Þjóðviljinn - 26.07.1986, Blaðsíða 5

Aðra landbúnaðarstefnu
Ur fjósinu á Vatnsskarðshólum í Mýrdat (mynd: Sig.)
„Landbúnaðarstefnunni verð-
ur að breyta. “ Þetta eru lokaorð-
in í grein sem húnvetnskur bóndi
skrifaði í Tímann fyrir nokkrum
vikum. Húnvetningurinn minnir
á að „þjóðin lifir ekki á þvíað við
snúumst hver við annan eða
pröngum hver á öðrum. Nei,
þjóðin lifir á því sem hún fratn-
leiðir“ segir bústólpinn, „því sem
hún dregur úr sjónum, því sem
landið gefur af sér og því sem
menn búa til með höndum sínum
og hugviti. “
Þetta eru þörf orð, ekki síst
þegar í huga eru hafðar þær tölur
sem kynntar voru í Þjóðviljanum
fyrir skömmu um fjármagns-
streymi um bankakerfið til at-
vinnuveganna: útlán til verslunar
og þjónustu hafa þrefaldast síðan
hægristjórn Steingríms Her-
mannssonar tók við, og þessi
atvinnugrein tekur nú til sín jafn-
mikið fé úr peningastofnunum og
landbúnaður, iðnaður og sjávar-
útvegur samanlagt.
í Tímagreininni er verið að
vara við því að bændum verði vís-
að í stórhópum á þá lausn úr land-
búnaðarvanda að ganga fyrir ætt-
ernisstapann, og þar er bent á að
núverandi stefna í landbúnað-
armálum eigi sér valkost: „Ef
skynsamlega er á málum haldið á
að vera hægt að skapa sveitafólki
viðunandi tekjur og svipaða lífs-
aðstöðu og öðrum þjóðfélags-
þegnum og láta neytendum í té
góða búvöru án verulegrar fœkk-
unar bænda. “
En nú berast einmitt þau tíð-
indi úr sveitum landsins, til dæm-
is hinum sunnlensku, að bændur
séu að bregða búi vegna landbún-
aðarstefnu ríkisstjórnarinnar.
Húnvetnski bóndinn sem í
Tímanum fellir slíkan stóradóm
um landbúnaðarstefnu Jóns
Helgasonar og forvera hans, sem
elstu menn muna ekki annað en
að hafi allir verið úr Framsóknar-
flokki og Sjálfstæðisflokki, - er
reyndar enginn annar en Páíl Pét-
ursson á Höllustöðum, formaður
þingflokks Framsóknarmanna.
Og í grein sinni minnist Páll
bóndi raunar ekkert á ríkisstjórn
eða landbúnaðarráðherra eða
Framsóknarflokk, heldur er
hann að skammast útí höfunda
skýrslu frá því í vor um landnýt-
ingu og forsendur landnýtingará-
ætlunar.
Merk skýrsla
f plaggi er dreginn saman á
einn stað mikill fróðleikur um ís-
lenskt þjóðfélag og íslenska nátt-
úru, og færð að því rök að nú sé
þar komið að við þurfum að setj-
ast niður, huga að framtíð og ná
um það samstöðu með áætlun
hverjir verði megindrættir í sam-
skiptum íslendinga við náttúru
sína ofan sjávarmáls næstu ára-
tugi og jafnvel aldir. Nefndar-
menn, flestir úr hópi sérfræðinga
eða embættismanna, gáfust fljót-
lega upp á því verkefni sem þeim
var falið í byrjun, að semja slíka
áætlun, - og ákváðu að benda í
staðinn á þær leiðir sem færar
væru að því verki.
Rauður þráður á lestrarferð
um landnýtingarskýrsluna er að
höfundar hennar kalla á pólitísk-
ar ákvarðanir um öll meginmál,
og hvað landbúnað varðar er
auðvelt að túlka varfærið orðalag
skýrslumanna sem áfellisdóm um
vinnubrögð og stefnumótun
þeirra sem þar hafa haft pólitíska
forystu.
Heildarþróun í landbúnaði
hefur einkennst af skipulags-
skorti, stefnuleysi og óstjórn.
Ráðherrar landbúnaðarmála
hafa oftar en ekki látið stjórnast
af stundarhagsmunum í kjör-
dæmi, og þó enn oftar af þrýstingi
frá öflum sem í raun eiga lítið
skylt við hagsmuni þeirra sem
yrkja náttúruna í sveita síns and-
litis, nefnilega frá skriffinnum
SÍS-veldisins og verðlagsmál í
landbúnaði hafa verið gerð að
skiptimynt í viðskiptum sem ekki
taka endilega mið af hagsmunum
atvinnuvegarins. Á þetta er
auðvitað hvergi minnst beinum
orðum í skýrslu um landnýtingu
saminni undir handarjaðri land-
búnaðarráðuneytisins.
