Þjóðviljinn - 08.09.1985, Page 7

VIÐTAUÐ
dr.
Rcett við
Wolfgang
Edelsteín
Kennarar verða
að afla sér virðingar
Dr. Wolfgang Edelstein
stjórnar rannsóknum við
Max Plank Institut f iir Bild-
ungsforschung í Vestur-
Berlín. Wolfgang er hér-
lendis um þessar mundir á
vegum Kennarasamtak-
anna. Hann hélt m.a. fyrir-
lesturá ráðstefnu um
skólastefnu fyrir viku og
var spurður hvað hann
hefði veriðaðfjalla um.
„Þetta var hugvekja til kenn-
ara um faglega framvindu í starfi,
og í vitund kennara. Hin við-
tekna skoðun á kennslu er að
kennarinn miðli hefðbundnu inn-
taki. Á íslandi var megin nám-
sefnið lengi vel ein bók hverju
sinni. Kennarinn miðlar inntaki
hennar. Hann sá um að nemend-
urnir tileinkuðu sér efni bókar-
innar.“
„En þróunin síðustu 30-50 árin
í hugvísindum, sérstaklega sál-
fræði hefur leitt til þess að þetta
námsmódel er orðið úrelt. Bæði
er svokallað „inntak námsins -
þekkingarfræði greinanna - orð-
ið margfalt flóknara en einnig er
farið að skilgreina hlutverk
námsins á annan hátt. Nú er
markmiðið frekar að nemendur
læri að hugsa sjálfstætt, taka af-
stöðu, takast á við veruleikann.
Sem sagt, virkt starf í stað utan-
bókarþulna og jákvæðari viðhorf
til námsins sem vinnu, -
skynsamlegrar vinnu.“
„Það leiðir svo af þessum
breyttu viðhorfum til námsins að
gera verður aðrar kröfur til kenn-
ara. Kennarinn verður að skilja
eðli slíkra vinnubragða og geta
beitt þeim sjálfur. Hann verður
að þekkja t.d. sálfræðilegar for-
sendur þess að börn geti tileinkað
sér þessi vinnubrögð. Kennarinn
þarf að geta aðlagað ólíkar for-
sendur margra nemenda á ólíku
þroskastigi, með sundurleitan
bakgrunn, áhugamál og viðhorf
þessu ferli og gera það innan ram-
ma ólíkra faga þar sem nemendur
læra að beita þessum vinnu-
brögðum. Við tölum um almenna
og um faglega kennslufræði.
Kennarinn verður að tengja fag-
lega og almenna kennslufræði
saman, með þroskasjónarmið að
leiðarljósi. Það gefur auga leið að
þetta er allt önnur skilgreining á
starfi en fyrri inntaksmiðlunin."
Nýjunga-
bröltið
„í framhaldi af þessu gætir þú
spurt hvort öll þessi sálfræði og
allt þetta nýjungabrölt sé til
nokkurs gagns. Þetta sé allt í lagi
þegar nógir peningar séu til en
varla á mögrum árum. Og þú gæt-
ir sagt að ýmsir erfiðleikar séu til
staðar í skólunum þrátt fyrir þess-
ar nýjungar".
„Því er þá til að svara að vissu-
lega eru erfiðleikar til staðar en
þeir stafa ekki af nýjungum í
skólastarfi. Meginvandinn er til-
kominn vegna þess að það hefur
ekki tekist, með nýjungum á
námsefni - og skipan skólans, að
mæta róttækri þörf fyrir endur-
nýjun námsins sjálfs. Við verðum
að átta okkur á því að barnshug-
urinn er breyttur frá því sem áður
var, líf nemendanna er gjörbreytt
frá því sem var fyrir t.d. hálfri
öld. Þjóðfélagshættir eru allt aðr-
ir og þeir hafa djúpstæð áhrif á
forsendur skólanna.“
„Fyrir 50 árum voru nemendur
skólanna mótaðir af sterkri fjöl-
skylduhefð og stöðugri umgengni
við báða foreldra, svo eitthvað sé
nefnt. Það hefur orðið atvinnu-
bylting á íslandi og í kjölfar henn-
ar gífurlega aukin verkaskipting
milli manna og aukin atvinnu-
þátttaka kvenna. Þetta hefur
með öðru leitt til þess að þjálfun-
argeta heimilisins á uppeldissvið-
inu hefur minnkað verulega.
Börnin og unglingarnir verða
fyrir stöðugri skothríð ýmissa á-
reita og dulinna uppalenda s.s.
popps, vídeós og alls þess sent
myndar það sem kalla mætti tán-
ingakúltúr. Um leið búa þau við
nýtt öryggisleysi sem skapast af
ástandinu í heiminum, útbreidd-
um ótta barna við tortímingu - no
future. Nemandinn kemur inn í
skólann með óróa sem þekktist
ekki áður. Kennarinn er óviðbú-
inn þessu. Hann hefur lært að bú-
ast við nemanda sem einbeitir sér
að námi og vill ná árangri. í starfi
sínu uppgötvar hann oft að það er
öðru nær. Hann þarf að ná tökum
á hópi barna eða unglinga sem
eru með allt annað í huga. Oft fær
hann iitla hjálp frá foreldrum sem
hafa öðrum hnöppum að hneppa.
