Þjóðviljinn - 08.05.1985, Blaðsíða 13

FISIGMÁL
Möguleikar
íslensks
fiskeldis
Ég vil í þessum þætti mínum
ræða nokkuð um möguleika á
laxeldi hér á landi svo. og eldi
annarra fisktegunda. Á s.l. 17
árum hef ég tvímælalaust
skrifað fleiri greinar um þetta
mál heldur en nokkur annar ís-
lendingur.
Mér var það ljóst strax og
frændur vorir Norðmenn höfðu
haslað sér föll á sviði laxeldis, að
þarna mundi vera mikill framtíð-
ar atvinnuvegur í uppsiglingu.
Síðan hef ég reynt að lesa mér til
um fræðilegan grundvöll þessa
eftir því sem reynslan hefur leitt
hann fram í dagsljósið. Mest hef
ég fylgst með fiskeldi Norð-
manna, þar sem þeir hafa án alls
vafa náð langlengst í eldi Atlants-
hafslaxins. Það sem kom mér til
að bæta við þessi skrif mín um
möguleika íslensks fiskeldis eru
nokkrar setningar í skýrslu Ás-
mundar Stefánssonar forseta ASÍ
þar sem hann ræðir um stefnu í
atvinnumálum. Ásmundur segir,
þar sem hann ræðir um landbún-
aðarmál: „Mikið er rætt um nýjar
aukabúgreinar, einkum loðdýra-
rækt og fiskeldi. Mjög erfitt er að
dæma um hve miklir möguleikar
eru fyrir þessar greinar sem auka-
búgreinar. Fiskrækt og fiskeldi í
smáum stíl kann að hafa ein-
hverja möguleika. Fyrst og
fremst virðist fiskeldi þó vera
stóriðnaður í þeim skilningi, að
fjárfesta þarf í stórum eldisstöðv-
um.”
Samkvæmt reynslu Norð-
manna og álits þeirra fremstu
manna á þessu sviði, þá hentar
ekki laxeldi sem aukabúgrein
fyrir bændur. Laxeldi þarf að
reka sem sjálfstæðan atvinnuveg.
Fiskurinn er viðkvæmur í eldi,
þarf mikla umhugsun, ásamt ná-
kvæmri kunnáttu við fóðrun. Þá
þarf laxeldisbú að vera af þeirri
stærð svo það skili arði, sem ekki
hentar aukabúgrein fyrir bænd-
ur. Hinsvegar er ekkert því til
fyrirstöðu að bændur sem aðrir
tækju upp laxeldi þar sem að-
staða er fyrir hendi til þess og þá
sem aðalatvinnuveg. En sam-
ikvæmt áliti norskra sérfræðinga á
fiskeldi þá hafa þeir nýlega gefið
það út sem sitt álit, að bændur í
Norður Noregi og á Finnmörku
gætu gert sj óbleikj ueldi að auka-
búgrein ef þeir hafa aðgang að
sjó. Þeir segja að sjóbleikjan sé
auðveld í ræktun og eldi. Nú eru
starfandi sjóbleikjueldisbú í
Norður Noregi, ekki sem auka-
búgreinar heldur sem sjálfstæður
atvinnuvegur. Sjóbleikja er
kaldsjávarfiskur. Heimkynni
hennar hér á landi, eru á norður-
landi, norðvesturlandi og
austfjörðum og líklega líka á
vestfjörðum. En sjórinn hér við
suðurland er líklega of hlýr fyrir
hana. Þá er mikið af sjóbleikju á
Grænlandi, Svalbarða, Finn-
mörku, Lapplandi og Novaja
Semlja norður af Rússlandi.
Sjóbleikjan er talin geta náð 3-4
kg. þyngd. Þá er vatnableikjan
systir sjóbleikjunnar í fjölda
vatna hér á landi svo og í þeim
norðlægu löndum sem talin eru
hér að framan sem heimkynni
sjóbleikjunnar. Vatnableikjan er
talin geta náð 4-6 kg. þyngd. Ef
bændur í Norður Noregi geta gert
sjóbleikjueldi að aukabúgrein,
þá ættu sömu skilyrði að vera hér
fyrir hendi í þeim landshlutum
þar sem heimkynni sjóbleikjunn-
ar eru. Annars er ræktun silungs í
íslenskum vötnum, sem mjög
lítið hefur verið sinnt til þessa,
mikið framtíðarverkefni. Og gæti
hentað sem aukabúgrein fyrir
einstaka bændur þar sem skilyrði
eru fyrir hendi. Líka gæti slík
ræktun orðið félagslegt verkefni
þar sem um stór vötn er að ræða.
