Þjóðviljinn - 24.09.1985, Blaðsíða 13

Norodom Sihanouk: vill að „Rauðu Khmerarnir“ og Víetnamar vegi hvorir upp á móti öðrum.
Erfiðleikar
Kambodíumanna
Naumast er til önnurlausn en „modus vivendi“, eða
samkomulag um einhvers konar jafnvægi milli aðila
Heimsókn Sihanouks fursta
hingað til lands í síðustu viku
leiddi mjög vel í Ijós hve erfitt
menn eiga með að mynda sér
haldbæra skoðun á málefnum
Kambodíu.
Svo virðist sem flestir reyni að
túlka ástandið þar eftir einhverj-
um fyrirfram gerðum klisjum eða
mynstrum: Sumir líta á það ein-
vörðungu út frá togstreitu Sovét-
manna og Kínverja og fer þá af-
staða þeirra gjaman eftir því
hvaða skoðun þeir hafa á bram-
bolti hinna fyrrnefndu víða um
heim. Aðrir sjá það kannski í ein-
hverju sjónarhorni „framfara“,
raunvemlegra eða ímyndaðra, og
kunna þá að líta á Sihanouk sem
hinn versta afturhaldsref vegna
þess eins að hann er af konungs-
ætt, fyrrverandi konungur sjálfur
og ber nafnbótina fursti. í augum
annarra eru mál Kambodíu enn-
þá liður í deilum Víetnam og
Bandaríkjamanna: Virðast þeir
telja að afskipti hinna fyrmefndu
af ástandinu í Kambodíu sé fram-
hald af baráttu þeirra við að losna
við afskipti Bandaríkjamanna af
þessum heimshluta og stuðningur
Bandaríkjamanna við Sihanouk
og samsteypustjórn hans (sem er
reyndar ekki ýkja mikill) sé til-
raun þeirra til að hefna sín á Ví-
etnömum og ná aftur fótfestu á
Indókínaskaga.
Trétungu-formúlur
Öll þessi sjónarmið eiga rétt á
sér og skýra vafalaust að nokkru
leyti þá atburði sem verið hafa að
gerast í Kambódíu, en samt dugir
hvert um sig undarlega skammt
og niðurstöðunum hættir til að
verða ekki annað en innihalds-
h'tið glamur, þar sem allt er sett
upp í einfalda trétungu-formúlu,
sem virðist ekki í miklum tengsl-
um við flókinn raunveruleikann.
Ástæðan virðist einna helst vera
sú að mönnum hættir alltof oft til
að líta svo á sem ákveðið ástand -
í þessu tilviki sjálfstæðisbarátta
Víetnam og sú „hlutverkaskipt-
ing“ hinna ýmsu aðila sem þá
myndaðist - hafi svo að segja
„afnumið" alla fyrri sögu og jafn-
framt sett einhvern allsherjar-
mælikvarða sem allt verði að
miðast við eftir það. Pannig
gleymdist mönnum bæði, að at-
burðimir í Kambodíu em líka
þáttur í aldagamalli sögu Indó-
kínaskagans og í tengslum við
sitthvað sem gerðist áður en
Bandaríkjamenn eða Rússar fóm
á nokkum hátt að skipta sér af
málum þessa heimshluta, og svo
líka hitt að málstaður manna
breytist eftir því sem aðstæður
breytast og verður að vega hann
og meta í hvert skipti.
í þessu sambandi er rétt að
taka eitt skýrt fram þegar í stað:
Þótt það sé rétt og skylt að styðja
þjóð sem á í höggi við kúgara og
berst fyrir sjálfstæði sínu, hljóta
menn síðan að dæma gerðir
hennar og leiðtoga hennar, þegar
sigur hefur unnist í þeirri baráttu,
eins og hverja aðra sjálfstæða
þjóð og þá valdhafa sem henni
ráða. Það skuldar enginn neinum
neitt. Það var rétt á sínum tíma að
styðja Alsírbúa í baráttu sinni við
franska nýlenduherra, en það er
líka jafnrétt að gagnrýna leiðtoga
þessara sömu Aisírbúa, þegar
þeir fara að berja á Kabýlum og
ofsækja menn fyrir það eitt að
syngja á berbera-máli. Sama gild-
ir um Víetnam.