Þetta gerir skólunum oft ákaflega
örðugt fyrir.“
„Jafnframt þessu hafa skól-
^rnir fengið aukið hlutverk,
menn ætlast til þess að þeir taki
að sér fjölmörg vandamál sem
voru þeim óviðkomandi. En það
tekur langan tíma að aðlagast
þessu nýja og viðamikla hlut-
verki, sem skapast hefur af hin-
um nýju skilyrðum. Þetta kallar á
nýtt verksvið kennara. Til sam-
anburðar má benda á ný hlutverk
lækna sem hafa orðið til vegna
nýrra sjúkdóma í tengslum við
nýja lifnaðarhætti við ný félags-
leg skilyrði. Þeir hafa brugðist við
þessu eins og fagmenn og tekið
sér skilgreiningarvald á sínu hlut-
verki. Það verða kennarar líka að
gera og læra ákveðin fag-
mennskusjónarmið líkt og lækn-
ar. Læknarnir segja: Við erum
ábyrgir fyrir heilsu einstakling-
anna og heilbrigðisháttum sam-
félagsins. Kennarar verða að skil-
greina sitt ábyrgðarhlutverk, sem
er að koma ungu kynslóðinni til
manns, í samvinnu við heimilin
og við ríkjandi samfélagsleg skil-
yrði, hver sem þau eru.“
Kennara-
náminu
áfátt
„Kennarar hafa ekki aflað sér
virðingar sem fagmenn. Þeir hafa
heldur ekki litið á sjálfa sig sem
fagmenn náms og vitsmuna-
uppeldis. En þar sem þeim er
treyst til þess að taka að sér fjör-
egg þjóðarinnar, æskuna, þá ætti
vitanlega að fylgja því samsvar-
andi virðing. A sama hátt og
læknar sjá um heilsuna og hljóta
af því virðingu sem fagmenn, þá
eiga kennarar að sjá um vits-
munalegt uppeldi, kunna fagur-
mannlega til verka við þetta starf
og eiga skilið virðingu almenn-
ings vegna þess.“
Hvernig standa íslenskir kenn-
arar í faglegurn samanburði við
kollega sína í öðrum löndum, að
þínu mati?
,,Með tilliti til hins kennslu-
fræðilega hlutverks standa þeir
dálítið höllum fæti í samanburði
við þau lönd sem standa best að
vígi í Evrópu og Ameríku. Þar
eru kennarar betur búnir undir
þetta hlutverk og grunnmenntun
þeirra er mun markvissari. Kenn-
aranáminu hér er enn í mörgu áf-
átt þrátt fyrir mikilvæg spor fram
á við. Það var vissulega stórt spor
stigið með viðurkenningu á því
að kennaramenntun væri fag-
menntun á háskólastigi. Samt
virðist mér námið hvorki nógu
breitt né nógu djúpt."
„Ytri rammi menntunar á ís-
landi er töluvert fullkominn. Við
höfum ágæta grunnskólalöggjöf
o.s.frv. Hugvitsamlegar stofnan-
ir eins og Námsgagnastofnun
koma á nýjungum í námsefni og
vinna að sífelldum umbótum. En
nú þarf að fylla þennan þjála
ramma með hugviti kennara og
þar reynir á þá sjálfa. Þeir verða
að vinna eins og fagmenn og
verða líka að fá að endurmennta
sig í sífellu eins og aðrar fagstétt-
ir. Það þarf símenntun til þess að
endurnýja starfshæfni sína í þessu
erfiða og flókna hlutverki. Hug-
vitið þarf að fá að þróast. En
kennarar þurfa að taka málin
meira í eigin hendur. Þeir hafa
vanist því nokkuð að láta öðrum
eftir frumkvæðið."
Kennarar skilgreini
sig sem fagmenn
- En er þetta ekki allt saman
tilkomið vegna lágra launa kenn-
ara?
„Þetta er nú dálítið í anda um-
ræðunnar um hvort var á undan
hænan eða eggið. Kennarar
verða að afla sér þeirrar virðingar
almennings að ekki sé hægt að
neita sanngjörnum kröfum
þeirra. Þeir verða að vinna að því
að afla sér viðurkenndrar stöðu í
samfélaginu. Fagstéttir eins og
t.d. verkfræðingar, arkitektar og
læknar, njóta annarra viðbragða í
þjóðfélaginu en kennarar. Fagleg
sjálfsvitund kennara þarf að byg-
gjast á verksviti sem geri þeim
kleift að skilgreina sig sem fag-
menn fyrir þjóðinni. Ef hún
skilur mikilvægi kennarastarfsins
verður launabaráttan auðveld-
ari.“
„Kennarastarfið er ákaflega
lýjandi og erfitt starf, og það er
hlálegt að kalla það auðvelt starf
eins og rnenn gera sem hafa enga
reynslu af því. Kennarar vinna
við skilyrði sem fæstir gera sér
ljós: Þeir þurfa að hugsa um
heilan hóp nemenda samtúnis,
sjá um að hver og einn læri við
hæfi, og beita til þess aðferðum
sem eiga við hvern einstakling.
Starfsvitund kennara verður að
vera vakandi hverja einustu mín-
útu - og góður kennari kemur að
jafnaði búinn úr tíma. Þetta er
álagsmikil herstjórnarlist. Kenn-
arar eiga heimtingu á viðurkenn-
ingu, en fólkið á líka heimtingu á
að þeir séu verðir þessarar viður-
kenningar.“
„Staða kennara nú kallar á vit-
undarvakningu. Sumirgefast upp
en aðrir tvíeflast. Þeir finna til
hvatningar. Ég held að kennara-
stéttin standi á þröskuldi. Við
tekur annaðhvort uppgjöf eða
vaxandi skilningur. Þeir sem
halda áfram að afla sér dýpri
skilnings á starfi sínu og vinna í
samræmi við þennan skilning
leggja mikið á sig fyrir lítinn pen-
ing. En mér finnst líka eins og
skilningurinn sé að verða meiri.
Ég lít á þessar umræður nú sem
merki þess að eitthvað sé að
breytast hjá kennurum." -pv
Sunnudagur 8. september 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7