Þjóðviljinn - 30.01.1986, Blaðsíða 10

Þorri kóngur ríður í garð. Teikning: Sigurður Valur Sigurðsson.
Ný bók
Saga Þorrablótanna
Siöir og skemmtanir
Um miðja næstu viku kemur
út hjá Bókaforlaginu Erni og
Örlygi bókin Þorrablót á ís-
landi, eftir Árna Björnsson,
þjóðháttafræðing. Er þar fjall-
að á fróðfegan og listrænan
hátt um þorrann og þorrablót á
íslandi fyrr og síðar. í bókinni
sem er hátt á þriðja hundrað
bls. eru á þriðja tug söngtexta
með lögum. Þar eru á áttunda
tug Ijósmynda auk teikninga
eftir Sigurð Val Sigurðsson,
þar sem hann dregur fram
hugmyndir fræðimanna um
forna siði og þjóðhætti. Er bók
þessi allt í senn: nystárleg,
fróðleg og skemmtileg.
Ýmislegt bendir til þess að
þorradýrkun hafi verið við lýði á
Islandi alla tíð sem einskonar
launblót, þar sem kristni og
heiðni runnu saman í eitt. Vitnis-
burður um þorradýrkun á fyrri
öldum birtist m.a. í áður óbirtum
kvæðum frá 17. og 18. öld. Á
síðari hiuta 19. aldar eru þorra-
veislur endurvaktar af mönnum
eins og Matthíasi Jochumssyni,
Birni M. Ólsen, Sigurði Vigfús-
syni o.fl. Á þessari öld taka
þorrablót að breiðast út og fá á
sig þá mynd, sem við þekkjum
nú.
Okkur hér á blaðinu lék for-
vitni á að frétta ofurlítið nánar af
þessari bók Árna og brást hann
vel við því að greina okkur nokk-
uð frá efni hennar, þótt fljótt yrði
yfir sögu að fara.
- Þessi bók er í raun og veru
partur af stærra verki, sem ég er
að vinna að, sagði Árni. - Efni
þess rits verður í rauninni hið
sama og í Sögu daganna, sem
alltaf er verið að lesa upp úr í
Útvarpið, nema hvað það verður
a.m.k. tíu sinnum stærra og með
tilvísunum í heimildir svo
mönnum verði loksins ljóst, að
það eru ekki bara eigin hugar-
fóstur, sem ég hef verið að halda
fram.
í sumar, þegar þorrablótskafl-
inn í þessu verki var kominn hátt í
100 síður þá datt mér í hug hvort
einhver mundi ekki vilja gefa
hann út sérstaklega. Örlygur tók
mig næstum því á orðinu.
Eg hugsaði þetta í upphafi sem
vasakver, einskonar handbók
fyrir siðamenn eða blótstjóra.
Síðan jókst þetta með ýmsum
hætti þar til komið var í yfir 250
síður.
Og hvert er efni bókarinnar?
- Jú, það er þá í fyrsta lagi saga
þorrablótanna frá heiðnum sið og
fram til okkar daga.
í annan stað eru það þorra-
blótsvísur. Þær elstu, sem við
höfum fundið, eftir að blótin
voru endurvakin upp úr miðri 19.
öld. Ég hef fundið 26 þorrablóts-
söngva frá því milli 1860 og 1870
og fram til 1910. Höfundar eru
ýmsir frægir menn, sem þekktir
urðu fyrir annað síðar, svo sem
Matthías Jochumsson, Jón Ólafs-
son ritstjóri, Björn M. Ólsen,
okkar fyrsti háskólarektor, Einar
H. Kvaran, Hannes Hafstein og
Páll J. Árdal. Margir söngvanna
hafa ekki birst nema einu sinni og
þá á veislublaðinu. Þetta er því í
fyrsta sinn, sem þeir koma fyrir
almenningssjónir.
Einna mestur vandinn við
þessar söngvísur var að finna lög-
in við þær. Sumar voru með lag-
boða, en um fleiri varð maður að
geta sér til. Fyrst var að athuga
hvaða lög nutu vinsælda á fslandi
á síðari hluta 19. aldar því þau
voru ætluð fyrir fjöldasöng og
urðu því að vera þekkt. Síðan
þurfti að finna út hvaða lög
pössuðu við bragarhættina á
söngvunum. Lyktir urðu þær, að
ég þykist hafa fundið með sæmi-
legum líkum lög við allasöngv-
ana nema einn. Sigurður Rúnar
Jónsson lagði mikla vinnu í að
laga nóturnar að textanum.
Þessu næst eru það svo þorra-
bragirnir. Þeir eru eldri en
söngvísurnar. Hinir elstu þeirra
eru frá því fyrir 1700 en flestir frá
18. öld. Það var Jón Samsonar-
son, sem öðrum fremur kom mér
á sporið varðandi þorrabragina.
Allir þessir 7 bragir, sem hér eru
prentaðir, eru eftir presta. Að-
eins einn þeirra hefur áður birst á
prenti, og er hann eftir sr. Snorra
Björnsson á Húsafelli. Ekki veit
ég hvort þeir hafa verið sungnir
eða bara mæltir af munni fram.
Yfirleitt eru þessir bragir þunnur
skáldskapur, - gaman- eða ýkju-
kvæði, - fjalla að jafnaði um það,
að Þorri kemur í heimsókn í
sveitina. Erhonum ýmist lýstsem
stórbrotnum víkingi eða hálf-
gerðunt förumanni. Athyglisvert
er að lýsinguna á Þorra sem
vetrarkonungi má með vissum
hætti rekja frá nokkrum skáldum
frá því um 1700 og allt til hins
fræga kvæðis Bjarna Thoraren-
sen, Veturinn. Hann virðist hafa
hafið þessa lýsingu upp í skáld-
legt veldi. Ýmislegt orðalag virð-
ist ganga aftur í þessum kvæðum
eins og einn hafi tekið eftir öðr-
um, allar götur frá sr. Brynjólfi
Halldórssyni í Kirkjubæ í Hróars-
tungu, gegnum sr. Snorra á
Húsafelli og til Bjarna Thoraren-
sen.
í fjórða lagi eru það svo sýnis-
horn af minnum, sem flutt voru
t.d. í brúðkaupsveislum á 16. og
17. öld. í sambandi við þau tók ég
OKKAR SILD HEITIR
TKútter sM
Bragðgóð — holl — ódýr
Ljúfmeti á hvers manns disk