Þjóðviljinn - 01.12.1985, Blaðsíða 8

SUNNUDAGSPISTILL
Unglingabœkurnar
og lífsháskinn
/ tilefni nýrra bóka eftirAndrés Indriðason og Eðvarð Ingólfsson
Þegar þessi lesandi hér byrjaði
að liggja yfir bókum var miklu
síður en nú hugsað um svokall-
aðar sérþarfir einstakra hópa.
Sérhæfingin varvanþróuð. Sem
betur fer, liggur mér næst að
segja. Til dæmis voru skáldsögur
Dickens í styttum þýðingum
barna- og unglingabækur tím-
ans.
Markhóparnir
Nú hugsa menn miklu meira
um markhópana. Sjómannabæk-
ur voru snemma á ferðinni eða þá
bækur um bústólpa og nú síðast
hafa fljúgandi stéttir eignast
flokk bóka, flestar endurminn-
ingakyns, sem notið hafa mark-
aðshylli. Og það er líka á síðustu
árum að eflst hefur sagnasmíð,
sem stílar á þann aldur þegar
bernska er liðin en fullorðinsárin
ekki hafin. Þetta er í takti við
mikla umræðu um sérstök vanda-
mál þessa aldurshóps, sem vegna
breyttra aðstæðna í þjóðfélaginu
hangir lengur eins og í óvissu milli
bernsku og fullorðinsára en fyrri
kynslóðir gerðu - gerir þó miklu
fleira sem „fullorðinslegt” er en
áður þótti við hæfi.
Andrés Indriðason og Eðvarð
Ingólfsson eru þeir höfundar tveir
sem mestra vinsælda hafa notið
þeirra sem slíkar bækur skrifa.
Þeir eru nýbúnir að gefa út nýjar
bækur. „Bara stælar” eftir And-
rés kemur út hjá Máli og menn-
ingu og „Sextán ára í sambúð”
eftir Eðvarð kemur út hjá forlagi
Æskunnar.
Barn er
þeim fœtt
Sextán ára í sambúð er fram-
hald bókar sem kom út í fyrra,
Fimmtán ára á föstu. Aðalper-
sónur hennar, Árni og Lísa,
höfðu óvart slegið í barn og í
þessari bók eru þau nýfarin að
búa, þótt ekki séu þau nema sex-
tán ára. Líður svo einn vetur. Svo
fæðist barnið og það er mikil
gleði. Sambúðin unga hefur stað-
ið ýmisiegt af sér, og þá helst þá
freistingu sem Maríanna, sem
vinnur í búð með Árna er hon-
um...
Höfundur leitast við að láta
tungutak og áhugamál unglinga
setja svip sinn á þennan sögu-
heim, en honum hættir um leið til
að gera þessa unglinga ansi bók-
lega og merka í tali. Hann vill
gjarna minna á að lífið sé ekki
nein sætsúpa: Maríanna „sæt og
hress” er nokkur freisting, kunn-
ingjamir eru að rífast og sættast á
víxí, foreldrar Lísu eru löngu
skilin og þau sár era hvergi nærri
gróin. Um leið hefur Eðvarð Ing-
ólfsson bersýnilega mikinn hug á
að setja þessi mál öll fram í ljósi
bjartsýnnar uppeldisstefnu.
Tónninn er einatt fræðilegur og
velviljaður og má ýmislegt gott
um það segja, en þetta gerist á
kostnað þess, að sögð sé saga af
undmm veraldar. Árni, hinn
ungi húsfreyr, hann finnur jafnan
á sér hvað rétt er og gefur öðmm
holl ráð og er máski hinn lof-
lega óleysanlegir sækir unglinga
heim - eins og annað fólk.
Smósagnasafn
í fyrra kom út hjá Máli og
menningu safn smásagna um
unglinga og fyrir unglinga sem
heitir „Vertu ekki með svona blá
augu”. Sögur í smásagnasafni eru
hver annarri svo ólíkar, að það er
erfitt að alhæfa um það. En þegar
á heildina er litið fer ekki hjá því
að lesanda sýnist sem í því safni
hafi „lífsháskinn” verið áleitnari
en í skáldsögunum sem áðan vora
nefndar. Bæði í stóru og smáu.
Bæði í því að unglingsstúlka hef-
ur séð sér þann kost vænstan að
kveðja heiminn eða í sjálfstæðis-
baráttu drengs, sem á sér kannski
ekki mikið tilefni en verður stór í
nærfærinni lýsingu á samskiptum
hans við skilningsdaufan föður.
Hér voru nefndar til sögur eftir
Elías Snæland Jónsson og Jón
Dan og það má bæta við dæmum
- m.a. af verðlaunasögu Olgu
Guðrúnar Árnadóttur af því
myrkri hvunndagsstritsins sem
hvolfist yfir unga stúlku og gerir
skólann, þetta „Búr” sem öðrum
hafði fundist óþolandi þræla-
kista, að hinum sanna vonar-
neista í hennar lífi.
En nú geta menn spurt: hver
ert þú að biðja um „lífsháska” í
unglingasögur? Veist þú nokkuð
um það hvað unglingar lesa og
hvernig?
Nei, það veit ég ekki, því mið-
ur. Má vera að smásögurnar í
safninu hafi verið sögur um ung-
linga fyrir fullorðna? Má vera að
skáldsögurnar, sem fyrr vom
nefndar, hitti betur í unglinga-
markið sjálft? Kennarar vita
eitthvað um þessi mál og það væri
fróðlegt að heyra meira í þeim
um það hvernig unglingar lesa.
Mest er auðvitað gaman að heyra
í unglingunum sjálfum, ef þeir
gæfu sér tíma til að segja fleira
um bækur sem þeir lesa en að
þessi sé fúl og hin algjört æðL
meðal annars að hann er „númeri
of lítill”, veimiltíta, stendur ekki
út úr hnefa.
