Þjóðviljinn - 16.08.1986, Blaðsíða 9

þá, sem ætluðu að gerast meðlim-
ir að koma á sunnu-
dagsmorguninn milli klukkan tíu
og tólf og skrifa sig á. Þegar ég
kom þangað, hafði ég meðferðis
bók með sömu yfirskriftinni og
verið hafði á blaðinu. Enginn
vildi verða fyrstur til að skrifa sig
á. Mér þótti ekki heppilegt, að ég
gerði það. Loks fékk ég einn til
að verða fyrstan til. Næsta dag
var haidinn fundur í Bárunni. Pá
var kosin stjórn. Formaður var
Jón Bach.
- Hvað var næst á dagskrá?
- Þá fórum við að undirbúa að
mynda verkalýðssamtök og
stjórnmálaflokk, hvort tveggja í
einum samtökum. Áður höfðu
verið gerðar tvær tilraunir til að
mynda verkalýðssamband. Að
fyrri tilrauninni stóðu Bárufé-
lögin, en að hinni síðari stóð
Dagsbrún, en það var 1907. Bæði
samböndin urðu skammlíf. í
undirbúningsnefndina voru
kosnir tveir fulltrúar frá hverju
fimm félaga í Reykjavík, að mig
minnir, og líka tveir fulltrúar frá
hvoru tveggja félaga í Hafnar-
firði. Með mér í nefndinni voru
meðal annarra Ottó Þorláksson
og Jónas Jónsson frá Hriflu, sem
tekið hafði þátt í stofnun Jafnað-
armannafélagsins. Kosning fimm
bæjarfulltrúa í Reykjavík stóð þá
fyrir dyrum, átti að fara fram í
janúar 1916, en í bæjarstjórninni
voru 7 fulltrúar. Við í undirbún-
ingsnefndinni beittum okkur
fyrir samstarfi verkalýðsfélag-
anna um framboð þriggja manna.
Jón Bach átti að vera efstur
þeirra, en honum var bolað út af
kjörskrá. Frambjóðendurnir
urðu Jörundur Brynjólfsson, Ág-
úst Jósepsson og Kristján Guð-
mundsson. Þeir náðu allir kosn-
ingu. Greidd voru 2028 atkvæði
og hlaut listi verkamanna 911 at-
kvæði. Heimastjórnarmenn
fengu hina fulltrúana tvo.
Stofnþing Alþýðusambands ís-
lands og Alþýðuflokksins var
haldið 12. marz 1916. Að því
stóðu í Reykjavík: Dagsbrún,
prentarafélagið, hásetafélagið,
bókbandssveinafélagið og verka-
kvennafélagið Framsókn; og frá
Hafnarfirði: Hlíf og hásetafé-
lagið þar. í fyrstu stjórninni var
forseti Ottó Þorláksson. Á fyrsta
reglulega þinginu þá um haustið
var Jón Baldvinsson hins vegar
kosinn forseti.
- Sætti Alþýðusambandið og
Alþýðuflokkurinn mikilli andúð í
fyrstu?
- Já, hjá einstöku mönnum.
Framsóknarflokkurinn var stofn-
aður um líkt leyti. Að stofnun
hans stóðu bændasamtökin, sem
kölluð voru. Þar var fremstur í
flokki Sigurður Jónsson frá Yzta-
Felli, hinn mesti höfðingi, og
Jónas Jónsson frá Hriflu. Jónas
studdi verkalýðsfélögin til þess,
að verkamenn yrðu ekki allir
með auðvaldinu á móti bændum.
- Urðu harðar vinnudeilur á
þessum árum?
- Hásetaverkfallið 1916 var
hart verkfall. Togarasjómenn
höfðu þá um 70 krónur á mánuði í
kaup. Að auki fengu þeir lifrar-
hlut. Þegar lifrin hækkaði í verði í
stríðinu, vildu útgerðarmenn
komast hjá því að greiða lifrar-
hlutinn. í febrúar 1916 var gerður
samningur milli hásetafélagsins
og útgerðarmanna um lifrarverð-
ið, 35 krónur fyrir fatið. Samn-
ingurinn átti að gilda til mánaða-
mótanna apríl-maí þá um vorið.
