Þjóðviljinn - 13.06.1987, Side 5

Natófundurinn
lœtur undan al-
menningsþrýstingi
°g gefur grœnt Ijós
á Genfar-
samninga, en setur
fram skilyrði sem
enn munu tefja
gang viðrœðn-
anna. Matthías er
einsog fyrirrennar-
ar hans og hefur
alltafsömu skoðun
og Bandaríkja-
stjórn, en Stein-
grímur Hermanns-
son kom á óvart
Herstöðvaandstæðingar með friðarfána aka framhjá Natófundinum á gömlum og virðulegum Bensa. Niðurstaða Natófundarins sýnir meðal annars að
barátta almennings í friðarmálum skilar árangri. (Mynd: Sig.)
Örlítið skref í áttina
Stór Natófundur í Reykjavík
er sérkennileg sálfræðileg reynsla
fyrir herstöðvaandstæðing í
blaðamannastétt. Annarsvegar
vill maður helst sem minnst af
þessu liði vita og fær klígju af að
horfa uppá landa sína stara stjörf-
um tilbeiðsluaugum á helstu yfir-
menn morðtóla í okkar hluta ver-
aldar. Hinsvegarkviknaráblaða-
mannstauginni við allt tilstandið,
sextán utanríkisráðherrar í
hnapp, hundruð erlendra kollega
af heimsfjölmiðlum, tíðindi sem
fljúga samstundis hnöttinn um
kring.
Og allur almenningur virðist
einnig eiga erfitt með að gera upp
hug sinn til viðburða af því tæi
sem við horfðum uppá í vikunni
við Hagatorg. Menn hafa skömm
á herbrölturunum, en vona þó að
þeir hafi vit til að fara ekki með
allt til fiandans.
Nullin tvö
Og hvað kom svo útúr Nató-
fundinum? Hann reyndist vera
merkari en þessir fundir eru alla-
jafna. Natóríkin komu sér loksins
saman um einhver svör við nýj-
ustu afvopnunartillögum Gor-
batsjofs Sovétleiðtoga eftir
tveggj a mánaða j apl, j aml og fuð-
ur, sem jafnvel helstu Nató-
höfðingjar viðurkenna að hafi
veikt bandalagið verulega.
Niðurstaða fundarins var - eins-
og fréttaskýrendur bjuggust við
fyrirfram - að samþykkja að
Bandaríkjastjórn héldi áfram að
semja við Sovétmenn um tvö-
falda núll-lausn.
Þetta er merkur viðburður,
vegna þess að þetta er í fyrsta
skipti sem Nató samþykkir raun-
hæfar leiðir til afvopnunar. Fyrri
samningar sem kenndir hafa ver-
ið við afvopnun fjalla allir um
ákveðnar takmarkanir við
aukinni vígvæðingu, en frá því í
Reykjávík í október hafa leið-
togar risaveldanna verið að hugsa
um að útrýma ákveðnum gerðum
kjarnorkuvopna í mikilvægum
heimshluta, meginlandi Evrópu.
Verði þetta skref stigið gætu
afleiðingar þess orðið umtals-
verðar. Hinsvegar má ekki
gleymast að enn yrðu eftir í Evr-
ópu kjarnorkuvopn. í fyrsta lagi
allur kjarnorkuherafli Breta og
Frakka, sem er undanskilinn í
viðræðunum í Genf, í öðru lagi
ýmsar gerðir kjarnorkuflauga og
skeyta, þau sem draga minni veg-
alengd en 500 kflómetra og eru
kennd við vígvelli.
Nató vill
kjarnorkuvopn
Natófundurinn í Reykjavík ítr-
ekaði reyndar sérstakan stuðning
sinn við kjarnorkuvopn í Evrópu
þrátt fyrir dræmlegt já við núllun-
um. Stefna Nató er enn sem áður
að blanda kjarnorkuherafla og
hefðbundnum herafla, og er-
lendir fréttaskýrendur segja að
því aðeins hafi Natóstjórnirnar
fallist á samninga um tvöfalt núll
að Bandaríkjamenn hafi
fullvissað þær um að annar kjarn-
orkustyrkur gæti komið í staðinn.
