Þjóðviljinn - 27.03.1986, Qupperneq 17

FISKIMÁL
Með hlýnandi sjó fyllast miðin
Breiðafjörður er fullur af fiski,
þannig hljóða fréttir dagiega.
Þetta kemur mér ekkert á óvart.
Ég hef hamrað á því þátt eftir þátt
hér í blaðinu á undanförnum
árum að aflasæld og tregfiski á
íslandsmiðum stjórnaðist af á-
standi sjávar á hverjum tíma, þ.e.
hitastigi og átumagni í hafinu.
Löngu áður en vélaöld hélt
innreið sína, á meðan héðan af
landi var sóttur sjór einungis á
áraskipum, erlendar þjóðir dorg-
uðu á miðum hér á seglknúnum
þilskipum, þá skiptust á eins og
nú góðæri á hafinu, ntiðlungis
fiskiár og tregfiskiár. Þau lögmál
sem ráða hafstraumum þau
stjórnuðu þessu og það sama gera
þau i dag.
Lífríki hafsins byrjar á plöntu-
sviðinu, það er undirstaða líf-
keðjunnar sem hafið framleiðir.
Af þessari ástæðu eru rannsóknir
á hafstraumum eitt af því
nauðsynlegasta sem hver fisk-
veiðiþjóð verður að sinna. Það er
sjáanlegt að í ár þá hrygnir þorsk-
stofninn íslenski ekki bara við
Suðurland heldur verður líka um
mikia hrygningu á Breiðafirði að
ræða og máske síðar. Við búum
nú við mikið góðæri til sjávarins
hitt er svo annað mál hvort stjórn
fiskveiðimála hér á landi er þess
umkomin að nota þá miklu
möguleika í þágu þjóðarinnar
sem góðærið býður fram. Undir-
staða þess er að við ákvörðun um
hámarksafla sé tekið mið af fisk-
veiðisögunni og þeim breyttu
möguleikum sem hafið umhverfis
ísland býður nú fram þegar
breyttir hafstraumar og hlýrri
sjór flæðir yfir miðin.
Misskilningur
fiskiþings
í desemberhefti Ægis, hins
merka rits Fiskifélags íslands,
þar sem sagt er frá samþykktum
síðasta fiskiþings, í kaflanum
„Um gæði og meðferð afla,“
undir 5. lið þeirrar upptalningar,
stendur eftirfarandi sem ég leyfi
mér að gera athugasemd við:
„Að tvöfalt matskerfi á útflugn-
ingsafurðum sé óþarft og eigi því
afskipti ríkismatsins að hverfa
nema sem úrskurðaraðili, þar
sem sölusamtökin hafa byggt
eigin eftirlit og matskerfi".
Hvað segir
fiskverkunar-
sagan okkur?
Hún fræðir okkur á því að það
matskerfi sem fiskiþing er hér að
mæla með að verði upptekið í
stað óháðs ríkismats á útfluttum
sjávarafurðum, það hefur hvergi
dugað til langframa.
Ríkismat á útfluttum sjávaraf-
urðum, sem var þá að stærstum
hluta verkaður saltfiskur, hófst
hér á landi árið 1904 og hefur
starfað óslitið síðan. Þegar þess-
ari skipan var komið á hér á landi
þá var saltfiskútflutningur okkar
eingöngu frá áraskipa- og þil-
skipaútgerðinni sem.var yfirleitt
framleiðsla sem vandað var til.
Þrátt fyrir þetta komu fram mis-
tök í útflutningi sem leiddi til þess
að ríkismati var komið á. Ég
heyrði forvígismenn í íslenskri
togaraútgerð og saltfiskverkun
segja að það hefði verið gæfa að
ríkismatið var tekið til starfa á
undan stórútgerðinni. Hjá hinum
stóru togarafélögum hér í
Reykjavík svo sem Kveldúlfi, Al-
liance og á Kirkjusandi var
kennslu og leiðbeiningastarfsemi
meðal starfsfólks í fullum gangi
alla tíð sem þau félög störfuðu og
þó datt engum þessara forvígis-
manna í hug að ríkismatið væri
óþarft. Eftir að Fiskmatsmanna-
félag Reykjavíkur og nágrennis
var stofnað 1945 þá þurftum við
að leita til Ólafs Thors atvinnu-
málaráðherra með ýmis mál svo
mér eru vel kunnug viðhorf hans
til ríkismatsins á þeim tíma.
Hann taldi ríkismát á íslenskum
sjávarafurðum nauðsynlegt og
sjálfsagt. Einn stjórnarmanna í
okkar félagi til dauðadags var ís-
leifur Guðmundsson, fiskmats-
maður í Hafnarfirði, afi Birgis ís-
leifs Gunnarssonar alþingis-
manns. Kæmi upp einhver
ágreiningur á milli fiskeigenda og
ríkismatsins þá vildi Ólafur Thors
jafnan heyra álit ísleifs Guð-
mundssonar á rnáiinu. Hann var
mjög góður matsmaður og trún-
aðarmaður Ólafs á þessu sviði.
Andúð á ríkismati sjávarafurða
til útflutnings fékk engan hljóm-
grunn í ráðuneytinu á meðan
Ólafur Thors réð þar málum með
Gunnlaug Briem ráðuneytis-
stjóra sér við hlið.

Ólafur Thors þekkti sögu ís-
lenska ríkismatsins og sem einn
af eigendum Kveldúlfs, stærsta
togarafélags landsins á löngu
tímabili, þá vissi hann að með
hjálp þessa ríkismats hafði ís-
lenskur saltfiskur lagt undir sig
fiskmarkaðina við Miðjarðarhaf.
