Þjóðviljinn - 01.12.1985, Blaðsíða 6

5TREITA
Þaöer erfitt að andmæla
því aö íslendingar eru stress-
að fólk, og hjólin snúast hratt
á íslandi. Þaö mætti skrifa
langar og læröar greinar um
orsökog afleiöingar. Erverð-
bólgan lýsandi dæmi um ís-
lenska þjóðarsál, eða erum
viö börn verðbólgunnar, sífellt
á hlaupum til að halda í við
hjól hennar? Við erum fá í
stóru landi og því verða fáir að
gera margt ef við ætlum að
reka það samfélag sem við
höfum komið upp.
Við erum líka dellufólk mörg
og göngumst upp í því sem við
tökum okkur fyrir hendur. Flestir
atast í öllu og er umbunað fyrir.
Hver þekkir ekki manninn, sem
gengst svo upp í starfi sínu fund-
arhöldum, eða pólitík að honum
finnst tímaeyðsla að slappa af.
Allt er tímaeyðsla nema það sem
á einhvern hátt snertir starf hans
og frama. Og konurnar eru lítið
betri: Hversu margar konur
vinna úti fulla vinnu en leggja
metnað sinn í að halda öllu
stöðugt í fullkomnu standi
heimafyrir: þær pússa og prjóna,
skúra og sauma. Allar helgar.
Aldrei óskipulögð mínúta til
hvíldar. Aldrei skilið eftir óupp-
vaskað.
Þegar nokkrir borgarar
spjölluðu saman um streituna í
heita pottinum sagði einn: „Ég
þekki bara einn mann sem er í
fullkomnu jafnvægi. Hann er svo
leiðinlegur að hann er að drepa
alla í kringum sig.“ Og annar
bætti við: Já, maður verður að
vera léttgeggjaður til að verða
ekki alvarlega snarvitlaus?
Ég efa að svona setningar gætu
heyrst annars staðar en á íslandi
og ætla ég þó sannarlega ekki að
andmæla þessum skoðunum.
Víst er að svolítil spenna er
nauðsynleg í lífinu, ekki síst á ís-
landi. En ekki viðstöðulaus
spenna. Við verðum að taka
strauminn af á milli. Þegar sýður
upp úr kjötsúpupottinum lækk-
um við strauminn. Við látum
ekki brenna við og það gagnar
heldur ekki að setja lóð á lokið.
Þess vegna gagnar ekki að skella í
sig nokkrum tvöföldum eða fá sér
róandi töflu og halda að spennan
minnki. Það eru til önnur og var-
anlegri ráð.
Lítum nánar á streituna. Við
finnum sjálf þegar við erum mjög
spennt í skrokknum og höfum
flest einhver einkaráð til að ná
okkur niður, - gönguferð sund-
sprettur, sjóðandi bað og tónlist á
fóninn. En það dugar sjaldnast
nema til næsta dags.
Það var sagt- að Carter fyrrv.
Bandaríkjaforseti hefði verið
dæmi um mann, sem aldrei mætti
í vinnuna fyrr en hann var búinn
að eyða tveimur klukkutímum í
að lesa vandlega allan póstinn
sem honum barst. Hann vann
stanslaust til 7 á kvöldin og leit
helst ekki upp. Hann var svo
hræddur um að „gata á prófinu."
Reagan hefur annan hátt á . Það
má nefnilega velta því fyrir sér
hversu langt Reagan hefur kom-
ist þrátt fyrir skoðanir sínar.
Hann er þekktur fyrir að lesa að-
eins helminginn af póstinum sem
honum berst. Og hverfa skyndi-
lega úr vinnunni - taka sér göngu-
ferðir, án þess að láta nokkurn
vita. (Öryggisverðirnir komust
að þessu þeim til mikillar skelf-
ingar). Og hann hættir kl. 3 að
vinna. Þeir segja að að hann af-
kasti tvöfalt á við Carter með sína
10 tíma. Og þetta er ekki bara
skemmtisaga.