Löng saga
Áður en menn fara að velta
fyrir sér íhlutun Bandaríkja-
manna og Sovétmanna í málefni
Kambodíu er því rétt að huga að
því hvernig mál hafa þróast í
Indókínaskaga á fyrri öldum, og
er það nokkuð merkileg saga. Ví-
etnamar voru upphaflega
innrásarþjóð á þessum slóðum:
Virðast þeir hafa komið úr
norðri, frá svæðum í suðurhluta
núverandi Kína, en þegar sögur
hófust voru þeir búnir að stofna
ríki á sléttunum við Rauða fljót-
ið, þar sem nú er Norður-
Víetnam. Á þessum öldum voru
Khmerar voldugasta þjóðin á
Indókínaskaganum, og stóð ríki
þeirra og menning með miklum
blóma einsog hofrústirnar í Ang-
kor bera vitni um. Lítið vinfengi
var milli Víetnama og Khmera
enda þjóðirnar firna ólíkar: Ví-
etnamar voru hernaðarþjóð og
höfðu fengið menningu sína að
verulegu leyti úr norðri, frá Kín-
verjum, enda var þá verandi
Víetnam hluti af Kínaveldi í
meira en þúsund ár, allt fram á
10. öld, og stundum undir sterk-
um kínverskum áhrifum eftir
það. Khmerar voru hins vegar
friðsöm þjóð, og höfðu þeir feng-
ið menningu sína að miklu leyti
úr vestri, frá Indverjum.
Öldum saman leituðust Víet-
namar við að færa út veldi sitt
með oddi og egg, og herjuðu
mjög grimmdarlega á þær þjóðir
sem bjuggu fyrir sunnan þá. Þeim
varð vel ágengt: Á fimmtándu
öld voru þeir búnir að leggja
undir sig það svæði sem nú er
miðhluti Víetnams og bola burtu
þeim þjóðum sem þar höfðu átt
óðöl sín. Á sautjándu öld fóru
þeir að setjast að á óshólmum
Mekong-ár. í þessum landvinn-
ingum sínum áttu Víetnamar
mjög í höggi við Khmera, sem
þeir litu á sem aðalfjendur sína,
og var að sögn taumlausri
grimmd beitt í þeim viðskiptum.
Svo virtist sem Víetnamar ætluðu
að leggja veldi Khmera í rúst og
taka land þeirra: Áttu Khmerar
mjög í vök að verjast enda réðust
Tælendingar á sama tíma á þá úr
vestri.
En þegar Víetnamar voru bún-
ir að vinna það land, sem nú kall-
ast Víetnam, gerðist það, að
Frakkar komu á vettvang, lögðu
undir sig allan austurhluta Indó-
kínaskagans og gerðu þau svæði
að nýlendum sínum. Um leið
komu þeir þar á friði - og segja
franskir sagnaritarar a.m.k. að
Khmerar hafi orðið því fegnir -
og á þennan hátt má segja að
Frakkar hafi „fryst“ ástandið á
þessum slóðum í marga áratugi:
Framsókn Víetnama stöðvaðist
um stund.
Draumar
Víetnama
Nýlendutímabilinu lauk, þótt
Frakkar væru býsna tregir til að
viðurkenna það, og svo fór að
þjóðir Franska Indókína fengu
sjálfstæði árið 1954. Á þessum
tíma virðast margir Víetnamar
þegar hafa ætlað þjóð sinni
eitthvert forystuhlutverk í ný-
lendunni fyrrverandi og hugsað
sér ríkjasamband þar sem Víetn-
amar hefðu töglin og hagldirnar.