Sígilt unglingavandamál
reyndar: að fá ekki að vera með.
En Andrés Indriðason kemur
hetju sinni fljótlega út úr því,
eiginlega um leið og sagan hefst.
Þrautirnar og leiðindin eru fyrir
framan bók. En þar byrjar sagan
að strákur er í leikfimitíma fyrsta
apríl og tekst þar með heppni,
prakkaraskap og örvæntingar-
dirfsku að snúa á leikfimikennar-
ann, heldur leiðinlegan gaur og
vinna sér traust og hylli félaganna
- ekki síst þeirra harðjaxla sem
ferðinni ráða í bekknum, geisa
um á mótorhjólum og kenna sig
við Svarta hauskúpu. Ekki nóg
með það: Jón Agnar hinn smá-
vaxni, vinnur á jafnt og þétt á
öllum sviðum - frammi fyrir
skólastjóra, í samskiptum við
sverðasti unglingur og óskat-
engdasonur - iðinn, trúaður og
bindindissamur. En hann er þá
lakara söguefni, sálarstríð hans
verða helst til auðveld. Vel gæti
hann sigrað í þeim án þess að vera
svona öruggur með sig. Marí-
anna, sem er ein af góðu-vondu
stelpunum, er um leið miklu
sannferðugri persóna.
Sá útskúfaði
Andrés Indriðason hafði í síð-
ustu bók sinni fylgt sínum strák
og stúlkunni hans alveg að þeirri
stundu þar sem óléttan hjá Árna
og Lísu tók við. Þar með var lokið
þriggja bóka bálki og nú tekur við
nýtt söguefni og nýjar persónur. í
„Bara stælar”, segir frá fjórtán
ára gutta sem á við hin frægu að-
lögunarvandamál að stríða.
Hann hefur á miðjum vetri orðið
að segja skilið við félaga sína í
Eyjum og flytja með foreldrum
sínum til Reyicjavíkur. í nýjum
skóla hefur hann verið tekinn
fyrir heldur betur og geldur þess
Andrés Indriðason.
Spennandi?
Fúl?
Svona lala...?
kennara (leikfimifólið er reyndar
frændi stráks og besti náungi inn
við beinið) og svo hefur hann á
þeim vordögum sem sagan gerist
unnið sér hylli bekkjarsystur úr
næsta húsi, fríðrar löggudóttur,
sem hann handjárnar sig við í
bókstaflegri merkingu eina ljúfa
nótt!
Flinkur
sögumaður
Andrés er flinkur sögumaður
og rekur söguna vel áfram, passar
upp á að athyglisþolið fræga bili
ekki vegna tíðindaleysis. Þetta er
kostur, því allmargar íslenskar
bækur fyrir yngri aldursflokka
hixta á atburðaleysinu. Það er
líka kostur, að þótt hann láti
sögugamminn geisa gerist hann
ekki reyfaralegur um of. Málfar
hans er - að því er lesandi á þess-
um aldri hér heldur - vel innan
landhelgi hjá þeim krökkum sem
lýst er.
Hitt má svo gagnrýna, að höf-
undur leggi sig ekki sem skyldi
eftir sérkennum persóna, og sér-
stöðu. Þær verði skratti mikið
samstíga um að vera bestu skinn
Eðvarð Ingólfsson.
inn við beinið, þótt það komi
kannski ekki fram alveg strax hjá
öllum. Þar með er heldur ekki
pláss fyrir verulegan lífsháska.
Spennan er til staðar - en hún er í
fléttunni og hröðum *skiptum
frekar en í aðstæðum. Undir lok-
in eru meira að segja þeir gaurar,
sem hafa stolna hauskúpu
svartmálaða uppi á hillu í leyni-
klúbbshúsnæði sínu, orðnir engl-
ar drottins og hermenn Pflatusar í
helgileik. Þetta er réttlætt með
vinfengi þeirra við stúlkur í skóla-
kórnum, en ekki má miklu muna
að lesandi neiti að samþykkja
annað eins.
Að hverju
er stefnt?
Þessar tvær bækur eru hvor
annarri ólíkar. Andrés Indriða-
son stflar meira upp á gamanmál,
óvæntar uppákomur, sögugleði.
Eðvarð leggur út af vandamálum
í anda uppeldisvilja. Báðar þess-
ar bækur geta vel átt von á vin-
sældum: Þær segja frá sigursæl-
um unglingum, frá þeim sem ráða
við útskúfunarvandann eða ásta-
málin. í þessum sögum, eins og
ýmsum öðrum, kemur fram við-
urkenning á því að unglingar eru
ekki kynlausir og í því efni eru
sögur seinni ára ólíkar mjög þeim
sem fyrr voru skrifaðar. Séu þess-
ar bækur skoðaðar sem dæmi um
vinsæia sagnasmíð fyrir unglinga í
dag, þá er einn kostur þeirra sá,
að þær reyna ekki að fleyta sér á
glannalegum reyfaraskap, það er
stflað á sennileika sem lfldegt má
þykja að unglingar geti fundið
snertipunkta við. Hitt er svo ein-
kenni á þessum sögum tveim eins
og svo mörgum öðmm reyndar,
að þar er sneitt hjá meiriháttar
lífsháska. Hann er kannski ná-
lægur en það er eins og farið á svig
við hann. Hvort sem nú þessi lífs-
háski kæmi fram í sígildum
árekstmm kynslóðanna eða því
að angist tilgangsleysisins eða
þeirra hnúta sem sýnast gjörsam-
ÁRNI
BERGMANN
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN | Sunnudagur 1. desember 1985