Þjóðviljinn - 05.05.1985, Blaðsíða 20

1. maí
Hvert
spor
Árni Björnsson flulti f Keflavík
á baráttudegi verkalýðsins
Það var nœstum því
hjartnœmt að hlutsa á formann
Sjálfstœðisflokksins (fv. fram-
kvœmdastjóra VSD og forseta
ASf vitna um samráðið sitt f frétt-
um útvarpsins kvöldið fyrir bar-
áttudag verkalýðsins. Forseti Al-
þýðusambandsins tók vissu-
lega skýrt fram, að þetta vœri
aðeins eitt skref til að leysa
húsnœðisvandann. Og þvíkom
ósjálfrátt í hugann upphaf
vögguvísunnar í Silfurtúngli Hall-
dórs Laxness:
Hvert örstutt spor var auðnu-
spor með þér
Það er full ástæða fyrir launa-
fólk að hafa áhyggjur af hagfræð-
ingamakkinu milli ASÍ og VSÍ. í
samræmi við borgaralega
menntun sína miða báðir aðilar
við að halda því kerfi gangandi,
sem þeir hafa alist upp við. En
samkvæmt því kerfi verður
launafólk ævinlega undir. Spurn-
ingin er einungis, hversu langt
undir. ASÍ á samkvæmt þessu að
hjálpa VSÍ við að „treysta at-
vinnuvegina“. Þegar það er búið,
má huga að því að hjálpa þeim
eitthvað, sem verst eru staddir
meðal launafólks. En seint munu
fyrirtækin skila nægum arði til
þess, ef mat atvinnurekenda á
einhverju að ráða.
En það er ekki síður ástæða til
að ávíta forystu verkalýðshreyf-
ingarinnar og reyndar verkalýð-
inn í heild fyrir andvaraleysi í
þjóðernismálum síðastliðin 30-40
ár. Með þessu er í rauninni átt við
það, að svonefnd þjóðfrelsismál
eigi að ganga fyrir svonefndum
kjaramálum og það sé háskaleg
villa að reyna að nota þau sem
skiptimynt hvort fyrir annað.
Draugasagan
Það verða alltaf tækifæri til að
leiðrétta mistök í kjarasamning-
um og atvinnurekstri, sem eru
innanlandsmál. Slík lagfæring
þarf ekki að taka nema nokkra
mánuði eða ár. En það getur
tekið margar aldir að lagfæra
glappaskot í þjóðfrelsismálum.
Og ef einhver „hagsýn“ kynslóð
skyldi af praktískum ástæðum
slysast til að glutra niður sjálfu
þjóðerninu eða tungunni, þá
verður aldrei unnt að leiðrétta
það. Þá er það einfaldlega glatað
að eilífu. Slíkt myndi þó að sjálf-
sögðu aldrei verða gert af ásetn-
ingi, heldur kæruleysi og
skammsýni. Því að til lengdar
verkar frelsið líka sem kjarabót.
Farið hefur fé betra en þessi
tunga og þjóðerni, hugsa kannski
einhverjir. Ekki étur maður það.
Reyndar hef ég litla trú á að
margir hugsi svona. Ég held
miklu fremur, að flestir hugsi
ekki neitt um þessa hluti. Og í því
er andvaraleysið fólgið.
Andlegir talsmenn gróða-
aflanna eru líka sífellt að brýna
það fyrir þjóðinni, að allur þvflfk-
ur ótti sé ástæðulaus og ekki ann-
að en draugasaga. íslensk menn-
ing sé svo sterk og hafi staðið svo
marga storma af sér í þúsund ár.
Þetta er auðvitað tómt rugl.
Það hefur aldrei nein viðlíka
ögrun steðjað að íslensku þjóð-
erni og nú á síðustu 40 árum.Eld-
gos, jarðskjálftar, hafís og drep-
sóttir eru ekki nein hætta fyrir
þjóðernið, heldur fyrir líf manna,
dýra og gróðurs. Hér var heldur
aldrei nein dönsk eða norsk yfir-
stétt búsett árið um kring eða yf-
irleitt nokkur útlendur menning-
armiðill fyrr en á 19. öld, þegar
danskir kaupmenn fóru að setjast
hér að, eftir að verslunarfrelsið
var rýmkað. En þá strax - en ekki
fyrr en þá - taka íslenskir þjóð-
ernissinnar að snúast hart gegn
dönskum áhrifum.
Sú þjóðernisbarátta birtist á
einna skondnastan hátt í auglýs-
ingu þeirri, sem Stefán Gunn-
laugsson bæjarfógeti í Reykjavík
lét kunngjöra um allan bæinn
með trumbuslætti og úthrópun 7.
febrúar 1848 og svo hljóðaði:
„íslensk tunga á við í íslensk-
um kaupstað, hvað allir athugi".
