Þjóðviljinn - 08.01.1987, Blaðsíða 9

Norðurlandabúar
eru þekktir um all-
an heimfyrir iðn-
hönnun sína. ís-
lendingar hafa ver-
ið aðfeta ífótspor
þeirra og árangur-
inn er óðum að
koma í Ijós

ff"’" ; "1

Stacco Péturs Lútherssonar vakti
mikla athygli á sýningu í Bella Center
og er nú framleiddur í mörgum
löndum.
Stóll Sveins Kjarvals vakti mikla athygli þegar hann kom á markað og aflaði höfundi frægðar. Því miður ekki í framleiðslu (
dag.
Sóley Valdimars Harðarsonar:
ótal verðlaun víða um heim.
Fellistóll sem hlotið hefur
Islensk iðnhönnun á tímamótum
öll þekkjum við það orð sem
fer af frændum okkar Dönum
á sviði hönnunar húsgagna
og annarra hluta til heimilis-
þarfa. Dönsk hönnun er þekkt
um heim allan og færir þeim
gjaldeyristekjur í gífurlegum
fjárhæðum. Þau gæði sem
Danir og ekki síður Finnar
hafa náð á þessu sviði er ekki
einnar nætur verk. Þau eru ár-
angur af áratuga þróunar-
vinnu, sem stöðugt er hlúð að
eftirföngum.
Sá grunnur sem góð vara bygg-
ir á er hönnun hennar. Þetta er
tiltölulega nýtt orð í íslensku máli
en hugsunin á bak við það á sér
áratuga hefð á Norðurlöndum.
Húsgagnahönnuðir hafa borið
hróður landa sinna víða: Aivar
Aalto, sem tókst að formspenna
finnska birkið og búa til húsgögn
sem enn eru framleidd eftir hans
frumteikningum. Louis Paulsen
sem hannaði tímamóta lampa á 3.
áratug aldarinnar og enn fást hér í
verslunum. N. O. Möller sem
teiknaði frægan borðstofustól
árið 1951 og hefur sá verið fram-
ieiddur í tugþúsunda vís í 10 út-
gáfum. Hans J. Wegner sem
teiknað hefur sérstök raðsófasett
og allir þekkja sem berja augum.
Carl Malmsten sem setti á mark-
aðinn hvítmáluð furuhúsgögn á
millistríðsárunum, sem enn í dag
eru tákn um það besta í sænskum
húsgagnaiðnaði.
Þróun hefst hér
íslensk iðnhönnun á sér ekki
langa sögu. Telja má Guðmund
Einarsson frá Miðdal einn frum-
herjanna, en hann stofnaði List-
vinahúsið árið 1927 og safnaði
þar um sig fólki sem hafði áhuga á
íslenskum listiðnaði. Hann hóf
fjöldaframleiðslu á keramiki og
sýndi m.a. á Heimssýningunni í
New York árið 1939. Notaði
hann mikið Búðardalsleirinn,
sem íslenskir listamenn hafa til-
einkað sér á síðari árum.
íslenskt handverk er jafngam-
alt byggð í landinu. Hagleiks-
menn hafa alltaf verið til með
þjóðinni en nú var komið að því
að yfirfæra það í fjöldafram-
leiðslu. Upphaf þess að farið var
að framleiða íslensk húsgögn var
för þriggja ungra húsgagnasmiða
til Þýskalands í upphafi 3. áratug-
arins. Friðrik Þorsteinsson lauk
námi árið 1922, Jónas Sólmunds-
son og Garðar Hall um 1930. Síð-
ar fylgja fleiri handverksmenn í
kjölfarið og áttu drýgstan þátt í
þeirri þróun sem í dag er að skila
okkur hönnuðum og fram-
leiðendum á heimsmælikvarða.
