Þjóðviljinn - 19.11.1986, Blaðsíða 8

MENNING
, m\
mi
Af
mótunarárum
Mál og menning sendir nú frá
sér nýtt bindi í Ritsafni Þórbergs
Þóröarsonar. Það hefur hlotið
nafnið Ljóri sálar minnar - Úr
dagbókum, bréfum og öðrum
óprentuðum ritsmíðum frá árun-
um 1909-1917. Helgi M. Sigurðs-
son cand. mag. hefurhaft umsjón
með útgáfunni.
Árin 1909-1917, eru mótunar-
ár Þórbergs sem rithöfundar. f
bókinni er að finna áður óbirtar
ritsmíðar sem eru mikilsverðar
heimildir um þroskaferil hans.
Þórbergur starfaði á þessum
árum með Ungmennafélagi
Reykjavíkur og Málfundaflokki
þess, og samdi greinar, kvæði og
sögur í handskrifuð blöð þessara
félaga. í eitt þeirra reit Þórbergur
einnig palladóma um vini sína, og
voru nokkrir þeirra birtir í bók-
inni Ólíkar persónur, en hér birt-
ist í fyrsta skipti ítarlegur palla-
dómur, sem aldrei kom í Skin-
faxa, um Þorleif Gunnarsson,
einn besta vin Þórbergs á þessum
árum.
Þá eru ennfremur í bókinni all
mörg bréf, og mun mestur fengur
þykja í átta bréfum til Þorleifs
Gunnarssonar frá árunuml911-
1912. Þar lýsir Þórbergur m.a.
vegavinnu á Holtavörðuheiði,
gefur ítarlega mynd af bæjar-
bragnum í Reykjavík og segir frá
mörgu, sem hann og félagar voru
að bralla á þessum árum.
Loks eru í Ljóra sálar minnar
nokkur brot úr dagbókum Þór-
bergs; voru þau valin með hlið-
sjón af því að þau vörpuðu nýju
ljósi á söguefni Ofvitans og Is-
lensks aðals, svo og kjör Þórbergs
og áhugamál á þessum árum.
í Ljóra sálar minnar eru rösk-
lega 30 ljósmyndir frá tímabilinu
og hafa sumar þeirra ekki verið
birtar áður.
York Wind-kviða
Kanadíski tréblásarakvintett-
inn York Winds hefur verið hér í
bænum undanfarna daga og hann
lék fyrir Tónlistarfélagið s.l.
laugardag. Þetta er heimsfræg
grúppa, sem hefur komið fram í
þrem heimsálfum og ein af fáum
sem hefur kammermúsík sem að-
alatvinnu. Leikur hennar er líka
alveg í samræmi við frægðina,
hann er fágaður og sterkur. Hver
hljóðfæraleikari hefur sín
ákveðnu sérkenni, en um leið og
hver heldur sínu, er heildarsvip-
urinn traustur og skýr.
Efnisskráin á þessum laugar-
dagstónleikum í Áusturbæjarbíói
var svosem ekkert sérstakt og
sannleikurinn er sá að blásara-
kvintettar hafa ekki úr mörgum
snilldarverkum að moða. Ekkert
í áttina við strengjakvartetta.
Eiginlega má segja að bara eitt
verk þarna megi með fullu ráði
telja fyrstaflokks músík og það
var umskrift á prelúdíu og fúgu
eftir Bach. En allt hitt er auðvitað
geðugt, frá Fornum ungverskum
dönsum eftir Ferec Farkas að
Kvintett op 13 eftir kanadamann-
inn Jaquies Hetu. Síðastnefnda
verkið er reyndar prýðilegt,
klassískt í anda með sterkum
keim af frjálsri raðtækni og stóð
fyllilega undir að vera þungam-
iðja tónleikanna. Kvintett eftir
Danzi, sem kom í staðinn fyrir
Haydn-umskrift eftir Emerson,
var léttur á bárunni og týpísk ser-
enöðumúsík. En eftir hlé kom El-
liot Carter sá ameríski alvöru-
maður með léttklassískan kvint-
ett sinn frá 1948. Lokaverkið,
kvintett eftir Paul Taffanel,
franskan 19du aldarmann sem ég
kann engin skil á frekar, var
eiginlega alveg eins skemmti-
legur og þrátt fyrir germanskan
undirtón, fullur af græskulausri
gamansemi.