Samtímis þessu gaf hann út nýjar
reglur fyrir næturvörðinn í
Reykjavík, og þar stendur í 1.
grein:
„Hann skal hrópa á íslenskri
tungu við hvert hús“.
Eitt verkefni næturvarðarins
var nefnilega að vera einskonar
opinber klukka líkt og útvarps-
klukkan er núna. En þetta
ákvæði bendir til þess, að hann
hafi áður hrópað á dönsku, hvað
tímanum liði, a.m.k. fyrir utan
hús kaupmanna, enda var
Reykjavík orðin hálfdanskur bær
um þetta leyti. Svo hraðstíg var
menningarþróunin, og ekki stóð
nú þjóðernið traustari fótum af
sjálfu sér þá.
En það tókst að snúa þessari
þróun við, af því að „óraunsæir“
menn létu hina hagsýnu menn
ekki segja sér að halda kjafti
frekar en við herstöðvaandstæð-
ingar og málræktarmenn höfum
gert síðastliðin 40 ár. En það var
svosem reynt. Danskir kaup-
menn urðu t.d. æfir við þessar
auglýsingar hins íslenska bæjar-
fógeta og spurðu hvað þetta ætti
eiginlega að þýða. Og Rosenörn
stiptamtmaður veitti honum
áminningu. Og auðvitað var
svona þjóðremba talin tilgangs-
laus óþarfi af öllum drullusokk-
um landsins einsog ævinlega.
Esaú ísaksson í Mósebók hefði
allsekki þurft að selja frumburð-
arrétt sinn fyrir baunadisk. Hann
hefði auðvitað fengið mat sinn
fyrr eða síðar, ef hann hefði að-
Ámi Björnsson: Esaú ísaksson í
Mósebók hefði alls ekki þurft að
selja frumburðarrétt sinn fyrir
baunadisk.
eins harkað af sér smástund og
ekki verið svona bráðlátur.
Blessað
stríðið
Það er jafnfáránleg skamm-
sýni, að það þurfi endilega að
slaka til í þjóðfrelsismálum til
þess að ná betri kjarasamningum
eða stuðla að atvinnuupp-
byggingu. Auðvitað reyna hin
siðblindu gróðaöfl sífellt að fá
okkur til þess, því að þau vilja
losna við allar hugsjónalegar
hömlur á hverskonar viðskiptum.
Og við þurfum vissulega dálitla
þrautseigju til að venja þau af því
að reyna þetta. En þá hefst það
líka.
En þarna hefur Alþýðubanda-
laginu því miður orðið á. Það
slakaði alveg ótvírætt til við
stjórnarmyndunina haustið 1978.
Og ég tel mér vel kunnugt um, að
það var ekki síst svokallaður
verkalýðsarmur flokksins, sem
þrýsti á um, að það mætti ekki
láta stranda á svonalöguðu - eins-
og hernum.
Og þetta þarf engan að undra
og er ekkert einsdæmi fyrir okk-
ur. Frumorsakir vígbúnaðar og
herstöðva í heiminum hafa frá
stríðslokum ekki verið nein bar-
átta milli austurs og vesturs, held-
ur hagsmunir risafyrirtækja, sem
framleiða hergögn og reisa her-
stöðvar um víða veröld. En þá
skulum við ekki heldur loka
augunum fyrir þeirri hryggilegu
staðreynd, að jafnvel þeir sem
minnstu molana hljóta af stóru
vígbúnaðarkökunni, það er að
segja sá hluti verkalýðsins, sem
starfar við hernaðarmannvirki,
hann hefur hvarvetna í heiminum
undantekningarlítið ýmist stutt
vígbúnaðaráformin eða látið þau
afskiptalaus. Enda er hér oft um
að ræða spurningu um atvinnu
eða atvinnuleysi.
Við skulum líka hafa það á
hreinu, að ASÍ hefur ekki beitt
sér í herstöðvamálinu sfðan árið
1946, þegar gert var allsherjar-
verkfall gegn Keflavíkursamn-
ingnum. Árið. 1949 við inn-
gönguna í Nató var fulltrúaráð
verkalýðsfélaganna í Reykjavík
þó enn í forystu mótmælanna. En
frá því að herinn kom hingað árið
1951 og vinnan byrjaði fyrir al-
vöru á Vellinum hefur verkalýðs-
hreyfingin ekki sýnt neitt frum-
kvæði í baráttunni gegn herset-
unni. Það hafa stundum fengist
samþykktar ályktanir í þá veru á
þingum ASÍ og í 1. maí ávarpi.
En það er allt og sumt.
Það er nefnilega ekki tómur
kjánaskapur, sem felst í tilsvari
gömlu konunnar, þegar
heimstyrjöldin var skollin á og
allir fengu allt í einu nóg að gera:
„Blessað stríðið, ég vona það
standi sem lengst".