Jónas Sólmundsson rak 1. flokks
húsgagnaverkstæði í hálfa öld og
Helgi Hallgrímsson varð fyrstur
manna til að setja á stofn teikni-
stofu sem einvörðungu hannaði
húsgögn og innréttingar. Þeir
unnu saman að mörgum verkefn-
um.
Brösótt ganga
Það verður ekki sagt að þessir
frumkvöðlar hafi skotið rótum í
frjóum jarðvegi. Vissulega voru
margir sem vildu kaupa vandaða
vöru en mest af íslensku fram-
leiðsiunni voru húsgögn sem
stæld voru eftir erlendum fyrir-
myndum. Hugsjónamenn á hús-
gagnaverkstæðunum ruddu efni-
legum hugmyndum braut og má
nefna ýmsa gripi eftir Svein Kjar-
val, m.a. í Naustinu í því sam-
bandi. Félag húsgagnaarkitekta
er stofnað 1955 og stóð það fyrir
mörgum sýningum og útgáfu-
starfsemi til að efla skilning
manna á íslenskri iðnhönnun.
Fyrsta viðurkenningin sem ís-
lenskt húsgagn hlaut mun vera
stóll Gunnars H. Guðmunds-
sonar, sem hreppti gullverðlaun á
sýningu í Munchen árið 1961.
Síðan hafa mörg fýlgt í kjölfarið.
EFTA aðildin
Þegar við gengum í Fríverslun-
arbandalag Evrópu opnuðust
flóðgáttir innflutnings og íslensk-
ur húsgagnaiðnaður naut ekki
lengur þeirrar verndar sem hann
hafði notið um áratuga skeið.
Húsgagnavinnustofur höfðu
skipt tugum á Reykjavíkursvæð-
inu en á fáum árum hurfu þær
flestar af sjónarsviðinu. Með til-
komu aukins innflutnings fóru ís-
lendingar að kynnast verkum
eftir heimsfræga hönnuði eins og
Aalto, Jakobsen, Wegner, Cor-
busier, Macintosh, Magistretti,
Sarpaneva, Virkkala o.fl. Við
samanburð á þessum vörum, sem
framleiddar voru eftir hágæða-
staðli, kom auðvitað í ljós að ís-
lensku afurðirnar fölnuðu.
Handverkið var út af fyrir sig
vandað en hönnuninni var ábóta-
vant. Þetta varð til þess að
hönnuðir, sem höfðu streymt
heim frá námi á árunum eftir
1970 og handverksmenn ákváðu
að taka höndum saman. Á síð-
ustu árum hefur svo þriðji hlekk-
urinn bæst í þessa þríeinu keðju:
markaðssérfræðingar. Nú er svo
komið að íslenskar vörur eru
farnar að slá í gegn hér heima og
annars staðar um heim.
Það telst ekki lengur fréttaefni
þegar íslensk hönnun fær viður-
kenningu erlendis. Stacco stóll
Péturs Lútherssonar er nú fram-
ieiddur í hundruð þúsunda ein-
tökum um heim allan. Sama er að
segja um Sóleyjarstól Valdimars
Harðarsonar, en hann hefur
fengið viðurkenningar æ ofan í
frá því hann kom fyrst á markað.
Núna hefur það loks gerst að ís-
lenskur textflhönnuður, Jóna S.
Jónsdóttir fær fjöldaframleitt
eftir sig gluggatjaldaefni fyrir
forgöngu eins ötulasta talsmanns
íslenskrar og danskrar hönnunar
nú um stundir, Eyjólfs í Epal.
Hins vegar er umhugsunarefni
hve stjórnvöld, bankamenn og
forráðamenn sjóða eru aftarlega
á merinni í þessum efnum. Á bak
við sjálfsagða hluti eins og stól,
Bjartsýnn á framtíðina
Eyjólfur Eðvaldsson húsgagnaframleiðandi: Hefátt mikið oggottsamstarf við
íslenska hönnuði. Árangurinn farinn að koma í Ijós.
