Þjóðviljinn - 21.12.1986, Blaðsíða 15

ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 15
hvernig og hvers vegna þau taka
ákvarðanir sínar í málum sem
varða landsins gagn og nauðsynj-
ar. Þess vegna geta menn haft á
tilfinningunni að ákvarðanir séu
ekki teknar að yfirveguðu ráði,
heldur gerist þær eins og
breytingar á veðri eða náttúru-
hamfarir. Þetta djúpstæða hugs-
unarleysi veldur almennu
ábyrgðarleysi. Það veit yfirleitt
enginn hver er ábyrgur fyrir
ákvörðunum stjórnvalda, allra
síst þau sjálf. Einn ráðherranna
staðfesti þetta opinbí rlega í sjón-
varpsþætti á dögunum, þar sem
skýrsla Hafskipsnefndarinnar var
til umræðu, en í skýrslunni var
vikið að ábyrgð Alþingis.
Ráðherrann kannaðist ekki við
þessa ábyrgð. Hann spurði hins
vegar í réttum vandlætingartón
um ábyrgð blaðamanna.
Ef Alþingi er ábyrgðarlaust,
hvað þá um önnur stjórnvöld eða
einstaklinga í ábyrgðarstöðum?
Við þessar aðstæður þarf auðvit-
að enginn að standa reikningsskil
gerða sinna, enda hefur lengi
leikið grunur á að réttlætið sé
ekki af þessum heimi. Að segja
að þessir menn standi reiknings-
skil gerða sinna á kjördag er eins
og hver önnur skrítla.
Hver er að þínum dómi skýr-
ingin á þessu ábyrgðarleysi
stjórnvalda?
Hún er í fæstum orðum sú að
við íslendingar höfum aldrei gef-
ið okkur tíma til að ræða það
hvernig við viljum raunverulega
ráða ráðum okkar - hvers konar
stjórn við viljum hafa á okkar
sameiginlegu málum.
Hvernig stendur á því?
Það er einföld og skiljanleg
staðreynd að þeir sem eitt sinn
hafa komið ár sinni vel fyrir borð
og náð völdum afsala sér aldrei
þessum ávinningi sínum af fúsum
og frjálsum vilja. Ríkjandi valda-
aðilar sjá það sem ógnun við veldi
sitt að farið sé að ræða sjálft
stjórnkerfið og hugsanlegar
breytingar á því. Þess vegna hef-
ur engin raunveruleg umræða
farið fram á Alþingi um það
hvernig við íslendingar viljum
stjórna okkur. Þess vegna sitjum
við uppi með stjórnarskrárplagg
sem við fengum frá Danakonungi
1874 og engar umtalsverðar
breytingar hafa verið gerðar á,
nema sú að forseti hefur komið í
stað konungs. Við höfum aldrei
eignast okkar eigin stjórnskipun,
stjórnskipun sem við sjálf höfum
orðið að hugsa í þaula og móta í
anda eigin menningar og siða.
Öllu tjaldað
til einnar nœtur
En eru ekki stjórnmálamenn-
irnir sífellt að rœða það hvérnig
við fáum best haft stjórn á sam-
eiginlegum málum okkar?
Það er þetta sem þeir ættu að
vera að ræða, en þeir gera það
ekki. Mér virðist að stjómmála-
mönnum sé ekki eins illa við neitt
og að ræða um raunveruleg
stjórn-mál. Þeirra ær og kýr eru
efnahagsmál, sem þeir ræða af
mikilli alvöru en lítilli visku, því
að viska er meðal annars fólgin í
því að tala skiljanlegt mál. Þetta
er liður í því að tryggja hagsmuni
þeirra sem með völdin fara. Það á
ekki að ræða um stjórnmál,
vegna þess að það merkir að
menn fara að skoða þær aðferðir
eða leiðir sem eru raunverulega
farnar við ákvarðanatöku um
hagsmunamál landsmanna.
Svo aftur sé tekið dæmi af Haf-
skipsskýrslunni þá er þar komist
furðu nálægt því að nefna vissar
leiðir sem eru dæmigerðar fyrir
ákvarðanatöku í stjórnmálum
okkar. Alþingi skipar í bankaráð
Útvegsbankans þingmann sem er
stjórnarformaður fyrirtækis sem
á allt undir fyrirgreiðslu viðkom-
andi banka. Hér þarf að spyrja:
Hvers vegna er þetta gert? Og
hver var ávinningur þeirra sem
stóðu að skipun viðkomandi
þingmanns?
Ef og þegar stjórnmál eru
hugsuð og rekin eins og hrein
efnahagsleg hagsmuna- og valda-
barátta, þá er stjórnlistin sú að
halda hinum raunverulegu
leiðum og ástæðum til ákvarðana
meira eða minna leyndum. Listin
verður sú að lögleiða spillinguna.
