ar.
Þetta rit er samið fyrir Al-
þj óðanáttúruverndarsambandið,
(IUCN), í samvinnu við Um-
hverfismálastofnun Sameinuðu
þjóðanna, (UNEP), og Alþjóða-
náttúruverndarsjóðinn, (WWF).
Það er m.a. unnið af ýmsum
helstu sérfræðingum heims í um-
hverfismálum, svo og fjölda fé-
laga og samtaka í 100 löndum.
Þessu alþjóðaátaki er ætlað að
leiða til þess að tekið verði jafnt
tillit til þarfa mannkynsins fyrir
umhverfisvernd og þarfa dýra og
plantna fyrir lífsrými. Hugmynd-
in er að þessi áætlun geti orðið
almenningi og stjórnvöldum að
gagni, bæði til skilningsauka og
við mótun skynsamlegrar um-
hverfismálastefnu.
Ritið kemur samtímis út á
öllum Norðurlöndunum. Útgef-
endur vona að bókin verði til
gagns og fróðleiks um helstu
markmið í umhverfismálum
heimsbyggðarinnar. Skynsamleg
nýting hinna náttúrlegu auðlinda
er hagur allra jarðarbúa.
- mhg
8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Miðvikudagur 13. mars 1985