Líklega verður leikur York
Winds talinn franskur í stílnum
íþm. samanborðið við leik okkar
manna, sem eru allir harðari í af-
stöðunni. Vibrago og bundinn
leikur hornistans Harcus Hennig-
ar, sem setur sérstakan svip á
heildartónblæinn, en nokkuð
sem við þekkjum lítið hér, nema
af frönskum og þó sérstaklega
rússneskum hljómplötum. Þetta
kann að fara í taugarnar á ein-
hverjum, en í mínum eyrum var
þetta satt og rétt. LÞ
BLÁSARA VEISLA
York Winds frá Kanada gerðu
ekki endasleppt við okkur
Reykvíkinga og voru velvirkir í
tónlistarlífinu þá daga sem þeir
dvöldu í bænum. Þeir héldu nám-
skeið hjá Tónlistarskóla Reykja-
víkur, spiluðu fyrir nemendur og
sögðu þeim til og segja kunnugir
að með því hafi þeir unnið tón-
menningunni ómælt gagn og
gaman.
Síðast komu þeir fram á tón-
leikum með Blásarakvintett
Reykjavíkur, á Kjarvalsstöðum
s.l. mánudag.
Ekki voru nú alltof margir
áhorfendur mættir, tvö eða þjú
tónskáld, krítikkerar og valdir
áhugamenn um blástur í rör. En
þetta voru samt yndislegir tón-
leikar og reyndar viðburður að
heyra tvo óhemjusnjalla blásara-
kvintetta, sem eru gjörólíkir,
vinna saman að flutningi meist-
araverka.
Þarna voru flutt þrjú verk, eftir
Beethoven, Mozart og Gounod.
Rondino eftir Beethoven og Ser-
enaða nr. 11 í Es dúr, eru reyndar
án flautanna og í Petite Symp-
honie Gounods er aðeins ein
flauta, en allt er þetta blásara-
músík einsog hún hugsast best.
Rondínóið er æskuverk af Beet-
hovens hálfu, en Serenaða Moz-
arts verk fullþroska meistara. í
þeim báðum léku okkar menn
undirraddirnar og þá réði stíll
kanadamannanna ferðinni,
mjúkur og seiðandi. En í Gounod
snerist þetta við og hornhljómur
Joe gnibene kom úr- kafinu,
hreinn og beinn ásamt óbói Daða
og klarinettu Einars og fagott
Hafsteins lét líka tignarmanns-
lega í sér heyra. En aðalmaður-
inn var samt Bernhard Wilkinson
með sína gullnu flautu, og var til-
komumikið að heyra syngjandi
leik hans í aríunni Ádante canta-
bile. Stórkostlegt.
LÞ
Sakamálasaga Thors
Vilhjálmssonar
Grámosinn glóir eftir Thor Vil-
hjálmsson gerist á íslandi um síð-
ustu aldamót. Hún byggir á raun-
verulegum sakamálum og hefur
höfundur m.a. notfært sér mál-
skjöl og aðrar heimildir auk þess
sem hann skírskotar vfða til sí-
gildrar íslenskrar frásagnarlistar.
En þar sem um skáldsögu er að
ræða hefur Thor sviðsett atburði
og yfirheyrslur eftir lögmálum
skáldsögunnar en ekki sagnfræð-
innar - þetta er þannig ekki
heimildarsaga eins og slíkar
sögur hafa tíðkast.
Þetta er sakamálasaga og ást-
arsaga. Ungt höfðingsefni hefur
dvalið í Kaupmannahöfn við
laganám og glasaglaum, skáld-
skap og andans mennt - og ástir.
Þegar hann kemur heim til ís-
lands á ný verður hans fyrsta
verkefni að leysa af föður sinn
sem sýslumaður og dómari
norður í landi. Hann hefur feril
sinn með því að kljást við mál
sem á eftir setja óafmáanleg spor
á allan hans æviferil: kvisast hef-
ur um óhæfilegan samdrátt hál-
fsystkina á prestsetri sýslunnar og
jafnvel enn skuggalegri glæpi í
kjölfarið.