Sama gerðist þegar freðfiskmark-
aðir voru opnaðir við lok síðari
heimsstyrjaldar. Fiskmat ríkisins
vann að samræmingu gæða þess
fisks sem út var fluttur og Jón
Gunnarsson, sá maður sent gift-
usamlegast ruddi brautina á
Bandaríkjamarkaði, hann taldi
að Fiskmat ríkisins hefði með
samræmingu gæða stuðlað að því
að þetta væri hægt.
Það var óneitanlega mikið
framfaraspor í fiskverkun og
samræmingu gæðaflokka þegar
sölusamtökin settu á stofn hjá sér
leiðbeiningastarfsemi og eftirlit
með framleiðslu þeirra fyrirtækja
sem þau seldu fyrir. Hins vegar
getur slík starfsemi aldrei komið í
stað ríkismats á útfluttum sjávar-
afurðum. Að leggja einhliða dóm
söluaðila fiskafurða á útfluttar
sjávarafurðir, það er ekki óháð
mat heldur framleiðendamat þar
sem fulltrúar kaupandans vantar
við matsgjörðina. í því felst
styrkur ríkismats fram yfir annað
mat að það er óháð öllum nema
gæðastigi vörunnar. Og þar sem
fiskafurðir eru viðkvæmari fyrir
skemmdum af ýmsurn toga þá er
óháð mat nauðsynlegra þár held-
ur en við aðrar vörur.
Fulltrúar á Fiskiþingi telja að
tvöfalt matskerfi sé óþarfi og
leggja til að ríkismat á útfluttum
sjávarafurðum verði lagt niður
nema sem úrskurðarmat ef
ágreiningur verður. Mér þykir
leiðinlegt að lesa þessa frétt frá
Fiskiþingi, þeirri stofnun sem á
hverjum tíma þarf að vera þannig
skipuð að fulltrúar þekki söguna í
fiskverkunarmáium okkar og
byggi dóma sína á þeirri reynslu
sem fyrir liggur en ekki áróðir
sem að þeim er haldið. Allir sem
vilja kynna sér það geta sannfærst
um að eftirlitsmönnum sölusam-
takanna var mikill styrkur að
ríkismatinu við störf sín og gagn-
kvæmt. Þar var enginn ágreining-
ur á milli manna. Nú veröur þetta
allt lausara í reipum og eftirlits-
mennina vantar þann styrk við
bakið sem þeir gátu treyst á áður.
Þannig er staðreyndin sem fyrir
liggur.
Keppinautar okkar
herða sitt ríkismat
Á rneðan Norðmenn bjuggu
við samskonar mat á sínum út-
fluttu fiskafurðum og menn
keppast við að koma á hér, þá
hrakaði gæðum þeirra fiskafurða
og við stóðum þeim framar á
mörkuðum. Þeir gengu því í okk-
ar spor og komu á hjá sér ríki-
smati sjávarafurða og bati þeirra
fiskafurða lét ekki á sér standa.
Nú þegar hér er verið að slaka á
öllu útflutningsmati sjávarafurða
frá hendi ríkismatsins, þá herða
Norðmenn á sínu ríkismati. Þeir
hafa reynsluna og vita hvað
þeirra þjóðarhagsmunir krefjast.
Sama er nú að gerast í Kanada.
þar er ríkismat á útfluttum fiski
að leysa mat söluaðilanna af
hólrni sem reynst hefur ófært um
að skaffa þau fiskgæði á markað í
Bandaríkjunum sem greitt er
fyrir hæsta verð. Nú eru fiskgæð-
in á uppleið. Á sama tíma gerist
það að Islendingur var settur fyrir
gæðamálin hjá stærsta togarafé-
lagi Nýfundnalands. Hver er
borgunarmaður fyrir því ef gæði
okkar fiskafurða standast ekki á
mörkuðum? Það er enginn borg-
unarmaður, en þjóðin greiðir
tapið.
Þegar lagður er dórnur á hvort
hér sé þörf á óháðu ríkismati út-
fluttra sjávarafurða þá er rétt að
skoða bæði reynslu okkar íslend-
inga svo og reynslu annarra fisk-
útflutningsþjóða. Sú reynsla er
öll á einn veg, sú að opinbert
óháð mat á útfluttum sjávaraf-
urðum auki öryggi á mörkuðun-
um. Þessvegna er það bæði
hættulegt og í mótsögn við þá
reynslu sem fyrir liggur þegar
mælt er með og unnið að því að
breyta óháðu ríkismati í söluaðila
fiskeigenda, þar sem fram-
leiðendum er gefið í hendur al-
gjört sjálfdæmi um flokkun,
pökkun og gæðastaðal vörunnar
eixls og gert er í reglugerð Hall-
dórs Asgrímssonar sjávarútvegs-
ráðherra.
Óháð ríkismat hefur verið og
er nauðsynleg öryggisráðstöfun
frá hendi þjóðfélagsins til að
tryggja eins og hægt er að óhæfar
fiskafurðir fari ekki út á markað-
ina. í þessu sambandi getur það
haft úrslitaþýðingu hver hefur
réttinn til þess að taka út og yfir-
fara metnar fiskafurðir áður en
þær eru fluttar úr landi.
Þetta mál er því alvarlegt þar
sem mistök sem verða kunna,
vegna þessa í útflutningi, þau
snerta ekki bara fjárhagslega af-
komu fiskeigenda heldur hafa
lánastofnanir þarna líka
hagsmuna að gæta. En fjárhags-
legt tap sem af þessu kynni að
leiða, það verður þjóðin að
greiða með verri lífskjörum og þá
fyrst og fremst launþegar. Af
þessari ástæðu er þetta alvarlega
mál ekki óviðkomandi launþeg-
asamtökum í landinu.
17. mars. 1986
Fimmtudagur 27. mars 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 17