Ekki er vafi á því að slík ræktun
getur styrkt búsetu í sveitum þeg-
ar fram líða stundir.
Fiskeldi
sem arðsamur
útflutningur
Sé laxeldi Norðmanna skoðað
gegnum árin þá kemur í ljós að
miðlungsbúin þar sem eigendur
hafa stjórnað og unnið við eldið,
þau bú hafa skilað mestum arði.
Stórrekstur í laxeldi er líka til í
Noregi, hann hafði haslað sér völl
áður en norsku laxeldislögin tak-
mörkuðu stærð búanna. En þessi
stórrekstur hefur ekki getað
keppt í arðsemi við miðlungsbú-
in, þótt hann hafi skilað
fjármagnseigendum góðum arði.
INoregi voru starfræktar á s.l. ári
333 klakstöðvar fyrir lax og urr-
iða. Á sama tíma voru þar 305
seiðaeldisbú og 532 eldisbú fyrir
lax og urriða. En þau höfðu ekki
öll skilað framleiðslu á árinu,
voru það ný.
Afrakstur þessara búa, eða sá
fiskur sem fór á markað frá þeim
á árinu 1984, var rúmlega 22000
smálestir af laxi og 3500 smálestir
af urriða, aðallega regnbogasil-
ungi. Reiknað er með að norsk
framleiðsla á eldislaxi verði í ár
30000 smálestir, og að árið 1986
verði framleiðsla á norskum eld-
islaxi orðin 40000 smálestir.
Hinsvegar er reiknað með að eldi
á urriða verði svipað í ár og vaxi
hægar næstu ár heldur en laxeld-
ið. Þetta er ekki vegna þess að
tregða hafi verið í sölu urriða,
heldur vegna hins að laxeldið hef-
ur skilað meiri arði fyrir hverja
framleidda smálest.
Allt laxeldi Norðmanna er í
flotbúrum í sjó, þessi eldisbúr eru
nú staðsett allt frá suðvestur Nor-
egi og norður á Finnmörku. Vöx-
tur laxins í Norður Noregi þar
sem sjór er kaldari á sumrinu
heldur en við suðvestur Noreg, er
hægari en hefur þó víða þar
norður frá skilað góðum arði. Þá
er laxinn sem alinn er upp við
Norður Noreg í kaldari sjó sagð-
ur með stinnari vöðvabyggingu
og geymsluþol hans er sagt sér-
staklega mikið, sem er mikill
kostur þegar fluttur er niður-
kældur fiskur á fjarlæga markaði.
í Noregi heyrir laxeldi undir
sjávarútvegsráðuneytið sem
sjálfstæður atvinnuvegur. Og
fiskeldismenn fara ekki dult með
þá skoðun sína að þetta fyrir-
komulag hafi orðið þessum nýja
atvinnuvegi til góðs. Laxeldisbú-
in hafa sölusamlag sem annast
dreifingu á vörunni til löggiltra
útflytjenda, sem sölusamlagið
verður að samþykkja. Á s.l. ári
voru þessir útflytjendur 70 tals-
ins, en 25 nýir biðu eftir löggild-
ingu um s.l. áramót. Mikil sam-
keppni hefur verið á milli útflytj-
enda á laxi, sem leitt hefur til
þess, að verð til eldisbúanna hef-
ur að jafnaði verið hærra heldur
en ákveðið lágmarksverð sem
samlagið ákveður. Allur útflutn-
ingur á norskum laxi er i umsjón
og háður ströngu mati norska
ríkismatsins.
Norska laxeldið er ævintýri lík-
ast, svo hraður hefur framgangur
þess verið. Nú er það orðið að
miklum arðvænlegum atvinnu-
vegi sem er í örum vexti.
Nú er komið að
okkur
Það er misskilningur sem ég vil
leiðrétta með þessum skrifum
mínum, að laxeldi sé einungis
hægt áð stunda sem stórrekstur.
Hinsvegar stefnir í stórrekstur á
þessu sviði með þeim laxeldis-
stöðvarbyggingum sem nú eru í
uppsiglingu í Grindavík og ná-
grenni. Hinsvegar er sjór við
suður- og suðvesturlandið það
hlýr allt árið að laxeldi er hægt að
stunda þar í flotbúrum alveg eins
og í Noregi. Skilyrði í öðrum
landshlutum þarf að rannsaka. í
nágrenni Reykjavíkur má t.d.
nefna staði eins og Hvalfjörð og
svæðið norðaustur af Viðey, svo
eitthvað sé nefnt. Sjóbúraeldi er
hægt að stunda án þess að um
stórrekstur sé að ræða, því
stofnkostnaður við slík flotbúr er
ekki nema brot af þeim
stofnkostnaði sem eldisstöðvar á
landi til stórreksturs kosta.