En hvenær er streitan orðin
hættuleg og hvað er í raun hættu-
legt við streitu? Fyrir utan líkam-
lega og andlega vanlíðan er
streitan raunverulega hættuleg
heilsu okkar, einkum hjarta og
æðakerfinu. Með líkamsrækt,
slökun og hollu matarræði styrkj-
um við líkamann og minnkum
líkur á hjartasjúdómum. Andleg
hvíld er líka nauðsyn, því streitan
kemur ekki bara af mikilli vinnu,
og röngum vinnustellingum. Hún
kemur að verulegu leyti innan
frá, og sú streita læknast ekki þótt
við fáum betri stól til að sitja á við
vinnuna.
Við þurfum að skoða allt okkar
daglega líf, umhverfið, matar-
ræðið, vinnustaðinn og heimilið.
Líf okkar er fullt af gerfiefnum,
gerfimat og gerfiþörfum sem
skilja okkur eftir strekkt og tóm.
Gakktu við sjó og sittu við eld
sagði álfkonan. Hver þekkir ekki
róandi áhrif þess að sitja við sjó
og hlusta á sjávarniðinn, - eða
horfa inn í eld. Eldur og vatn eru
náttúrukraftar eins og loft og
jörð. Návist við þessa krafta gef-
ur okkur styrk og innri ró af því
tagi sem engin lyf megna.
Sem betur fer er lífið á íslandi
fjölbreytt, náttúran rík gefandi
og nálægt okkur og fjölbreytt við-
fangsefni sem draga oft úr steitu.
Og við erum líka dellufólk, og
tökum heilsuræktina mörg föst-
um tökum. En það eru enn of
margir sem sitja fast á rassinum,
spenntir og stífir og telja sig helst
ekki þurfa að hreyfa sig nema til
að kveikja í sígarettu. Hvernig
væri að taka sér tak? ÞS
Heilrœði
Gakktu með sjónum sé þér langt;
sittu við eldinn, sé þér krankt.
Ef að þín er hyggjan hrelld,
hlýddu mínum orðum:
Gakktu við sjó og sittu við eld;
svo gerði ég forðum.
Þessi spakmæli eru höfð eftir ís-
lenskri álfkonu og líklega fyrstu heil-
ræðin sem íslendingum eru birt ef
þeir eru þjáðir af streitu og kvíða.
Úr „Fagrar heyrði ég raddirnar”.
Einar Ól. Sveinsson.
Nokkrir punktar:
Líkaminn bregst við streitu eins og bráðri hættu
Stöðug sgenna getur valdið vöðvagigt
Afleiðingar streitu eru algengari en ætla mætti
Sá sem er spenntur reynir oft að halda spennunni við
Nokkur streita er gagnleg og eykur hæfni manna
Spenna getur dregið úr ónæmisvörnum líkamans
Mestu streituvaldarnir eru fráfall maka og skilnaður
Líkamsrækt og slökun eru góð ráð við streitu
Punktar um strcitu og streitustigin hér á upnunni eru fengin að láni úr grein
Eiríks Arnar Arnarsonar í tbl. 3/1985 í Heilbrigðismálum en hann hefur einnig
ritað grein um svcfnlcysi, — úrræði án lyfja, í sama rit.
Að lœra að
stjórna spennunni
rœttvjðyfirsálfrœðinggeðdeildarBorgarspítalans,
dr. Eirík Örn Arnarson, um streitu
Dr. Eiríkur Örn Arnarson er
yfirsálfræðingur á geðdeild Borg-
arspítalans. Við hittum hann að
máli uppá 13. hæð í Borgarspital-
anum og spurðum hann fyrst
hvað væri streita.
„Streita er stundum skilgreind
á sama hátt og í eðlisfræðinni,
þ.e. þegarmálmurerspenntur
yfir ákveðið mark koma í hann
brestir og síðan gefur hann sig.
Önnur skilgreining er skilgreining
sálfræðingsins Selye, sem fyrst-
ur ritar um streitu, en hann kallar
svo lífeðlisleg viðbrögð við þeim
kröfum sem gerðar eru til líkam-
ans. Hvorug þessi skilgreining er
fullnægjandi, þar sem áhrif um-
hverfisins gleymast. í sjálfu sér
eru atvikin í lífi okkar hlutlaus,
það er mat okkar á aðstæðum
sem segir til um hver áhrif atburð-
anna eru á tilfinningar okkarog
líkama.