Við höfum átt mikið og gott
samstarf við íslenska húsgagna-
hönnuði allt frá því ég hóf rekstur
minnar smíðastofu og það hefur
verið lærdómsríkurtími. Mest hef
ég starfað með Þétri Lútherssyni
en það má segja að nýju VIVA
skrifstofuhúsgögnin séu þau
sem virkilega ætla að slá í gegn,
sagði Eyjólfur Eðvaldsson hús-
gagnasmiður og eigandi sam-
nefndrar smíðastofu á Ártúns-
höfða.
Það var árið 1978 sem Eyjólfur
keypti hið víðfræga húsgagna-
verkstæði Jónasar Sólmunds-
sonar, sem hefur smíðað húsgögn
eftir marga góða hönnuði.
„Verkstæði Jónasar hafði getið
sér afar gott orð þegar það var
upp á sitt besta og við höfum
kappkostað að starfa í sama
anda. Hjá mér starfa flestir af
þeim sem voru hjá Jónasi þegar
ég tók við og við höfum lagt allan
okkar metnað í vandaða vinnu.
Kröfur kaupenda hafa verið að
aukast með aukinni samkeppni
og kynnum af gæðaframleiðslu.
Þær kröfur verðum við að stand-
ast“.
Breytist húsgagn mikið frá því
hönnuðurinn skilar inn fyrstu
hugmyndum þangað til varan er
framleidd?
„Það er mjög misjafnt en
venjulega tekur 8-12 mánuði að
þróa vöruna á verkstæðinu. Þar
er um mjög nána samvinnu okkar
og hönnuðarins að ræða og
grundvallaratriði er að hann hafi
skilning og þekkingu á þeim að-
stæðum sem ríkja á verkstæðinu.
Velgengni Péturs Lútherssonar
liggurm.a. í þessu. Hönnuðurinn
verður að vera tilbúinn að breyta
út af einstökum atriðum og að-
laga sitt verk þörfum fram-
leiðslunnar. En um leið má ekki
slá af kröfum og láta þarfir verk-
stæðisins ganga fyrir öllu. Þar
þarf að mætast á miðri leið“.
Hvernig er búið að svona þró-
unarstarfi hér á landi?
„Afar illa. Ég sótti um styrk til
Iðnlánasjóðs á sínum tíma og
fékk synjun. Síðan hef ég látið
slíkar stofnanir í friði. Þetta gerir
það auðvitað að verkum að
hönnuðir koma sínum hugmynd-
um ekki í framleiðslu því langur
tími getur liðið áður en nokkur
þeirra sem vinnur verkið fær
krónu í sinn hlut“.
Finnst þér íslenskri hönnun og
framleiðslu hafa vaxið fiskur um
hrygg?
„Já, það hefur meiri gróska
hlaupið í þetta síðustu árin. Fyrir
5-8 árum var mikill áróður rekinn
gegn innflutningi á húsgögnum
sem þróaðist upp í andróður gegn
greininni hér heima. Aukinn
innflutningur hefur gert það að
verkum að húsgagnavinnustofum
hefur fækkað stórlega en hins
vegar eru þeir sem eftir lifa betur
í stakk búnir að markaðsfæra sína
vöru. Áður framleiddu menn án
þess að þurfa að hugsa um mark-
aðsfærsluna en núna verður þetta
að haldast í hendur. Til þess að
gera vöruna hæfari til sölu verður
að vanda hönnunina og gera
strangar gæðakröfur til fram-
leiðslunnar. Ef síðan koma til
góðir söluaðilar, eins og t.d. Epal
sem hefur einvörðungu á boð-
stólum góða vöru, stendur ekki á
kaupendunum eins og dæmin
sanna.“
Og þú ert bjartsýnn á framtíð-
ina?
