Þjóðviljinn - 06.02.1987, Side 4

LEIÐARI
- haukamir gleðjast
Hléið búið,
Um hvað ætli þingmenn demókrata í Bandaríkjun-
um, sænskur forsætisráðherra úr flokki jafnaðar-
manna og ráðamenn í Moskvu geti verið sammála?
Varla neitt, skyldi maður ætla, nema þá að tveir
þlús tveir séu fjórir, og teldi þó sjálfsagt einhver úr
þessum mislita hópi rétt að taka þeirri staðhæfingu
með fyllstu varúð.
( vikunni varð samt sá atburður að sameinaði
afstöðu þessa fólks og margra annarra í mótmælum
og fordæmingu. Á þriðjudaginn var sprengd kjarn-
orkusprengja í tilraunaskyni í Nevada-eyðimörkinni í
Bandaríkjunum. Þessi sprenging vakti óhug um all-
an heim, vegna þess að menn óttast að með henni
séu roknar vonir um að stórveldin komi sér í bráð
saman um áfanga í afvopnunarátt, og vegna þess að
Nevada-bomban gæti markað upphaf enn einnar
lotu í vígbúnaðarkapphlaupi risaveldanna.
Það er ekki nokkur ástæða til að leggja hiklausan
trúnað á yfirlýsingar valdhafa í Sovétríkjunum, og
það var þessvegna eðlilegt að vera tortrygginn þeg-
ar Kremlverjar lýstu því yfir að þeir ætluðu sér að
gera hlé á tilraunasprengingum sínum frá með 6.
ágúst í hittifyrra, en þann dag var þess minnst að
fjórir áratugir voru liðnir frá því Hírósímaborg varð
fyrir ægilegustu loftárás mannkynssögunnar.
En á hálfu öðru ári hafa Sovétmenn staðið við
þetta hlé, og reynt að fá Washington-stjórnina að
samningaborði um gagnkvæmar takmarkanir á til-
raunasprengingum og helst bann við þeim, og þeir
hafa rutt úr vegi þeim hindrunum sem áður stóðu í
vegi fyrir eftirliti með því að samningar séu virtir,
meðal annars með því að gefa óháðum vísinda-
mönnum kost á rannsóknaraðstöðu í nánd við til-
raunasvæði sín. Tækniframfarir síðari ára hafa
aukinheldur gert slíkt eftirlit mjög öruggt og það úr
nokkurri fjarlægð frá sprengjusvæðunum. Sovét-
menn höfðu staðið við orð sín, og full ástæða til að
setjast með þeim að græna borðinu.
Um miðjan desember var því lýst yfir í Moskvu að
einhliða tilraunahlé Sovétmanna væri úr gildi fallið
eftir að Bandaríkjamenn sprengdu fyrstu sprengju
sína á nýju ári. Bandaríkjastjórn var þannig í sjálfs-
vald sett hvort hún vildi halda áfram kjarnorkukapp-
hlaupinu með nýrri sprengingu.
Fjölmörg samtök og fjölmargir einstaklingar höfðu
skorað á Reaganstjórnina að sprengja ekki á nýju ári
heldur ganga til viðræðna við Sovétmenn, og nota
það tækifæri sem tilraunahlé þeirra hafði skapað til
að ná nýjum áfanga í afvopnunarmálum. í þeirra
hópi voru þjóðarleiðtogarnir sex sem undanfarin
misseri hafa beitt sér að nýju frumkvæði um friðar-
mál, og í þeim hópi var Alkirkjuráðið, samtök allra
kristinna kirkna nema hinnar kaþólsku, samtök sem
íslenska þjóðkirkjan á aðild að.
Þetta vildi Reagan og félagar ekki. Þeir segjast
þurfa að sprengja til að viðhalda kjarnorkuveldi sínu
og efla það, og sprengingarnar í Nevada eru taldar í
beinu samhengi við stjörnustríðsáformin sem nú er
gælt við í Pentagon.