En er ekki eðlilegt að efna-
hagsmálin hafi forgang? Snúast
ekki stjórnmálin um rekstur þjóð-
arbúsins?
Það er ofurskiljanlegt að
þjóðfélag, sem ekki hefur mótað
neinn iðnað, heldur tjaldað
öllum atvinnurekstri til einnar
nætur, leggi ofurkapp á að koma
fótunum undir efnahagslíf sem er
byggt á nútímatækni og kunnáttu
til verka. Við höfum á örfáum
áratugum verið að móta tækni-
legt velferðarþjóðfélag sem hefur
eðlilega haft í för með sér mikla
áherslu á efnahagsmál.
En eiginleg stjórnmál verða
ekki stunduð á grundvelli slíkrar
efnahagshyggju, þar sem skamm-
tímahagsmunir sitja í fyrirrúmi.
Raunveruleg stjórnmál snúast
um að ákvarða og tryggja skilyrði
þess að blómlegt líf verði í
landinu. Og þessi skilyrði eru
stjórnmálaleg og menningarleg
ekki síður en efnahagsleg. Jafn-
hliða efnalegri uppbyggingu þarf
og verður að fara fram uppbygg-
ing stjórnmálalífs og andlegrar
menningar. Og sú uppbygging
hefur einfaldlega verið látin sitja
á hakanum. Við íslendingar
eigum enn langt í land með að
tileinka okkur þá upplýsingu í
hugsun og hegðun sem er kjarni
vestrænnar menningar og for-
senda sjálfstæðis og blómlegs
efnahagslífs. Svo einfalt dæmi sé
tekið þá höfum við ekki enn lært
að bera virðingu fyrir vísindum
og fræðum. í stað þess að reka
háskóla á þeirri forsendu einni
saman að hann sé til að auka veg
vísinda og fræða, eru menn að
burðast við að réttlæta rekstur
hans vegna þarfa hins svokallaða
atvinnulífs. Það er miklu eðli-
legra að spyrja um þörf menning-
arlífsins fyrir atvinnulíf! Við þurf-
um að vinna fyrir okkur til þess
að geta lifað blómlega mennsku
lífi, en ekki öfugt. Tilgangur
stjórnmála er að tryggja skilyrði
þess að við getum lifað góðu
menningarlífi. Og til þess þurfum
við gott stjórnkerfi.
En er ekki allur þorri almenn-
ings sáttur við stjórnkerfið eins og
það er?
Auðvitað þekkja menn yfir-
leitt ekkert annað og hafa því
enga viðmiðun. Ég held að við
séum upp til hópa ánægð með
forsetaembættið, en það stafar
vafalaust af því að þeir sem því
hafa gegnt sem og núverandi for-
seti hafa staðið sig einstaklega vel
í störfum sínum. Ég dreg hins
vegar í efa að eins almenn ánægja
sé með ráðherraembættin. Störf
og ákvarðanir ráðherranna hljóta
eðli sínu samkvæmt að vera um-
deild og oft umdeilanleg. En það
sem stingur í augun varðandi
þessi embætti er það alræðisvald
sem mennirnir er gegna þessum
embættum virðast iðulega taka
sér - alræði sem á sér lagalegan
grunn í hinni dönsku stjórnarskrá
okkar, en brýtur gersamle'ga í
bága við lýðræðishugmyndina.
Það virðist ekki vera til nein
stjórnarfarsleg leið til mótmæla
og hugsanlega ómerkja ákvarð-
anir ráðherra í hinum mikilvæg-
ustu málum. Hvorki ríkisstjórnin
né Alþingi geta gripið í taumana.
Þetta er óhugguleg staðreynd.
Ég er sannfærður um að frain-
tíð stjórnmála í landinu er komin
undir því hvort okkur tekst að
móta okkur skynsamlega stjórn-
skipun.
ISLENDINGA SOGUR OG ÞÆTTIR A
NÚTÍMASTAFSETN "
HEILDARUTGAFAITVEIMUR BINDUM
Á FRÁBÆRU VERÐI
Þessl útgafa islendinga sagna og patta
er I senn glæsileg og aögengileg öllum
þorra fólks án þess þó að slakað hafi
veriö í nokkru á kröfum um trausta
vísindalega undirstöðu.
Fornritin eru helstu dýrgripir
íslenskra bókmennta
og eiga erindi víð alla.
verð
pappírskilja l-ll kr. 4960,- (2480,- hvort bindi)
venjulegt band l-ll kr. 5960,- (2980,- hvort bindi)
Viðhafnarband og askja l-ll kr. 9860,-
N'ort d ítvítu