„Ég get ekki verið annað en
bjartsýnn. Ef okkur lánast að
gera miklar kröfur til íslenskrar
hönnunar og framleiðslu þurfum
við engu að kvíða. Við eigum

Eyjólfur Eðvaldsson í samnefndri smíðastofu: Velgengni Péturs Lútherssonar
byggist m.a. á því að hann þekkir þarfir framleiðslunnar. Ljósm. E.ÓI.
gluggatjöld eða blómavasa liggur
gífurleg vinna hönnuðarins og
framleiðandans og þeir þurfa að
strekkja sultarólina til að lifa af
þróunartímabilið. Flestir leggja
raunar aldrei út f þá óvissu og
þess vegna liggja margir hlutir í
glatkistum fortíðarinnar sem ella
gætu glatt augað, borið hróður
íslenskrar hönnunar frekar um
heim og síðast en ekki síst skilað
drjúgum upphæðum í gjaldeyris-
sjóð landsmanna.
Vonandi fer Eyjólfur að hress-
ast.
Við
enim
að hasla
okkur
völl
Jóna S. Jónsdóttir textíl-
hönnuður: Vonandi upp-
haffleiri tœkifæra hjá ís-
lenskum hönnuðum
Kannski má segja að þessi
framleiðsla á textíl eftir mig sé
tákn um það að íslensk hönnun
sé á réttri leið. Það helur átt sér
stað ör þróun á síðustu árum og
það er engin ástæða til að halda
að sú þróun stöðvist. íslenskir
hönnuðir hafa vakið athygli utan
landsteinanna og þar virðast þeir
fá tækifærin sem oft vantar hér
heima, sagði Jóna S. Jónsdóttir
textílhönnuður, en nýlega kom á
markað gluggatjaldaefni eftir
hana, fjöldaframleitt í Hollandi.
„Upphaf þessa máls var það að
nemendum Myndlista- og hand-
íðaskólans í textfldeild var gefið
tækifæri til að spreyta sig á mynd-
verki í nýja Útvarpshúsinu. Mér
fannst þetta heillandi verkefni og
ákvað að setja þar upp textflverk
Jóna S. Jónsdóttir við verk sitt Gárur, sem Eyjólfur í Epal kom í fjöldaframieiðslu. Ljósm. E.ÓI
fullri stærð,
í fullri stærð, 2.8x7.0 metrar.
Þetta var þrívíddarverk og bak-
grunnurinn var þetta munstur
sem nú hefur hiotið nafnið Gárur
og er nýlega komið á markað hjá
Epal hf í Ármúla. Eyjólfur í Epal
hafði haft spurnir af þessu verki
mínu í útvarpshúsinu og leist vel
á. Hann hafði því samband við
mig og spurði hvort ég væri tilbú-
in í að gera prufur í nokkrum
litum og senda út. Eyjólfur hefur
haft viðskipti við danska textfl-
fýrirtækið Kvadrat og það hafði
milligöngu um að hollensku fyrir-
tæki var falið að þrykkja munstr-
ið mitt í gluggatjöld".
Ertu ánœgð með árangurinn?
„Já, ég er það. Áferðin er eins
lík handþrykki og hugsast getur
og litir, sem ég blandaði hér
heima, koma mjög vel út. Þá nota
þeir bómullarvef, sem er fyrsta
flokks, en það er auðVitað afar
þýðingarmikið að grunnefnið sé
gott og vandað“.
Hefði ekki verið hœgt að gera
þetta hér heima?
„Nei, hér eru engar verksmiðj-
ur sem geta gert slíka hluti. Hing-
að til höfum við algjörlega verið
háð innflutningi á fjöldafram-
leiddum textfl og ég vona bara að
í framhaldinu hugsi framleiðend-
ur sér til hreyfings hér heima því
nóg er til af hönnuðum sem liggja
með margar góðar hugmyndir".
Áttirðu von á þvíþegarþú sast í
skólanum að þú yrðirfyrsti textíl-
hönnuðurinn sem fengi það tœki-
fœri að fá fjöldaframleiðslu á
þinni hugmynd?