Hin napurlega ögrun í kvik-
myndinni Gullsandur, sem við
sáum f vetur, var heldur ekki út í
bliinn. Þar vorum við íslending-
ar í rauninni spurðir: Erum við
þessir bannvítis aumingjar, að
atómstöð við bæjardyrnar komi
engum við, en allir séu tilbúnir að
æða einsog maurar út í svartan
sand í leit að gulli?
Smáborgarlegir hagræðendur
og hagfræðingar virðast nú ráða
ferðinni í ASÍ rétt einsog VSÍ,
menn sem hafa asklok fýrir himin
og minna auk þess að geðslagi
helst á tunnupoka fulla af hröktu
heyi. Það lítur út fyrir, að sams-
konar fólk ætli sér nú endanlega
að taka völdin líka í Alþýðu-
bandalaginu, en yfirgefa það ella.
Þar hefur áreiðanlega farið fé
betra. Það yrði kannski til þess,
að margt skemmtilegt fólk nennti
aftur að fara að starfa í
stjórnmálaflokki. Hvert örstutt
spor, sem stigið er af hagsýni á
kostnað hugsjónar, er nefnilega
óheillaspor.
(Að stofni til inngangur að
söngvagamni á baráttuskemmtun
Alþýðubandalagsins í Keflavík 1.
maí s.l.)
Hverjum
bjarga
bílbeltin?
Frá því bílbelti voru lögleidd
í Bretaveldi hefur dauðaslys-
um ökumanna og bílfarþega
fækkað verulega, - hinsvegar
deyja fleiri göngumenn og
hjólreiðamenn en áður.
Þetta er niðurstaðan úr nýbirtri
slysarannsókn bresku umferðar-
stofnunarinnar (Department of
Transport). Á 20 mánaða skeiði,
frá febrúar 1983 þegar bflbelti
urðu lögskyld til september 1984,
fækkaði dauðaslysum ökumanna
um 421 og farþega í framsæti um
235 miðað við sama tíma 1981 og
1982, en dauðir göngumenn fjöl-
guðu sér um 77 og hjólreiðamenn
um 63.
Þessari þróun hafði reyndar
verið spáð í skýrslu sem til varð í
sömu stofnun fyrir beltalögin. Sú
skýrsla var talin best óbirt og stutt
síðan spáin varð opinber. John
Adams landfræðingur við Uni-
versity College í London hafði
spáð þessu fyrstur á þeim for-
sendum að þegar bflstjórar not-
uðu belti ykist þeim öryggis-
kennd og þeir ækju því óvarlegar.
Rétt einsog línudansari hættir sér
í glannalegri kúnstir þegar hann
hefur undir sér öryggisnet.
Bresk yfirvöld hafa nú hrundið
af stað tveimur rann-
sóknarhópum um þessar tölur, -
því þær eru umdeildar einsog
flest annað sem viðkemur beltun-
um. Bent er á að þótt bílbeltin
hafi vissulega áhrif komi margt
annað við slysasögu í umferð:
veður, umferðarmagn, almennt
sálarástand... Einnig er bent á að
áratuginn fyrir beltalög hafi
dauðaslysum gangandi manna
fækkað með hverju ári, þannig að
aukningin 1983-4 kunni að ver
einskonar tölfræðilegt bakslag.
Og enn fleira gæti skýrt málin: til
dæmis að við gríðarlega áróðurs-
herferð um bflbelti hafi slaknað á
aðgæslu ökumanna gagnvart
gangandi fólki og hjólandi.
Það er margt í mörgu, og þeir
Er stúlkunni hættara vegna þess að kallinn í bílnum hefur um sig öryggisbeltið? Mynd: Leifur.
sem ekki vilja draga einfaldar
ályktanir segja að eftilvill sé ekk-
ert að marka tölurnar um að far-
þegar í „dauðasætinu” drepist
síður nú en áður. Það gætu ein-
faldlega verið færri farþegar í
framsætinu nú; menn hafi fært sig
afturí til að losna við beltið.
Dauðaslysum afturífarþega hefur
fjölgað um 69.
1 heild eru dauðaslys í breskri
umferð heldur færri nú en fyrir
bflbelti, - hefur fækkað um 400
árlega ef marka má tölur könnun-
arinnar. Sé það rétt að bflbelta-
notkun komi niðrá göngu- og
hjólreiðamönnum er þó eftilvill hverjum og einum þessara um-
ástæða til að staldra aðeins við. ferðarhópa?
Hvert er til dæmis hlutfall barna í (Byggt á New Scientist/-m)
Verkalýðsmálaráð
Fundur í verkalýösmálaráði Alþýöubandalagsins
laugardaginn 11. maí klukkan 10 árdegis að Hverfis-
götu 105.
Fundarefni: Kjarabaráttan framundan - kröfugerð
og leiðir.
Stjórnin