Þjóðviljinn - 07.02.1987, Blaðsíða 7

Umsjón:
Ólafur
Gíslason
Nýlega kom út hjá bókaforlaginu
Erni og Örlygi bókin Goð og hetj-
ureftir Anders Bæksted íþýð-
ingu Eysteins Þoivaldssonar.
Óhætt er að fullyrða að með
Goðum og hetjum hafi öllum
þeim mönnum, sem áhuga hafa á
að kynna sér fornan menningar-
heim okkar, borist í hendur merk
bók. íslendingar hafa löngum
verið orðlagðir fyrir þá rækt sem
þeir leggja við fornbókmenntir
sínar. Því er það í rauninni
óskiljanlegt hversu slælega þeir
hafa sinnt goðafræðinni og rann-
sóknum á átrúnaði og lífsskiln-
ingi heiðinna manna.
Margir menn hafa nú af því
áhyggjur að rannsóknir á heimi
Eddukvæða og raunar allra forn-
bókmennta okkar séu að miklu
leyti að flytjast úr landi meðan
handritarannsóknirnar eiga sitt
höfuðvígi hér. Hægt er að slá því
föstu að án yfirgripsmikillar
þekkingar á heimi goða og hetja
muni allar slíkar rannsóknir
standa á brauðfótum. Náin þekk-
ing á hinni fornu heimsmynd
hlýtur að opna nýjar leiðir til
skilnings á þessum verðmætum
okkar. Slík þekking getur án efa
bent okkur á ný og óravíð svið til
skilnings á sögum eins og Egils
sögu og Njálu. Eddukvæðarann-
sóknir allar verða ábyggilega í
skötulíki nema sjálfum grund-
vellinum verði aukinn gaumur
gefinn, heimsmyndinni sem aö
baki liggur.
Þeir kennarar, sem á undan-
förnum árum og áratugum hafa
leitast við að miðla nemendum
sínum einhverjum fróðleik um
goðin og vættir heiðins siðar hafa
ekki haft úr miklu að moða. í
rauninni hefur Norræna goða-
fræði Ólafs Briem verið eina boð-
lega ritið til kennslu. Vissulega er
það góð bók og gagnleg, en allt
gott má bæta. Sá vandi hefur
einnig blasað við kennurum að
þeir hafa ekki átt margra kosta
völ að bæta við sig þekkingu á
þessu sviði til að fylla í eyður og
svara áleitnum spurningum sem
óhjákvæmilega vakna þegar
goðafræði er kennd. Þess vegna,
meðal annars, er gífurlegur feng-
ur að Goðum og hetjum. Hún er
einfaldlega miklu fyllri og ítar-
legri en aðrar bækur á íslensku
um þetta efni.
Höfundurinn, Daninn Anders
Bæksted (1906-1968), var merk-
ur fræðimaður og er þessi bók,
sem hann gaf fyrst út árið 1943,
þekktasta verk hans og hefur
lengi gegnt hlutverki Biblíunnar í
þessum fræðum í Danmörku.
Árið 1984 kom hún út í endur-
skoðaðri gerð Jens Peter Schiódt
mag.art. sem færði ýmislegt til
betri vegar í ljósi nýrra athugana.
Goð og hetjur er þýðing þeirrar
útgáfu.
I undirtitli bókarinnar kemur
fram að henni er ætlað að vera
„alþýðlegt fræðirit" enda er hún
þannig úr garði gerð að allir geta
notið hennar, leikmenn jafnt sem
fræðimenn. Höfundi tekst svo vel
að sameina hið fræðilega og
skemmtandi að bókin er á stund-
um spennandi eins og reyfari. Að
vísu kemur fyrir að manni finnst
urðu fljótt farið yfir rannsóknir
annarra manna og stundum sakn-
ar maður að heimilda er ekki get-
ið enda engin heimildaskrá í
bókarlok. En ekki verður bæði
sleppt og haldið. Goð og hetjur
verða fyrir bragðið „alþýðlegri"
og aðgengilegri hverjum manni.