Hinsvegar er þar mikið rætt um
þær afleiðingar óstjórnarinnar,
skipulagsskortsins og stefnuleys-
isins að stjórn landbúnaðar hefur
ekki tekið mið af landkostum,
veður- og gróðurfari, markaði,
vaxtarmöguleikum hliðarbú-
greina eða nýrra búgreina.
Ær Jóns og kýr
Landnýtingarskýrslan fjallar
um margt annað en landbúnað,
þótt flest viðfangsefni hennar
tengist eðlilega þeim atvinnuvegi
vegna þess hve stórtækur hann er
við þá landnýtingu sem um er
verið að ræða, og vegna þess hve
alvarleg mistökin í landbúnaði
geta reynst fyrir samfélagið allt
og fyrir náttúru landsins.
Það sem mesta athygli hefur
vakið í fjölmiðlum af efni skýrsl-
unnar, og það sem Páll Pétursson
beinir spjótum sínum að, er sú
niðurstaða að ef svo heldur fram
sem horfir í hinum hefðbundnu
aðalbúgreinum, kringum kýr og
kindur, sé varla svigrúm fyrir
fleiri en 2000-2500 bændur í stað
um 4000 nú. Og þá miðað við
bændur í fullu starfi við mjólkur-
og kjötframleiðslu.
Það má vel taka undir efa-
semdir Páls Péturssonar og fleiri
gagnrýnenda um þessar tölur.
Heppileg tala þessara bænda sé
mun hærri þegar við kýr og
sauðfé bætast ýmsar hliðarbú-
greinar eftir hentugleikum; fjöl-
skyldubú séu ákjósanleg bústærð
og skili meiri arði en þau stórbú
sem skýrsluhöfundar eru sagðir
stefna að; enn séu ekki
fullkannaðar hagkvæmar útflutn-
ingsleiðir; markað innanlands
megi efla með fullkomnari vöru-
þróun og sölumennsku - sem rétt
er hafin í nútímastíl og virðist
þegar hafa skilað marktækum ár-
angri.
Mergurinn málsins er þó ef til
vill að með þessum niðurstöðum
skýrslunanr sýnast höfundarnir
vera að gefa sér þær pólitísku for-
sendur sem þeir kvarta yfir að
hafa ekki fengið frá stjórnmála-
mönnum, - þeir gera með öðrum
orðum ekki ráð fyrir að landbún-
aðarstefnan breytist; - og ef hún
breytist ekki verða 1500 bændur
atvinnulausir á næstu árum.
Eða með enn öðrum orðum: sú
landbúnaðarstefna,-sé hægt að
nota slíkt orð -, sem er við lýði í
ráðuneyti Jóns Helgasonar gerir
beinlínis ráð fyrir þessari
„bændafækkun". f tveimur reglu-
gerðum sínum við framleiðslu-
lögin frá í fyrra sker landbúnað-
arráðherra einhliða niður fram-
leiðslu á kindakjöti og mjólk, -
einhliða vegna þess að framleið-
endum bjóðast ekki jafnframt
aðrar leiðir til búskapar. Á það
hefur verið margbent að þessi
niðurskurður kemur verst við
minnstu búin og þær sveitir sem
standa höllustum fæti. Framtíðin
blasir við úr landnýtingarskýrsl-
unni:
„Margar sveitir þola ekki nema
takmarkaða fækkun ábúenda.
Fækkun getur haft í för með sér
öryggisleysi og skort á þjónustu
fyrir þá íbúa sem eftir verða.
Sama gildir þótt um árstíðabund-
in afnot af sumum þessara jarða
yrði að ræða, svo sem nýtingu
hlunninda eða sumarbyggð.
Grisjun byggðar á ákveðnum
svœðum getur því leitt til þess að
öll byggð þar leggist niður. “
Nú kann vel að vera að öll efna-
hagsleg rök mæli með því að
landbúnaður leggist af í einhverri
sveit, hversu sársaukafullt sem
það kann að vera fyrir heima-
menn, - og fyrir þjóðlífið, því að
sveit í eyði er einsog fúin grein á
þjóðarbaðminum. Og yrði þá að
vega og meta hvort menn vilja af
menningarlegum og félagslegum
ástæðum verja fé í að halda þar
uppi byggð.
En slíkt má ekki gerast af til-
viljun, vegna dugleysis og hug-
leysis í ráðuneytum, - slíka fórn
má ekki færa nema víst sé að
heildin styrkist, nema hún sé
þáttur í skipulegum áætlunarbú-
skap til styrktar sveitum og
samfélagi. Að því stefnir prósent-
uniðurskurður Jóns Helgasonar
ekki.
Að finna svigrúm
Á það var minnt hér að framan
að sú óáran sem nú herjar á
sveitirnar er að miklu leyti af
mannavöldum, og að um ástæður
sé eðlilegast að líta til hinnar pól-
itísku forystu sem Framsóknar-
menn og Sjálfstæðismenn hafa
áratugum saman skipst á um að
taka sér í málefnum landbúnað-
arins. Því má hinsvegar ekki
gleyma að hér á ríkjandi hægri-
stjórn drjúgan hlut að máli.