Það fer því alveg eftir því hvaða
skilgreiningu við notum, hvað við
köllum streitu. Streita getur staf-
að af andlegum, sálrænum orsök-
um, sem skapa líkamlega
spennu. Streita er að einhverju
leyti óhjákvæmileg, hún er and-
staða slökunarinnar þegar við
erum t.d. að fara til útlanda eða
að gifta okkur, en hvort tveggja
er oftast með því ánægjulegra
sem fólk gerir.“
„Streita er ekki alltaf neikvæð.
Er streita manninum nauðsyn-
leg?“
„Það má segja það. Vandinn er
að nýta þá spennu sem færir okk-
ur áfram, sem knýr okkur til
framfara og betra lífs, án þess að
láta hana ná völdum yfir okkur.
Við þurfum að stjórna spennunni
sjálf með því að læra að slaka á.
Aðeins er miklu algengara að
spennan stjórni okkur, og þannig
lendum við inní vítahring, sem
mjög erfitt er að komast út úr
nema með því að endurhugsa
daglegt líf okkar, störf og venj-
ur.“
„Hvað er það sem gerist í lík-
amanum þegar við spennumst
upp?
„Lfkaminn bregst þannig við,
að orkuframleiðslan eykst,
andardrátturinn verður hraðari,
hjartað fer að slá örar og eykur
strauminn á súrefnisríku blóði
um líkamann. Vöðvarnir spenn-
ast til þess að takast á við þá hættu
sem okkur finnst vofa yfir. Blóð-
straumurinn tillJtlimanna eykst,
en minnkar til innyflanna. Melt-
ingarstarfsemin minnkar og
hættirum stundarsakir. Þannig er
þurrkur í munni eitt af fyrstu ein-
kennum spennu, blóðrennsli til
höfuðsins eykst og heilastarf-
semin örvast. til þess að skerpa
eftirtekt okkar. Hendurnar kóina
og blotna svo að átakið styrkist.
Þessi viðbrögð líkamans eru
rétt, þegar hætta vofir yfir og við
þurfum t.d. að hlaupa hraðar eða
stökkva hærra en annars þyrfti.
Þannig hefur þetta verið alla tíð.
En á þessari öld hraðans er að
heita má stöðugt eitthvað sem
veldur slíkum viðbrögðum, rétt
eins og við séum í bráðri hættu
hverja stund dagsins. Alltaf eru
viðbrögðin þau sömu, svo það er
auðskilið hvflíkt álag þetta er á
líkamann.“
Streitan kemur
oft eftir á
„Nú eru margir sem halda því
fram að minniháttar erfiðleikar
valdi meiri streitu en meiriháttar
áfall. Að þeir bregðist jafnvel
betur við alvarlegum atvikum og
sýni þá meiri rósemi og sjálf-
stjórn en við minniháttar atvik,
t.d. þegar þeir missa af strætó.
Getur þetta verið rétt?“
„Já, við mikið skyndilegt álag
bregst líkaminn ákveðið við og
gengur á forðabúr líkamans. Við
finnum því oft ekki fyrir streitu á
meðan við göngum í gegnum
stórvægilega viðburði, en hins
vegar finnum við mikið fyrir
streitunni eftir álag.“
„Nú er stundum talað um tvær
manngerðir sem 'bregðast misvel
við streitu - A menn og B menn.
Er eitthvað til í sljkri skil-
greiningu?"
„Það er alltaf erfitt að setja
menn í flokka. Maður sem virkar
rólegur, getur verið afar
spenntur, og ör maður getur
Eiríkur Örn stundar sjálfur sund af kappi. Á floti í nýju lauginni á Seltjamarnesi.
stundum verið afslappaður. Það
hefur verið talað um að A menn-
irnir séu þessir framagjörnu,
vinnusömu þjarkar, sem alltaf
eru á síðustu stundu, slappa helst
aldrei af, finnst það tímaeyðsla,