„Nei, aldeilis ekki. Ég var ein-
faldlega svo heppin að Eyjólfur í
Epal hafði áhuga á því sem ég var
að fást við og vildi koma þessu á
framfæri. Ég rek ásamt fjórum
öðrum vinnustofu í Þingholts-
strætinu og þar seljum við hand-
þrykktan textfl í ýmsum gerðum.
Fjöldaframleiðsla hefur aldrei
verið á döfinni, en mér finnst það
af hinu góða að ísienskt listafólk
skuli fá svona tækifæri".
Hverju breytir þetta fyrir þig,
Jóna?
„Það er erfitt að segja á þessu
stigi og fer sjálfsagt allt eftir
undirtektum kaupenda. Ég hef
aldrei getað lifað af list minni og
draumurinn hefur alltaf verið sá
að geta helgað mig textflvinn-
unni. Gárurnar mínar eiga víst að
fara á markað erlendis auk þess
sem þær fást hér heima og ég
vona bara að sem flestum líki hu-
gverkið og handbragðið," sagði
Jóna S. Jónsdóttir.
góða hönnuði og góða hand-
verksmenn og á síðustu árum
höfum við loksins borið gæfu til
að beita réttum aðferðum við
markaðssetningu heima og er-
lendis. Þetta er sá grunnur sem
allt þetta mál byggist á“.
—v.
ARGUS/SlA
UTFLVTJANDI!
ER TRYGGT AÐ
ERLENDI KAUPANDINN
STANDI SKIL
Á GREIÐSLUM?
NV ÞJÓNUSTA
VIÐ ÍSLENSKA ÚTFLYTJENDUR
Iðnlánasjóður hefur opnað TRYGGINGADEILD
ÚTFLUTNINGSLÁNA. Nýja deild sem býður
íslenskum útflytjendum áður óþekkta þjónustu —
ÚTFLUTNINGSABYRGÐ. Þeir sem flytja út vörur
eða þjónustu geta keypt ábyrgð á kröfu sem þeir
eiga á erlenda viðskiptamenn.
Með ótflutningsábyrgðinni dregur þú úr eigin
áhættu og tryggir þig fyrir skakkaföllum í
rekstrinum vegna vanskila.
IÐNLÁNASJÓÐUR veitir útflutnings-
ábyrgð en í henni felst:
• Að taka að sér að tryggja lán sem
bankar eða aðrar lánastofnanir veita
innlendum framleiðendum vöru eða
þjónustu til fjármögnunar á útflutn-
ingslánum sem veitt eru eða útveguð
erlendum kaupendum.
• Að tryggja kröfur íslenskra útflytjenda
á hendur erlendum kaupendum enda
hafi þær orðið til vegna útflutnings á
íslenskum vörum eða þjónustu.
Otflutningsábyrgð IÐNLÁNASJÓÐS tek-
ur til viðskiptaáhættu og stjórnmála-
áhættu og tryggir útflytjandann að 80%
ef greiðslufall verður á kröfu hans af þess-
um ástæðum.
Útflutningsábyrgð IÐNLÁNASJÓÐS er
framseljanleg til banka eða annarra lána-
stofnana. Með þeim hætti getur útflytj-
andi aukið lánstraust sitt í viðskiptabanka
sínum.
Fyrir útflutningsábyrgð er greidd þóknun,
mismunandi eftir aðstæðum, frá 0,4% —
1,5% af heildarfjárhæð hverrar vörusend-
ingar eða andvirði þjónustugreiðslu.
Með þessari nýju þjónustu, sem eykur
öryggi í útflutningsviðskiptum, vill Iðn-
lánasjóður leggja sitt af mörkum til að
örva og efla íslenskan útflutning.
Skrifið eða hringið eftir upplýsinga-
bæklingi og umsóknareyðublöðum.
IÐIMLANASJOÐUR
IÐNAÐARBANKINN
Lækjargötu 12, 5. hæð Reykjavík, sími 20580.
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 8. janúar 1987