Þjóðviljinn - 26.07.1986, Blaðsíða 12

MENNING
Stjörnugjöf: ★ ★★★ frábær, ★★★ mjög góð, ★★ sæmileg, ★ uppfyllir lágmarks kröfur, 0 léleg
Fjölskyldubönd
★ ★ ★
í návígl (At Close Range).
Regnboginn.
Bandarísk, 1985.
Lelkstjórl: James Foley.
Handrlt: Nicholas Kazan (byggt á
sönnum atburðum).
Framleiðendur: Don Guest og
Elliot Lewitt.
Kvikmyndataka: Juan Ruiz
Anchia.
Helstu leikarar: Sean
Penn.Christopher Walken, Mary
Stuart Masterson og Christopher
Penn.
í návígi er amerískt fjölskyldu-
drama uppá nútímavísu. Sagan
ku vera sönn og ekki skal það
rengt hér, enda er það alkunna að
raunveruleikinn er lygilegri en
nokkur lygi. En í raun er ekkert
ótrúlegt við innbyrðis - sem út-
byrðisátök Whitewood-fjöl-
skyldunnar; þetta er einfaldlega
fremur óheflað fólk úr kjallara
samfélgsins í Arizonafylki, sem
notar helst bakdyrnar til þess að
verða sér útum nauðsynjar. í ná-
vígi eru fyrst og fremst feðgarnir
Brad eldri og yngri, snilldarlega
túlkaðir af Christopher Walken
og, að því er manni skilst, einni
skærustu ungstjörnu Bandaríkj-
anna um þessar myndir: Herra
Madonnu, Sean Penn.
Það er nú einu sinni þannig að
góður leikur getur lyft meðal-
mynd uppúr meðalmennskunni
og gert hana áhrifaríka og eftir-
minnilega. Ekki veit ég hversu
eftirminnileg kvikmyndin í ná-
vígi verður, en víst er að fyrr-
nefndir félagar ná að lyfta henni
svo um munar.
Christopher Walken gerir
senjornum slík skil, að langt er
síðan ég hef augum litið jafntrú-
verðugt fúlmenni. Hann verður í
meðförum Walken einn af þess-
um allra forhertustu hrottum,
sem halda fésinu hversu svart
sem útlitið er (það er einna helst
að þeir glotti útí annað sé málið
komið á óvenju alvarlegt stig).
Samt ná áhorfendur aldrei að átta
sig fullkomlega á þankagangi
þessa viðskotailla þjófs og morð-
ingja; um leið og maður stendur
sig að því að hafa vissa samúð
með honum, er hann samstundis
búinn að framkvæma einhvern
óskundann og andúðin blossar
Sean Penn og Mary Stuart í kvikmyndinni „At Close Range'
upp að nýju, mun sterkari en
fyrr.
Sean Penn er einkar áhuga-
verður leikari, enda hefur honum
tekist að geta sér mjög góðs orð-
stírs á stuttum ferli. Samkvæmt
áreiðanlegum heimildum slúður-
dálka dagblaðanna, er hann á
fleygiferð eftir framabrautinni,
umtalaður og umdeildur, og það
sem meira er; kvæntur sjálfri Ma-
donnu, söngkonunni smellnu,
sem hyggst nú hasla sér völl á
hvíta tjaldinu.
Stjörnusköpun í Bandaríkjun-
um er að mörgu leyti áhugavert
fyrirbæri. Til þess að hægt sé að
gera ungt og efnilegt fólk (eins og
Sean Penn og Madonnu) að
frambærilegum stjörnum, verður
það helst að minna örlítið á ein-
hverja stórstjörnuna sem fyrir er.
Svo sakar ekki að vera af ítölsku
bergi brotinn, nema viðkomandi
geti státað af júðsku blóði. Lítið
dæmi: Dustin Hoffman varð
þekktur fyrir góðan leik og ekki
síður sérstakt útlit (sem ýmsir
héldu reyndar að myndi standa
honum fyrir þrifum). Hann var
ekki borinn saman við neinn,
vegna þess að fyrirmyndirnar
vantaði. Hann var einfaldlega
Dustin Hoffman. Síðan
kynntumst við Al Pacino, ágæ-
tum leikara sem leið fyrir saman-
burðinn við Hoffman. Snillingur-
inn Robert De Niro var annar
kvistur af sama meiði og Richard
Gere var svo enn eitt afbrigðið.