Þegar samningurinn rann út,
neituðu útgerðarmenn að fram-
lengja hann. Hásetafélagið sam-
þykkti þá, að enginn sjómaður
mætti ráða sig á skip, nema á það
væri skráð samkvæmt samþykkt-
um félagsins. Hásetar á fjórum
togurum neituð að láta skrá sig
29. apríl. Hófst þá verkfallið. Það
stóð til 12. maí. Útgerðarmenn
reyndu allt hvað þeir gátu til að
koma togurunum út. Þeim tókst
aðeins að koma tveimur togurum
á veiðar. Loks féllust útgerðar-
menn á að greiða 60 krónur fyrir
fatið. Það þótti mikill verkfalls-
sigur.
- Tók Alþýðuflokkurinn þátt í
síðasta áfanganum í sjálfstæðis-
baráttunni gegn Dönum?
- í lok heimsstyrjaldarinnar
deildu menn um það í Dan-
mörku, hvort Danir ættu að taka
allt Suður-Jótland af Þýskalandi
eða aðeins þau héruð, sem vildu
vera með Danmörku. Þá fóru
þeir að sjá, að best væri að semja
við íslendinga. Hallbjörn Hall-
dórsson prentari, sem þá var for-
maður jafnaðarmannafélagsins,
bar upp þá tillögu, að Alþýðufl-
okkurinn sendi menn til Dan-
merkur til að ræða við danska
jafnaðarmenn um sambandsmál-
ið. Þá var það, að þeir Jón
Magnússon og Jón Baldvinsson
hittust ög ræddu um það, hvort
Alþýðuflokkurinn gæti sent
mann til Danmerkur. „Það er
enginn sem getur farið þessa ferð
nema Ólafur", sagði Jón Bald-
vinsson. Jón Magnússon spurði
þá, hvort ég þekkti forystumenn
danskra jafnaðarmanna. Jón
Baldvinsson sagði það ekki vera.
Þá segir Jón Magnússon: „Hann
kemur þvífram. Efþeirviljaekki
tala við hann, þá boðar hann til
fundar eða gerir eitthvað svo-
leiðis". Það varð úr, að ég tókst
þetta erindi á herðar. Þegar ég
kom til Kaupmannahafnar, æskti
ég viðtals við Stauning. Það gekk
fljótt og vel. Þegar ég fer að tala
við hann, finn ég, að hann tekur
erindi mínu illa. Hann segir:
„Nei, þetta hefur enga interessu
fyrir okkur". - Danska ríkis-
stjórnin átti þá meirihluta sinn á
þingi undir jafnaðarmönnum. -
Ég bið hann að vera ekki of
fljótan á sér að taka ákvörðun.
Síðan fer ég að finna Borgbjerg.
Þeir Stauning voru helztu leið-
togar jafnaðarmanna þá. Borgb-
jerg tók rnáli mínu undir eins vel.
Og þar með var málið unnið. Það
var síðan fyrir atbeina jafnaðar-
manna, að danska samninga-
nefndin um sambandslögin var
send hingað.
Þjóðfræði
Vöknum
vonandi
af mókinu
Ögmundur Helgason: Erum langt
á eftir hinum Norðurlöndunum
í þjóðfræðirannsóknum
Undanfarna daga hefur staðið
yfir í Reykjavík ráðstefna
þjóðfræðinga frá öllutn
Norðurlöndunum. Eru slíkar
ráðstefnur „norðlenskra“
þjóðfræðinga engan veginn
neitt nýmæli þótt þær hafí
ekki fyrr verið haldnar hér-
lendis.
Mög merk erindi hafa verið
flutt á ráðstefnunni, bæði af ís-
lendingum og öðrum en þess á
milli hafa verið heimsóttar þær
stofnanir, sem helst tengj^st
þessum fræðum, svo sem Árna-
stofnun, Þjóðminjasafnið og Ár-
bæjarsafn.
Einn þeirra íslendinga, semer-
indi flutti á ráðstefnunni, var Ög-
mundur Helgason, cand. mag.
starfsmaður við Landsbókasafn-
ið. Þjóðviljinn náði tali af Ög-
mundi og bað hann að segja
eitthvað frá ráðstefnunni, þótt
báðum væri raunar ljóst, Ög-
mundi og blaðamanni, að óger-
legt er að gera efninu veruleg skil
í stuttu máli.