Reynslan frá Norður Noregi segir
okkur líka, að eldi í sjóbúrum án
þess að skerjagarður veiti þeim
skjól, er framkvæmanlegt með
góðum árangri, séu netbúrin að
styrkleika miðuð við slíkar að-
stæður. Þar er nú verið að hanna
ný sjóbúr sem eiga að þola mikla
úthafsöldu, þar sem víða vantar
þar skerjagarð sem getur veitt
eldisbúrunum skjól.
í Noregi hafa miðlungsstóru
laxeldisbúin gefið mestan arð.
Og minni eldisbúin geta keppt
við stórrekstur um arðsemi í lax-
eldinu. Að þessu athuguðu get ég
ekki séð betur en að það sé hægt
að stunda hér laxeldi með árangri
í misjafnlega stórum einingum,
sé farið út í sjóbúraeldi þar sem
skilyrði eru til þess. í þessu sam-
bandi gæti verið bæði fróðlegt og
nytsamlegt að senda menn til
Norður Noregs til að kynnast því
hvað þar er verið að gera á þessu
sviði, því þar er nú áreiðanlega
ýmislegt verið að gera sem við
gætum lært af. í þessu sambandi
er líka nauðsynlegt að hefja mæl-
ingar á hita sjávar víða um land.
Miklir möguleikar
í jarðhita
Við seiðaeldi býður íslenskur
jarðhiti upp á mikla möguleika.
Hann á líka að geta opnað leiðir
til framleiðslu á dýrum sjávar-
afla. í þessu sambandi má nefna
ostruskel og risarækju sem er á
stærð við leturhumar og er rækt-
uð og framleidd við strendur
Brasilíu og víðar þar sem sjór er
nægilega heitur. Ég nefni hér
þessar tegundir sem báðar eru í
háu verði og eftirsóttar á
heimsmarkaði. Hinsvegar er um
margar slíkar tegundir að ræða,
sem ég sé ekki ástæðu til að nefna
á þessu stigi málsins.
Ómengaður sjór
og vatn
Ein allra verðmætasta eign
okkar íslendinga nú þegar litið er
til komandi framtíðar er ómeng-
aður úthafssjór við strendur okk-
ar lands ásamt heilnæmu vatni
sem hreinsast með því að renna
gegnum neðanjarðarhraunbreið-
ur á leið til strandar. Varðveitum
við þessa auðlegð okkar handa
komandi framtíð, þá erum við að
tryggja lífríki íslands og búsetu í
landinu.
En svo augljóst sem þetta er,
þá virðast ýmsir ráðamenn í
þjóðfélaginu ekki skilja þetta.
Stóriðjudraumur þeirra vitnar
um svo mikla vanþekkingu á
þessu sviði að hroll setur að
manni. Menn þurfa að vita hér á
íslandi að versti óvinur alls lífrík-
is, hvort sem um er að ræða
gróður jarðar eða dýralíf í
vötnum og sjó, er sú mengun sem
maðurinn íramleiðir með marg-
víslegu móti og dreifir yfir láð og
lög. Þarna eru margvísleg eitur-
efni frá stóriðju mikill skaðvald-
ur, þrátt fyrir ýmsa varnarvið-
leitni síðustu ára. Við íslendingar
sem erum miklir matvælafram-
leiðendur fyrir erlenda markaði
gegnum sjávarútveg okkar og
getum á næstu árum orðið stærri
matvælaframleiðendur gegnum
margbreytilegt fiskeldi til útflutn-
ings, okkur ber að standa vörð
um þá miklu möguleika sem í
þessu eru faldir fyrir þjóðina.
Það getur orðið stutt í það, að
neytendur viðkomandi markaðs-
landa spyrji: Kemur varan frá
menguðu umhverfi, eða frá landi
þar sem mengun er haldið í al-
gjöru lágmarki? Við getum orðið
stórir framleiðendur í fiskeldi
fyrir erlenda markaði ef við gæt-
um að okkur og töpum ekki rétt-
um áttum, þegar velja skal
atvinnulega uppbyggingu í
landinu. Og eigi þetta að takast
þá verðum við að muna að óskert
lífríki landsins og stóriðja, þau
eiga ekki samleið.
22. aprfl 1985
Mlövikudagur 8. maí 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 13