De Niro setti stundum upp óviðj-
afnanlegan prakkarasvip, og
þann svip hefur einmitt Sean
Penn. Ekki er þó ætlun mín að
draga þessa tvo heiðursmenn í
sama dilk, því hvað sagði ekki
konan fyrir aftan mig að sýningu
lokinni: Merkilegt hvað hann
minnir oft á James Dean. Svo er
nú margt sinnið sem skinnið. En
það er ekki aðeins í kvikmynda-
heiminum sem vart hefur orðið
við fyrirmyndasýkina, svo mikið
er vist.
Annars var ætlunin að skrifa
eitthvað fallegt og viðkunnanlegt
um Sean Penn: Sem sagt, hvað
sem öðrum gæðingum hvíta tjald-
sins (og gráa skermsins) líður, þá
stendur Sean Penn fyllilega fyrir
sínu, í umræddri kvikmynd, og
vel það. Við fylgjumst með hon-
um fikra sig eftir einstiginu sem
liggur frá óþroskuðum gelgju-
krimma til ábyrgðarfulls ungs
manns sem tekur að greina mun-
inn á réttu og röngu.
Samband Bradfeðganna er
óvenjulegt og því erfitt að henda
reiður á þá strengi sem bærast í
brjóstum þeirra. Föðurást Brads
eldri er afgirt hagsmunum, en
sonurinn elskar takmarkalaust.
Pess vegna snýst ást sonarins í
andhverfu sína er hagsmunir eru
teknir framar föðurástinni. í því
felst kraftur heiftarlegs lokaupp-
gjörs Bradfeðganna. Faðirinn fer
fögrum orðum um ást og fjöl-
skyldubönd, en gegnt honum
stendur ástkær sonurinn og beinir
að honum stílvopni ættarsögunn-
ar, fjölskylduskammbyssunni.
Apropos fjölskyldubönd:
Yngri bróðir Sean, Christopher
i
Penn leikur einmitt bróður Brads
unga og skilar því hlutverki af
stakri prýði.
í návígi er fyrst og fremst
glæpamynd (svo ég noti gamalt
og gott hugtak), þrátt fyrir á-
hugaverðar fjölskylduflækjur,
ágætlega gerð og mjög spennandi
á köflum. James Foley segir frá á
raunsæjan og áhrifamikinn hátt.
Myndmálið gefur frásögninni
vissan road-movie-blæ, og það er
nú aldeilis í lagi. Ýmislegt kom á
óvart í hljóðrásinni, en þar sem
hér er um erlenda mynd að ræða
fer ég auðvitað ekki að gera
hljóðvinnslu að umtalsefni.
Að lokum langar mig að minn-
ast aðeins á tónlistina (sem mér
fannst reyndar ekkert merkilegri
en gerist og gengur), því hún er
að mörgu leyti dæmigerð fyrir
móðinn í kvikmyndatónlistinni á
þessum síðustu og verstu tímum
klassískrar kvikmyndalistar.
Formúlan er einföld: Lag, líklegt
til vinsælda, er gefið út á hljóm-
plötu um svipað leyti og kvik-
mynd er frumsýnd. Það er kynnt
sem aðalstef ákveðinnar myndar.
Nái lagið vinsældum ungmenna
er líklegt að þau mæti vel í bíóin.
Þannig auglýsa lagið og myndin
hvort annað. Kúnstin er svo að
leika búta úr laginu, í ýmsum út-
setningum, af og til alla myndina.
f lokaskotinu, þegar myndramm-
inn annað hvort frýs eða víkkar
út, heyrast svo fyrstu hljómar
þeirrar útsetningar sem við
könnumst best við. (Jú, víst hafa
íslenskir kvikmyndagerðarmenn
brúkað svipaðar aðferðir, við
nefnum engin nöfn...). Lokalag
kvikmyndarinnar í návígi hefur
þreytt vinsældalista Rásar tvö í
efstu hæðir. Það heitir Live to tell
og hver skyldi svo syngja það
önnur en Madonna (Penn). Að-
eins eitt enn: Þessi fjölskyldu-
mynd er ekki fyrir alla fjölskyld-
una.