Á Norðurlöndunum mun
þjóðfræðin vera mest þróuð með-
al Finna, sagði Ögmundur. Þegar
Einar Ólafur Sveinsson skrifaði
t.d. bók sína um gerðir íslenskra
ævintýra á þriðja áratugnum þá
voru það Finnar, sem gáfu hana
út. Síðan má segja að Banda-
ríkjamenn hafi tekið forystu í
þessum fræðum en það eru ein-
mitt Finnar þar vestra, sem þar
hafa einkum gert garðinn frægan
í þessum efnum. Bent hefur verið
á, og fyrir því má færa haldkvæm
rök, að þjóðfræðin segi e.t.v.
ekki minna um samfélagið en
tölur og hagskýrslur. Hún er bara
einfaldlega önnur hlið á mannfé-
laginu.
Mörg athyglisverð erindi voru
flutt á ráðstefnunni og vil ég í
raun og veru alls ekki gera upp á
milli þeirra. Finninn, Lauri
Hanko flutti t.d. mjög athyglis-
vert erindi um strauma og stefnur
í þjóðfræðum. Norðmaðurinn
Brynjolf Alver ræddi um þróun
þessarargreinar, einnig merkt er-
indi. í þessum erindum var fjall-
að fræðilega um greinina. Juha
Pentikainen, einn af yngri kyn-
slóðinni og leiðandi maður í
þjóðfræðum, flutti erindi í Nor-
ræna húsinu á sunnudaginn var
og einnig á ráðstefnunni. Fjöll-
uðu þau um þróun þjóðfræða al-
mennt. Síðan greindu aðrir fyrir-
lesarar frá eigin rannsóknum.
Nefna má fyrirlestur sænskrar
konu um fyrirbærið „sagna-
mann“. Hefur hún heimsótt sama
sagnamanninn oftar en einu sinni
og látið hann segja sömu söguna.
Hallfreður Örn hefur gert hið
sama en niðurstöður hans hafa
enn ekki verið birtar. Finnsk
kona ræddi um nútíma rannsókn-
ir í þjóðfræði. Hefur það t.d. ein-
hverja dulda merkingu að ganga
undir stiga, hvrnig sígarettan
reykist, talan 13 o.s.frv.?
Nú, ef við víkjum aðeins að ís-
lendingunum þá flutti Guðrún
Bjartmarsdóttir erindi um huldu-
fólk, álfkonur. Benti hún á að
huldukonan væri gerandinn í
sögunum, sæti þar í öndvegi og
réð örlögum en það væri óþekkt
annarsstaðar á Norðurlöndum.
Jónas Kristjánsson nefndi að
e.t.v. bentu þjóðfræðin á nýja
leið til skilgreiningar á þeim
vandamálum, sem tengdust nor-
rænum fræðum og vörpuðu á þau
nýju ljósi. Gat hann í því sam-
bandi starfa Óskars heitins Hall-
dórssonar. Davíð Erlingsson
kom inn á vandamálið með notk-
un einstakra orða, túlkun þeirra
og skilgreiningu.
Og nú var Ögmundur inntur
eftir því um hvað hann hefði
einkum fjallað í sínu erindi.
- Ég ræddi einkum um hvern-
ig hin fornu goð kæmu fram í
Þjóðsögum Jóns Árnasonar.
Þjóðsögur þær, sem tengjast guð-
unum, eru ekki ýkja gamlar. Þær
Ögmundur Helgason
eru arfur frá endurreisn nor-
rænna fræða. f þjóðsögunum
finnur maður hinsvegar andblæ
allt frá heiðni, sem hefur lifað af
alla kristnina. Gott dæmi um
þetta eru draumarnir og sú merk-
ing, sem menn leggja í þá. Þjóð-
sögurnar eru tiltölulega ungar en
þjóðtrúin, sem þar flýtur með og
fléttast inn í, á sér miklu eldri
rætur. Jón Hnefill Aðalsteinsson
er nú að rannsaka hinar elstu ís-
lensku sagnir, skilja þær frá hin-
um yngri. Það er merkilegt við-
fangsefni. Við þurfum að greina á
milli þjóðsagnanna og þjóðtrúar-
innar, sem lifir af siðaskiptin. Hin
nýja þjóðtrú, ef svo má að orði
komast, er á hinn bóginn ekki
beinn arfur frá gamla bænda-
samfélaginu heldur aðflutt og
stendur í sambandi við tækni-
þjóðfélagið.
Við íslendingar fórum seint að
huga að þessum arfi okkar, sem
grundvallarfræðigrein. Og ég
fann til þess nú á þessari ráð-
stefnu hvað við erum langt á eftir
öðrum Norðurlandaþjóðum í
rannsóknum á þjóðfræðum.