Undir það tekur til dæmis Há-
kon Sigurgrímsson framkvæmda-
stjóri Stéttarsambands bænda í
svargrein við skrifum Páls Péturs-
sonar, þar sem hann segir að ein
meginástæðan fyrir hrakförum í
kindakjötssölu síðustu ár sé sú
ákvörðun „að draga svo mjög úr
niðurgreiðslum á kindakjöti að
þær eru nú aðeins um 15,7% aj
verði dilkakjötsins á móti 39,2%
fyrir réttum fjórum árum.“ Og
Hákon heldur áfram:
„Eftir að nýr vísitölugrunnur
tók gildi árið 1983 er ekki sami
ávinningur að því fyrir ríkisvaldið
að greiða niður búvörur til þess að
hafa áhrifá þróun verðlags. Mun
hagstœðara er að lækka verð á
fólksbílum og bensíni. “ Hár-
beittust verður svo ádeila fram-
kvæmdastjórans á ríkisstjórn,
landbúnaðarráðhera og Pál Pét-
ursson þegar hann segir þessa
þróun hafa spillt mjög sam-
keppnisstöðunni þarsem „ekki
hefur enn fundist svigrúm" til að
móta verðstefnu til að hamla við
áhrifum minnkandi niður-
greiðslna.
Við þessa gagnrýni á niður-
greiðslustefnuna er rétt að bæta,
einsog Hjörleifur Guttormsson
gerir í Tímagrein um daginn, að
vaxtafrelsið og hávaxtastefnan
sem hægristjórnin hefur beitt sér
fyrir hafa gert skuldabagga frum-
býlinga, og annarra sem í fram-.
kvæmdir hafa ráðist, nær óbæri-
legan, og þannig lagt dauða hönd
á hugkvæmni og nýsköpun í land-
búnaði.
Og stjórnarliðinn Páll Péturs-
son er hjartanlega sammála Al-
þýðubandalagsmanninum Hjör-
leifi Guttormssyni um að það hafi
verið „mikil mistök að gefa
frjálsa smásöluálagningu á dilka-
kjöt“ (Páll), þar sem hún hafi
„íeitt til verðhækkana úr hófi
fram og dregið úr sölu“ (Hjör-
leifur).
Ja, Páll
Verst af öllu er þó sú landbún-
aðarstefna Jóns Helgasonar og
félaga að vilja hvorki hrökkva né
stökkva, að forðast skipulega
stefnumótun, að láta reka á
reiðanum, - sem hefur þær af-
leiðingar að niðurdröbbunin
verður stefna þeirra, uppflosnun-
in, eyðingin.
Landnýtingarskýrslan bendir
réttilega á að við svo búið getur
ekki staðið; að eldurinn brennur
ekki bara á bændum, heldur á
þjóðinni allri. Við þurfum nýja
stefnu í málefnum sveitanna,
uppbyggingarstefnu sem markast
af tiltrú á því hlutverki sem land-
búnaður leikur í samfélaginu, í
menningarlegum, félagslegum og
síðast en ekki síst efnahagslegum
skilningi.
Drög að þeirri stefnu setti
Hjörleifur Guttormsson fram
þegar hann spjallaði við Fram-
sóknarbændur í Tímanum, - og
beri menn saman við barlóm Jóns
Helgasonar:
„Ný og jákvæð stefnumörkun í
málefnum sveitanna þarf m.a. að
fela i sér:
1. Að hamlað verði gegn frekari
samdrætti í neyslu landbúnaðar-
afurða, m.a. með auknum niður-
greiðslum og vöruþróun.
2. Aðstrax verði unnið uppskipu-
lag varðandi atvinnuþróun og
æskilegar breytingar á búskapar-
háttum, þar sem tekið verði sam-
hliða á öllum þáttum, svo sem
landnýtingu, markaði, útrýmingu
búfjársjúkdóma og uppbyggingu
nýrra búgreina.
3. Að fjármagn Framleiðnisjóðs
verði hagnýtt í samrœmi við slíka
áætlun um þróun og nýsköpun í
landbúnaði.
4. Að rannsóknir og leiðbeiningar
verði stórauknar í þágu landbún-
aðar og bændum búin menntun-
araðstaða og aðgangur að
fræðslu.
5. Að öll nýsköpun ísveitum mið-
ist við lífvænleg kjör karla og
kvenna og aðstaða sveitafólks
verði jöfnuð frá því sem nú er.
6. Að sveitafólk haldi umráðum
yfir hlunnindum og hagnýtingu
landgœða, en þau komist ekki í
hendur innlendra og erlendra
spekúlanta.
7. Að félagsleg aðstaða sveita-
fólks sé tryggð og greittfyrir kyn-
slóðaskiptum við búskap."
Já, Páll, „landbúnaðarstefn-
unni verður að breyta“!
Mörður Árnason
Laugardagur 26. júlí 1986 bJÓÐVILJINN - SÍÐA 5