Sovésk yfirvöld hafa lýst því yfir að tilraunahléið sé
ekki lengur í gildi. Júrí Vorontsof, sem er fyrsti vara-
utanríkisráðherra Moskvustjórnarinnar og aðal-
samningamaður hennar í afvopnunarviðræðunum í
Genf, segir að Sovétmenn séu að vísu ennþá fúsir til
viðræðna við Bandaríkjastjórn, en augljóst sé að
Bandaríkjamenn stefni að hernaðaryfirburðum, ekki
jafnvægi. Sovétmenn vilji ekki verða fyrri til, sagði
Vorontsof, en vilji Bandaríkjamenn vígbúnaðar-
kapphlaup, þá skuli þeir fá það. Undir þessi orð taka
örugglega haukarnir í Rauða hernum, og við þennan
herskáa tón gleðjast höfðingjarnir í Bandaríkjaher og
forystumenn hergagnaiðnaðar vestra.
Sprengjan í Nevada á þriðjudag bergmálaði í gær í
sölum alþingis íslendinga. Þar varð sá gleðilegi at-
burður að talsmenn fjögurra af fimm þingflokkum
fordæmdu sprenginguna sem skref afturábak í af-
vopnunarmálum. Mikill meirihluti alþingis hefur því
tekið afstöðu gegn tilraunastefnu Washingtonstjórn-
arinnar. Allir nema sá flokkur sem nú fer með utan-
ríkismál. Utanríkisráðherra Sjálfstæðisflokksins,
Matthías Mathiesen, lýsti þar yfir sérstakri ánægju
með tíðindin frá Nevada. Það þyrfti nefnilega að
halda uppi „sannferðugum fælingarmætti".
Þessi afstaða herra Mathiesen er reyndar í hinu
dægilegasta samræmi við fréttaflutning Morgun-
blaðsins. Það skýrði stuttlega frá Nevada-
sprengjunni á miðvikudag undir yfirfyrirsögninni „Af-
vopnunarmál“ og aðalfyrirsögninni „Viðræðum mið-
ar vel“, og má segja að þessi fréttaflutningur Morg-
unblaðsins sýni hinn „sannferðuga fælingarmátt" í
verki.
Þjóðviljinn tekur hinsvegar undir með þing-
mönnum demókrata í Bandaríkjunum og forsætis-
ráðherra Svíþjóðar. Það verður að koma vitinu fyrir
stjórnina í Washington.
- m
KUPPT OG SKORID
arnamennmg
Þegar hugtakið barnamenning ber á
góma verður mörgum hugsað til
þess menningarframboðs sem full-
orðnir skapa fyrir böm. Þetta cr þó
einungiscinn þeirra Ijölmörgu þátta
sem hugtakið felur í sér en hinir
bættimir snerta þá menningu sem bömin skapa sjálf.
uppsiglingu í nágrannalöndum okkar, hafði m.a. í för
með sér stóraukinn áhuga á stöðu bama og unglinga
sem sérstaks þjóöfélagshóps. Byrjað var að fjalla um
hlutskipti- og réttindi- eða réttindaleysi bama og ungl-
inga á málefnalegan hátt og hugtakið bamamcnning
heyrðist æ oftar sem samnefnari fyrir margþættan vcru-
leika bama. Skyndilega öðlaðist bamæskan aukna
„Flest það sem fullorðnir
bjóða börnum hefur einhver upp-
eldisleg markmið. Okkur þykir
þetta vera skylda okkar, við erum
hvort sem er öll háð áhrifum utan
frá og viljum því sjálf hafa áhrif til
góðs. En hvernig bregðast börnin
við þessari mótun? Hvað aðhefst
hópur barna þegar fullorðnir
koma hvergi nærri? Um hvað tala
þau, hvernig leika þau sér, hvern-
ig skilja þau skilaboð fullorðinna
og hvernig umbreyta þau og að-
laga þessi skilaboð að eigin
reynslu? Hvað fer fram í
vitsmunalífi þeirra og hvernig
verður það sýnilegt í menningar-
sköpun barnanna sjálfra? Þetta
er að mínu mati hinn eiginlegi
kjarni barnamenningar.“
Þetta stendur í fróðlegri grein
eftir Sigrúnu Proppé í Nýjum
menntamálum, en greinin heitir
BARNAMENNING. Höfundur-
inn, Sigrún M. Proppé er listmeð-
ferðarfræðingur á dagdeild geð-
deildar Borgarspítalans.
í greininni kemur Sigrún víða
við og segir meðal annars þetta
um „barnaheim - menningar-
verðmæti“:
„Menningarsköpun barna er
bæði auðug og fjölskrúðug.