Hallfreð Örn Eiríksson og Jón
Hnefil Aðalsteinsson ber kannski
einna fyrst að nefna af þeim, sem
við þetta fást nú. Áður fengust
við þetta menn eins og Einar
Ólafur Sveinsson, en eftir að
hann varð prófessor í norrænum
fræðum, tók það starf eðlilega
meginið af tíma hans. Hér hafa
tiltölulega litlar rannsóknir verið
gerðar, sem snerta nútíma samfé-
lag en þar ber þó helst að nefna
Árna Björnsson, þjóðhátta-
fræðing. - Ennþá eiga þessi fræði
undir högg að sækja hér á landi.
Þau hafa ekki enn verið viður-
kennd sem sérstök fræðigrein og
því ekki að undra þótt við séum
skemmra á veg komnir í þessum
efnum en aðrar Norðurlanda-
þjóðir. Ánægjulegt væri ef þessi
ráðstefna yrði til þess, að við
vöknuðum af mókinu.
-mhg
Laugardagur 16. ágúst 1986 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
Bökréttar
lausmr
HUGBÚNAÐUR FYRIR MS-DOS TÖLVUR
frá Rökvcr hf.
BOKARI
er fjárhagsbókhald með ótrúlega miklum möguleikum. Engin
takmörk á færslum. Vinnur bæði á diskettum og hörðum disk.
Efnahags- og rekstrarreikninga má skrifa út í skrá og vinna síðan
í ritvinnsiu.
Kristinn Kolbeinsson, viöskiptafrœflingur: „8ÓKARINN uppfyiiirallar þær kröfur sem
geröar eru til fjárhagsbókhalds, og býöur auk þess upp ó fjölbreytta möguleika I uppgjöri."
BURÐARÞOL
reiknar rammavirki þar sem allir virkishlutar flytja vægi, eða
grindarvirki þar sem tengingar milli virkishiuta flytja eingöngu
krafta. Hentar sérstaklega verk- og tæknifræðingum.
Pátl Bjarnason, Verkfræðistofu Suflurlands: „Innsetningarmyndir eru lýsandi og vel
uppbyggöar. fíeiknitími er mjög stuttur og niöurstööur aögengilegar. Bylting frá handreikn-
ingil"
ROKLAUN
er launaforrit sem hentar sérstaklega vel minni og meðalstórum
fyrirtækjum.
Benedikt Valtýsson, PAPCO hf„fíöklaun spara mikla skriffínnsku og auka á allt öryggi
varöandi launaútreikninginn. Bn umfram allt er öll vinna viö þaÖ einföld og þægileg."
FELAGATAL
er fyrir félagasamtök sem vilja nota tölvuna til að halda uton um
félagaskrá, prenta límmiða og gíróseðla auk þess að halda utan
um bókhald um árgjöld.
Sigurflur Ingi Olafsson. Steinsteypufélogi Islands: „Það er atskaplega inægjuleg
breyting sem ó sér stað, þegar félagaskró eins og okkar er tölvuvædd. Oll vinna viö hana
veröur aö leik."
BREFASAFN
Er orðið vandamál að finna skjöl og bréf í öllum möppunum? Þá
er Bréfasafn góð fjárfesting. Þú skráir bréfin eftir ákveðnu kerfi
og eftir það sér tölvan um leitina fyrir þig og hún er fljótari!
Krlstjön Guðlaugsson. Framleiflsluráði landbúnaöarins: „Við höfum nýveriö tekiö
BfíBFASAFN f notkun og byrjunin lofar góöu. Nú er margra klukkutfma leit ímoppum fram-
kvæmdá fóeinum sekúndum, og hinar fjölbreytilegustu upplýsingar liggja fyrir útprentaÖar
/ aðgengilegum lista."
VIDEOLEIGAN
Mjög fullkomið bókhald fyrir vídeóleigur. Skróning á myndum,
útlánum og viðskiptamönnum; vinsældalisti mynda; svartur listi
viðskiptamanna o.fl., o.fl.. í notkun m.a. hjá SKALLA vídeó.
FORRITUN ARVINN A
Við hjá RÖKVER HF. tökum að okkur alla almenna forritunar-
vinnu, t.d. f PASCAL og dBASE III. Líttu við eða hringdu.
HUGBUNADARÞJONUSTA
Nýbýlavegi 22
(gengið inn að sunnanverðu)
Kópavogi
Sími: (91) 641440