H.O.
„Ekkert mál“ fær góðar viðtökur í Finnlandi
Skáldsagan Ekkert mál eftir þá
feðga Njörð P. Njarðvík og Frey
Njarðarson kom í mars sl. í
finnskri þýðingu Juha Peura hjá
bókaútgáfunni Otava í Helsinki.
Bókin hefur vakið mikla athygli
og fengið lofsamlegar viðtökur.
Hingað til lands hafa borist 12
ritdómar og eru þeir allir mjög
jákvæðir. Hér fylgja fáein sýnis-
horn:
Harri Nordell skrifar í Turun
Sanomat og segir þar m. a. að sag-
an sé miskunnarlaus lýsing á lífi
eiturlyfjaneytandans Freddys í
heróín-hverfinu í Kaupmanna-
höfn og -tilraun til lækninga á ís-
landi. Ekki sé boðið upp á neina
happy ending lausn og höfundar
forðist rækilega þær hættur sem
oftast fylgi lýsingum af þessu tagi,
annars vegar predikanir og hins
vegar væmni. „Bókin er sigur
fyrir höfundana, einkum vegna
þess að ekkert er dregið undan og
vegna þess sjónarhorns sem valið
er, sem ævinlega er innan marka
eiturlyfjaheimsins, þar sem veru-
leikinn er blóðug sprautan og sú
vitneskja að dauðinn bíður þeirra
sem ánetjast heróíni innan
þriggja til fjögurra ára. í bókinni
eru ekki miklar bollaleggingar
um orsakir eiturlyfjaneyslu -
enda ástundar eiturlyfjaneytand-
inn ekki heldur slíkar bollaleg-
gingar - heldur einkennir hana
hröð og nakin lýsing allt til sögu-
loka, þar sem ekkert bíður nema
eintómar spurningar.“
Marja Ala-Ketola skrifar í Kai-
eva og segir að við lestur bókar-
innar hafi farið fyrir sér líkt og
heróínistanum sem bókin lýsi: að
þegar hún var einu sinni byrjuð,
gat hún ekki hætt. En hún sé
meira en vel skrifuð bók, hún sé
raunsönn lýsing á lífi ungs manns
og veki upp fleiri spurningar en
svör, og það á mörgum sviðum.
„Um helvíti heróínsins veit ég
miklu meira en áður, eftir lestur
bókarinnar. Ég finn að blæbrigð-
in eru miklu margbrotnari og
mun erfiðara að finna svör við
þeim spurningum sem vakna,
heldur en ég hafði nokkurn tíma
gert mér í hugarlund. Hvernig á
ég að mæla með þessari bók? Ef
til vill með þessum orðum: í
henni er að finna allt það sem þú
hefur viljað vita um heróín en
ekkert af predikunum allra þeirra
vandlætara sem þú hefur aldrei
nennt að hlusta á.“
Ritdómur Karri Kokke í Uusi
Suomi ber yfirskriftina Þrælahald
eiturlyfjanna. Sjokkbók frá ís-
landi. Þar segir höfundur í upp-
hafi að Ekkert mál sé bók sem
framkalli fráhvarfseinkenni þeg-
ar við lesturinn. Eins og flestar
bækur af þessu tagi, sé Ekkert
mál skrifuð til að vara við
ógnvaldi eiturlyfjanna, en bókin
búi yfir einkennilegu áhrifavaldi:
„Hún veldur því að kaldur sviti
sprettur fram á lesandanum og
maginn í honum herpist saman,
jafnvel þótt ekki sé gengið eins
langt í óhugnaði og til dæmis í
Naked Lunch eftir William Burr-
oughs... Þegar bókinni lýkur er
allt í óvissu um framtíð Freddys.