Sögusmíð og ljóðagerð bera oft
vott um sterka tjáningarþörf og
ótæmandi hugmyndaauðgi.
Myndsköpun barna er eitt besta
dæmið um frelsi og frjósemi
þessa stutta æviskeiðs. Ýmsir
þekktir listamenn þessarar aldar
hafa sótt innblástur í teikningar
forskóla- og skólabarna vegna
þess myndræna frelsis og hug-
kvæmni sem þar birtist. A sama
hátt einkennast tónsmíðar barna
oft af áræði og forvitni sem marga
fullorðna skortir.
Þeir sem fylgst hafa með
leikjum barna vita hversu auðug
leikjahefð þeirra er. Ógrynni
leikja fylgja einum barnahóp til
annars. Margir leikir eiga sér
aldagamla hefð og hafa tilheyrt
bæði fullorðnum og börnum.
Norski þjóðháttafræðingurinn
Áse Enerstvedt hefur um langt ár-
abil fylgst með leikjahefð barna
og gert samanburðarrannsóknir á
leikjum kynslóða. Hún hefur
m.a. fundið að sumir leikir virð-
ast glatast að fullu en aðrir hverfa
af sjónarsviðinu í tugi ára eða
lengur en stinga svo skyndilega
upp kollinum í breyttri umgerð.
Hún segir barnaleikina vera hluta
af alþýðumenningu og stöðugt
undir áhrifum frá fullorðnum:
„Leikurinn er aðaltjáningar-
formið í menningu barna.
Leikurinn er spegilmynd af
samfélagi fullorðinna. Uppeldis-
og umhverfisáhrif ráða hvaða
leikur verður fyrir valinu, hvern-
ig hann er leikinn með ákveðnum
reglum, boðum og bönnum.““
Barnagoðfræði
„Stór hluti af leikjahefð barna
felst í þulum ýmiss konar, rími,
skrítlum og gátum. Sumir þessara
leikja ásamt ýmsum klapp-
leikjum krefjast mikillar leikni og
einbeitni. Sú sérstaka kímnigáfa,
sem börn og táningar hafa, kem-
ur hvað best fram í hafsjó af furð-
ugátum og skrítlum. Þess konar
alþýðumenning barna stendur
með miklum blóma og virðist
ekki vera í rénun þrátt fyrir aukin
áhrif fjölmiðla síðasta áratug.
Fjölmiðlarnir hafa vissulega áhrif
en geta ekki kæft þessa hefð þar
sem samskipti barnanna sjálfra
bera uppi og tryggja þessa munn-
Iegu hefð. Slíkir orðaleikir og sér-
legt mál milli barna eflir hóp-
kenndina og staðfestir hlutverk
barnsins og sjálfsvitund. Þess
vegna breytast þemun í gátunum
eftir því sem börnin eldast og
áhugamálin breytast. Þessar
skrítlur og gátur eiga það sam-
eiginlegt að tilheyra vissum heimi
barnagoðfræði (mytologiu) og
eru bæði litauðugar og fjarstæðu-
kenndar. Kjarni fflabrandaranna
er sá sami og í elstu ritverkum,
þ.e. að ljá dýrum, jurtum og
hlutum mennskt yfirbragð. Fár-
ánleiki þessarar kímni kemur
einkum fram vegna tvenns konar
andstæðna: Annars vegar er sí-
gildur og oft staðnaður heimur
barnabóka en hins vegar tækni-
væddur heimur nútímans. Furð-
ugátur eru vinsælasta frásagnar-
efnið hjá 6-12 ára börnum.
„Söguhetjurnar“ eru einkum lítil
og mjúk dýr, t.d. mýs eða fuglar,
en tómatar og bananar og fleira
fær sannarlega að fljóta með.
Fíllinn virðist tákn tilfinninga þar
sem öryggi og góðmennsku ber
hæst.