En niðurstaðan varð önnur í bili,
því að Kambódía (það svæði sem
eftir var af veldi Khmera), og
Laos fengu sjálfstæði, Víetnam
var skipt, og íhlutun Bandaríkja-
manna kom í staðinn fyrir ný-
lendustjórn Frakka.
Víetnamar höfðu forystuna í
baráttunni gegn íhlutun Banda-
ríkjamanna - eins og þeir höfðu
áður haft forystuna í baráttunni
gegn franska nýlenduveldinu - og
flæktust Kamdódíumenn og La-
osbúar æ meir inn f styrjöldina.
Samt lyktaði henni með því að til
valda komust í Kambódíu skær-
uliðar, „Rauðu Khmerarnir“,
sem voru ekki á neinn hátt fylgj-
andi Víetnömum. Blóði drifinn
ferill þeirra er einhver undarleg-
asta og ömurlegasta gáta nútím-
asögunnar, og verður ekki fjallað
um hann hér, en hvað sem öðru
líður var það þjóðþrifaverk af
hálfu Víetnama að binda endi á
einræðisvald þeirra. En gekk Ví-
etnömum til góðmennskan ein?
Ef þeir hefðu látið sér nægja að
bola Pol Pot burtu og koma síðan
á laggirnar stjórn sem naut fylgis
Kambodíumanna og var þeim
sjálfum kannski vinveitt líka,
væri unnt að verja þá skoðun.
Þær fréttir sem borist hafa frá
Kambódíu undanfarin ár benda
nefnilega til þess að sú lýsing sem
Sihanouk fursti gaf á fundi sínum
með fréttamönnum hafi verið
rétt í öllum meginatriðum: Víet-
namar hafi komið á fót hreinni
leppstjórn og tekið stjórnkerfið
og herinn í sínar hendur, þannig
að víetnamskir „ráðgjafar" gefi
embættismönnum og foringjum
fyrirskipanir og hafi eftirlit með
þeim, þeir hafi byrjað á nokkuð
víðtæku landnámi í Kambódíu
þannig að ýmis héruð t.d. sem
eru nálægt landamærum Víetnam
séu nú einungis byggð Víetnöm-
um, og þetta landnám færist í
aukana, og þeir stefni að því að
gera þjóðlíf og menningu í
Kambódíu víetnamskt. Sam-
kvæmt þessu er varla hægt að
draga aðra ályktun en þá að ógn-
arstjórn Pol Pots hafi að nokkru
leyti verið átylla, og sé innrás
Víetnama í Kammódíu framhald
af útþenslustefnu þeirra og hern-
aði á hendur Khmera áður en
Frakkar skökkuðu leikinn um
stundarsakir.
Þjóðadeilur og
stórveldadeilur
Báðir aðilar hafa síðan leitað
að bandamönnum á þann hátt
sem fyrirsjáanlegt mátti teljast.
Milli Kínverja og Víetnama er
gömul og gagnkvæm tortryggni:
Hinir síðarnefndu eru þess vel
minnugir að um langt skeið tald-
ist land þeirra hluti af Kínaveldi
og óttast þeir að Kínverjar hætti
til að líta svo á að það sé enn að
seilast til valda með einhverjum
hætti í Víetnam. Kínverjar muna
hins vegar eftir því að á mestu
stórveldistímum sínum lögðu Ví-
etnamar undir sig stór svæði í
Suður-Kína, og á þeim slóðum
hafa ýmis konar aðskilnaðar-
stefnur einnig átt mikinn hljóm-
grunn, þar sem íbúarnir tala
önnur kínversk mál en manda-
rínsku og talsvert er þar af ýms-
um smáþjóðum; valdhöfum Kína
er því ekkert um voldugt víet-
namskt ríki rétt fyrir sunnan þá.
Hofin í Ankor Vat eru minjar um stórveldistíma Khmera.
Þriðjudagur 24. september 1985 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 17