Hann fer í meðferð, en það boðar
ekkert gott að hann rýfur hana.
Þegar heróín á í hlut, er ekkert
öruggt. Þetta atriði undirstrikar
raunsæið í bók þeirra feðga. Og í
Ijósi lífsreynslu undirritaðs þá
getur hann fullyrt að lýsingin á
ógæfu Freddys er hvorki fegruð
né ýkt.“
Aarne Palttala skrifar í Lapin
Kansa og leggur áherslu á að
Ekkert mál geri enga tilraun til
predikana og útskýringa og reyni
ekki heldur að þvinga ákveðnum
lausnum upp á Iesendur eða leita
orsaka. Samt gefi bókin tilefni til
margháttaðra hugrenninga og
umræðna og geti menn komist að
ýmsum niðurstöðum. Þýðingar-
mesti boðskapur bókarinnar sé ef
til vill ekki persónuleg harmsaga
Freddys, heldur sú veröld sem
hann veiti lesandanum innsýn í.
„Kannski er mesti kostur bókar-
innar lýsingin á þeirri sjálfsblekk-
ingu og þeim tálsýnum sem um-
lykja Freddy og þjáningarbræður
hans. Sú lýsing sýnir vel ógnar-
vald eiturlyfjaheimsins. Tilraunir
þeirra til að losna þaðan eru eins
og berjast um í kviksyndi...
Freddy er svo djúpt sokkinn, að
hann á litla von um undankomu-
leið. Enginn miskunnar sig yfir
hann, og sjálfur sér hann enga
aðra leið en að notfæra sér eymd
þeirra sem eru enn verr á sig
komnir en hann, meðan það er
hægt. Ekkert mál sýnir vel að
eiturlyfjasalan er einn miskunn-
arlausasti þátturinn í mannlegri
breytni í nútíma þjóðfélagi, þar
sem velgengnin byggist á eymd
hinna glötuðu. Ég get ekki dæmt
um áhrif þessarar bókar, hver
þau eru og hvert þau beinast. Það
er ekki heldur nauðsynlegt að
velta því mikið fyrir sér. Bókin
réttlætir sig sjálf með viðleitni
sinni til heiðarleika og skrum-
lausum lýsingum sínurn."
í mánaðarritinu Kotiláákári
(Heimilislæknirinn) skrifar Sir-
kka Keskinen m.a. að í bókinni sé
dregin upp raunsönn mynd af
heróínistanum og íesandinn sjái
hann flögra um eins og flugu sem
hefur verið stungin í gegn með
nál. í Pohjalainen segir Pirjo Fra-
nssila að Ekkert mál sé tæpi-
tungulaus frásögn, sem geri efni
sínu skil á hlutlægan og
sannverðugan hátt án siðapredik-
ana, og einmitt þess vegna verði
boðskapur bókarinnar sérlega
áhrifamikill. L.A. skrifar í Kodin
Kuvalehti að Ekkert mál sé
harkaleg bók, eins miskunnar-
laus og sú átakanlega veröld sem
hin heróínsjúka söguhetja lifi í
ásamt stúlkunni sinni. „Áhrifa-
máttur þessarar skáldsögur er
fólginn í því að hún byggir á innri
reynslu og er skrifuð innan frá.
Rithöfundurinn, sem kómst að
ógæfu sonar síns þegar hann var
orðinn verulega illa staddur, hef-
ur lagt fram ritfærni sína, og son-
urinn reynslu sína. Þeir sneiða
með öllu hjá væmni og siðapre-
dikunum. Veruleikinn nægir og
sögulok eru óviss. Einnig í því
efni sannar frásögnin heiðarleik
sinn.“
Skáldsaga Njarðar P. Njarðvík
Dauðamenn (1982) sem kom út
hjá sama forlagi á finnsku í fyrra
og fékk mikið lof gagnrýnenda,
verður á næsta ári gefin út á
þýsku hjá Aufbau Verlag í
Austur-Berlín og á sænsku hjá
Wahlström & Widstrand í Stokk-
hólmi, en það forlag hyggst einn-
ig gefa út Ekkert mál.
12 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 26. júlí 1986