Þrátt fyrir þetta er augljóst að
höfundur er vandaður fræðimað-
ur sem vinnur vel úr heimiidum
sínum og lætur sjaldan eftir sér að
byggja á ótraustum rökum - jafn
freistandi og það hlýtur að vera í
þessari fræðigrein. Goð og hetjur
er fyrst og fremst grundvallarrit
Laugardagur 7. febrúar 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7
Óðinn í augum 18. aldar Islendinga. Úr handriti.
sem veitir öðrum, hafi þeir til
þess löngun og kjark, færi á að
láta gamminn geisa. Sannleikur-
inn er vitaskuld sá að þær heim-
ildir, sem við höfum í höndum,
eru svo strjálar og ósamstæðar að
þær nægja engan veginn til að
byggja upp heilstæða mynd þar
sem allt fellur í skorður, heims-
mynd og trú. Spurningarnar sem
kvikna verða því ætíð fleiri en
svörin. En auðvitað hljóta þær
spurningar að orka ögrandi á
fræðimenn og annað áhugafólk
um slík fræði og verða hvatning
til að leggja sitt af mörkum til að
fylla í einhver skörð og spyrja
nýrra spurninga.
Það kann að vekja athygli og
hugsanlega efasemdir að hetju-
sögurnar fá hér inni með goðum.
Sannleikurinn er hins vegar sá að
það eykur gildi bókarinnar til
muna sem grundvallarrits um
fornan menningararf. Goðin og
hetjurnar verða í mörgu tilliti
ekki skilin að; heiðinn átrúnaður
og lífsviðhorf eru samofin heimi
hetja á sama hátt og goða. Þetta
tvennt verður að fylgjast að ef
menn ætla að skyggnast inn í
þann heim.
Myndefni Goða og hetja er
kapítuli út af fyrir sig og eiga út-
gefendur mikið lof skilið fyrir að
auka stórlega við það efni frá
dönsku útgáfunni. Hæst ber vita-
skuld þær litmyndir sem birtast úr
íslenskum handritum frá 18. öld,
stórskemmtilegar myndir sem
koma nú fyrir sjónir almennings
fyrsta sinni. Aðrar myndir ýmissa
listamanna frá ýmsum tímum
vekja einnig athygli og leiða í ljós
svo ekki verður um villst að þessi
fjarlægi, dularfulli heimur getur
orðið listamönnum verðmæt
uppspretta listræns krafts.
Þýðing Eysteins er á geysi-
fallegu máli og frágangur allur til
hinn vandaðist. Nafnaskráin í lok
bókarinnar gerir alla notkun
hennar miklu auðveldari.
í heild er þessi bók hvalreki
fyrir alla þá sem láta sig varða
grundvöll okkar fornu menning-
ar og nauðsynleg handbók í
öllum skólum.
Þórður Helgason.
Andreas Schmidt
Fátt getur þekkilegra en ljóða-
söng þegar hann heppnast. En
það er bara svo sjaldan. Það kem-
ur fyrir að manni finnst heimur-
inn vera að fyllast af ómögu-
legum ljóðasöngvurum, en það
er auðvitað misskilningur. Bara
martröð. En það hefur komið
fyrir nokkrum sinnum að maður
hefur orðið fyrir töfrum á ljóða-
tónleikum, töfrum sem eiga eftir
að búa í sálinni um alla framtíð.
Svoleiðis var ljóðasamkoma
þeirra Andreasar Schmidt og
Thomasar Palm í óperunni sl.
mánudag. Þessi ungi baritón,
Schmidt, er einn af örfáum út-
völdum á þessu sviði. Hann hefur
allt sem til þarf, rödd, tækni, útlit
og það sem mestu máli skiptir,
fullkominn skilning á ljóði og
hæfileika að láta það lifna í mús-
ík.
Það er sama hvar mann ber
niður í efnisskránni, Mozart var
fínn, Beethoven sterkur og Schu-
mann ævintýri líkastur. Píanó-
leikarinn Thomas Palm er líka í
sérflokki og einn af þessum sjald-
gæfu snilldarmönnum, sem geta
stutt og örvað söngvara með
blætöfrum slaghörpunnar. Það er
á svona tónleikum, sem sögnin
um Orfeus verður ljóslifandi og
skiljanleg.
Þeir félagar munu flytja okkur
óperumúsík á morgun, og ef að
líkum lætur verður slegist um
miðana, því margir urðu frá að
hverfa á ljóðatónleikunum. En ef
maður skyldi verða undir í þeim
slag, gerir það ekkert til; maður
getur alveg eins verið þarna í hug-
anum.
Leifur Þórarinsson