Heimsmál hafa mikil áhrif á
efni í þessari orðaleikja- og skrítl-
uhefð. Hungursneyðin í Afríku
og bardagar á Indlandi hafa fætt
af sér nýlegar gátur sem ein-
kennast a gálgahúmor og
„svartri“ fyndni. Sú tegund kímni
getur verið barninu styrkur gegn
ótta og varnarleysi. Fáránleikinn
verður þá besta vopnið til að snúa
óvirkni í virkni.“
Barna-
bókmenntir
Sigrún víkur einnig að barna-
bókmenntum og segir m.a. þetta:
„Ég vil sérstaklega reifa stöðu
barnabóka en þær mega kallast
samnefnari allra þátta þeirrar
barnamenningar sem fullorðnir
skapa handa börnum. Viss tvö-
feldni einkennir framlag fullorð-
inna. í orði viðurkennum við að
börn séu verð allra þeirra gæða,
umhyggju, fjármuna og tíma sem
hægt er að láta í té og eigi jafn-
framt skilið fullan heiðarleika. Á
hinn bóginn eru börn og þarfir
þeirra léttvæg fundin og starf
með börnum oftast lítils metið og
illa launað.
Útgáfa barnabóka er klofin og
hlutföllin ójöfn. Listræn gæða-
framleiðsla er einungis lítið hlut-
fall á markaðnum en drjúgur
hluti þess sem boðið er stjórnast
af gróðahyggju og er ómerkilegur
neysluvarningur. Steindauðar og
veruleikafirrtar bækur seljast
jafnt og þétt til tilfinningalega
vannærðra barna og umhverfis-
skaðaðra foreldra. Frásagnir af
börnum að leik og dýrafjöl-
skyldum staðfesta oft veruleika-
fölsun og fordómafull kynhlut-
verk. Myndskreyting bókanna er
einatt hlutlaus og flöt og gerir
engar kröfur til áhorfenda.
Við fullorðna fólkið erum oft
fjarlæg okkar eigin tilfinningum
og þörfum þegar við skrifum
bækur handa börnum eða
kaupum þær. Heimur barnabók-
anna er gjarnan einfaldur og án
raunverulegra erfiðleika, draum-
ur rithöfundarins um sakleysi
sem ekki er til. Þannig eru börn
svikin um þá lífsnauðsynlegu
reynslu að einhver taki þau og
vandamál þeirra alvarlega og láti
sig þar með varða hver þau í
rauninni eru og við hvaða að-
stæður þau búa. Auðvitað er nóg
af vandamálum í heimi barnanna
en það er mesti vandi að skrifa
um þau. Bækurnar verða oft full-
ar af vel meintum en þrautleiðin-
legum ábendingum. Veruleikann
útskýra höfundar oft hátíðlega og
án ímyndunarafls.“
-Þráinn
þlOÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis
og verkalýðshreyfingar
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Ritotjórar: Árni Bergmann, Þráinn Bertelsson, össur
Skarphéðinsson.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Garðar Guðjónsson, Ingólfur Hjörleifsson, Kristín
Ólafsdóttir, Magnús H. Gíslason, MörðurÁmason, ólafurGíslason,
SigurðurÁ. Friðþjófsson, Stefán Ásgrímsson, Vilborg Davíðsdóttir,
Víðir Sigurðsson (íþróttir), Yngvi Kjartansson (Akureyri).
Handrita- og prófarkalestur: Elías Mar.
Ljósmyndarar: Einar Ólason, Sigurður Mar Halldórsson.
Útlltsteiknarar: Sævar Guðbjörnsson, Garðar Sigvaldason.
Framkvæmdastjóri: Guðrún Guðmundsdóttir.
Skrlfstofustjóri: Jóhannes Harðarson.
Skrifstofa: Guðrún Guðvarðardóttir, Guðbergur Þorvaldsson.
Auglýsingastjóri: Sigríður Hanna Sigurbjörnsdóttir.
Auglýsingar: Olga Clausen, Guðmunda Kristinsdóttir.
Símvarsla: Katrín Anna Lund, Sigríður Kristjánsdóttir.
Húsmóðir: Ólöf Húnfjörð.
Bflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Hörður Oddfríðarson.
Afgreiðsia: Bára Sigurðardóttir, Kristín Pétursdóttir.
Innheimtumenn: Brynjólfur Vilhjálmsson, ÓlafurBjörnsson.
Útkeyrsia, afgreiðsla, rltstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, sími 681333.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 50 kr.
Heigarblöð:55 kr.
Áskrlftarverð ó mánuði: 500 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN 1 Föstudagur 6. febrúar 1987