Með skáldsögunni Grámosinn
glóir kemur Thor Vilhjálmsson
mörgum eflaust skemmtilega á
óvart. Sem fyrr sækir hann efni-
við sinn nú til sakamála á 19. öld
og nýtir sér að nokkru tækni
spennusagna. Að auki er sagan
epískari en flestar sögur hans aðr-
ar á seinni árum, á sér dýpri rætur
í íslenskri sagnahefð en þær og
snýst meira um sérleika íslenskr-
ar vitundar og veru.
Stjörnugjöf: ★★★★ frábær, ★★★ mjög góð, ★★ sæmileg, ★ uppfyllir lágmarks kröfur, 0 léleg
Frá Sayeville tíl Seyðisfjarðar
Frelsl. (Sweet Llberty). ★’/2
Bandarísk, 1985
Leikstjórn, handrit og fram-
lei&sla: Alan Alda. Tónlist:
Bruce Broughton.
Helstu leikarar: Alan Alda, Mlc-
hael Caine, Bob Hoskins, Michelle
Pfelffer og Saul Rubinek.
Mér hefur aldrei þótt Alan
Alda tiltakanlega sniðugur.
Hann hefur aldreið opnað neinar
dyr fyrir mér. Hann er metnaðar-
fullur leikari sem allt vill gera
sjálfur, og stendur við það. Hann
leikstýrir, framleiðir, skrifar
handrit og leikur aðalhlutverk f
einni og sömu myndinni. Mörg-
um hefur nú orðið fótaskortur af
minna tilefni. Þetta gat Chaplin
og þetta getur Allen (sem að vísu
framleiðir ekki eigin myndir). En
Alan Alda er hvorki Chaplin né
Allen. Það má reyndar segja að
hann sleppi fyrir horn með heila
klabbið, en ekkert umfram það.
Mynd hans, Frelsi, býr ekki yfir
þeirri dýpt og fágun sem myndir
fyrmefndra meistara em svo
ríkar af. Ef til vill stóð það heldur
aldrei til.
Alan Alda er þó ekki alls vam-
að. Honum tekst t.d. að draga
upp þokkalega mynd af Mikael
Burgess, sagnfræðingi og ríthöf-
undi, sem berst tiltölulega von-
lausri baráttu gegn útsmognu
kvikmyndagengi. Rimman
stendur um skilning og túlkun á
skáldverki Burgess, sem nú á að
fara að festa á filmu í heimabæ
höfundar. Verkið byggir á sögu-
legum staðreyndum, en handrita-
höfundinum Stanley (Bob Hosk-
ins), sem er svo að segja nýbúinn
að þvo af sér sorann í
skemmtanabransanum, hefur á
einstæðan hátt tekist að gera úr
því þriðja flokks unglingafroðu.
Nú, Hollywood kemur til Say-
eville, sögufrægrar smáborgar
einhvers staðar milli Kyrrahafs
og Atlantshafs, og ekki líður á
löngu þar til risinn hefur gjörsam-
lega heltekið viðburðasnautt bæ-
jarlífið, virkjað hverja sál. Hug-
urinn leitar austur á firzi, það er
nefnilega alltaf gaman að bera
saman. Seyðfirðingar hafa heldur
betur kynnst þessari hlið kvik-
myndagerðar; því að skjóta
skjólshúsi undir herskara filmu-
spekúlanta, sem svo snúa heilli
tilveru við.
Eins og íbúar Sayeville, voru
Seyðfirðingar hjálpsemin og
gestrisnin holdi klæddar. Hvort
sem nú var, að húsin þeirra væru
máluð doppótt, eða þeim sjálfum
væri pakkað inní vakúmpakkn-
ingar og álpappír; það var orðið
við hverri bón aðkomufólksins.
Þessum manneskjum fær kvik-
myndaiðnaðurinn, hvar á landi
sem er, seint fullþakkað. Það var
því vissulega kominn tími til að
gera þessum grunnstoðum kvik-
myndanna verðug skil á hvíta
tjaldinu. En þar komum við að
öðru óskemmtilegra: Þetta fólk á
svo miklu betra skilið.
P.S. Því ber hins vegar ekki að
neita, að landarnir Bob Hoskins
og Michael Caine tryggja bæri-
lega skemmtun á köflum.
H.O.
8 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN Mlðvlkudagur 19. nóvember 1986