Reyndar er ein af ástæðum
þess að Washingtonstjórn er nú
tiltölulega fús til samninga sú að
þar vestra er nú, meðal annars í
tengslum við stjörnustríðsáætl-
unina, verið að hanna, smíða og
reyna nýjar gerðir af kjarnorku-
vopnum, sem kenndar eru við
þriðju kynslóð vegna nákvæmni
og markvísi við manndráp og
eyðileggingu.
Ráðherrarnir sem hittust á
Sögu settu stuðningi sínum við
núllin tvö einnig þau skilyrði að
Tass-fréttastofan brást við ó-
kvæða og taldi niðurstöðu fund-
arins mundu spilla fyrir viðræð-
unum í Genf heldur en hitt.
Annarsvegar var ítrekuð sú
stefna frá fundi varnarmálaráð-
herra Nató-ríkja í Stafangri fyrir
nokkru, að Sovétmenn yrðu að
eyða einnig þeim 100 kjarnorku-
flaugum sem þeir áttu áður að fá
að halda eftir í Asíuhluta lands-
ins.
Gorbatsjof hefur hafnað þess-
ari kröfu sem þætti í viðræðum
um Evrópuvopn, en bauð í stað-
inn til sérstakra viðræðna uni As-
íumál, þarsem þessar flaugar
væru svar Kremlverja við
flaugum í herstöðvum Banda-
ríkjamanna í þeirri álfu.
Hinsvegar hafa æðstu menn
Nató-ríkja, þar á meðal Reagan
Bandaríkjaforseti, lýst stuðningi
sínum við þá kröfu stjórnarinnar í
Bonn að þýski herinn haldi 72
flaugum af gerðinni Pershing-
1A, sem draga rúma 700 kfló-
metra og flokkast undir skamm-
drægar. Kjarnaoddarnir í þessar
flaugar eru í vörslu Bandaríkja-
hers í Þýskalandi, en hugmynd
Natómanna er sú að þessi kjarn-
orkuvopn verði undanskilin í
samningunum sem vopnaforði
„þriðja ríkis“, á sama hátt og
vopn Breta og Frakka.
I attina
eða afturábak
Það er afskaplega ósennilegt
að Sovétmenn fallist á þetta, þótt
undanfarið hafi menn verið hissa
á sveigjanleika austur þar í af-
vopnunarefnum. Að undanskilja
þessi vopn jafngildir því frá
ákveðnu sjónarhorni að líta á
Vestur-Þýskaland sem eitt kjarn-
orkuveldanna, og slíkt getur
jafnvel ekki Gorbatsjof leyft sér í
ljósi sovéskrar nútímasögu. Fyrir
utan herfræðilegar og samnings-
tæknilegar ástæður.
Þegar reynt er að meta pólit-
ískan vilja blokkanna tveggja til
þessara afvopnunartilrauna má
ekki gleyma því um hvað tilboð
Gorbatsjofs um skammdrægar
flaugar snerist, nefnilega að eyða
eingöngu sovéskum flaugum.
Bandaríkin eiga engar slíkar
flaugar í Evrópu, og tregðan í
Nató við að taka tilboðinu átti sér
rætur í því að þar vildu menn
frekar byggja upp svipað
skammdrægt vopnabúr og Sovét-
menn. Fjölga slíkum vopnum í
stað þess að eyða þeim. Þegar
Natóstjórnirnar eru fallnar frá
þessum hugmyndum er varatil-
lagan að hleypa nýju riki inní
kjarnorkuklúbbinn; - þeir hljóta
að vera orðnir soldið þreyttir i
Moskvu.
Hvorttveggja skilyrðið sem frá
Natófundinum kemur er nær
óaðgengilegt fyrir Sovétmenn, og
í því ljósi er ekki erfitt að skilja
óþreyjufulla gremju Tass-
fréttastofunnar yfir niðurstöðum
Nató-fundarins. Og gefur raunar
tilefni til að spyrja hvort lokayfir-
lýsingin, sem við fyrstu sýn virðist
örlítið skref í áttina, sé í raun og
veru skref afturábak.
Steingrímur
senuþjófur
Matthías Á. Mathiesen utan-
ríkisráðherra virðist ekki hafa
verið Natófélögum sínum óþæg-
ur ljár í þúfu. Að minnsta kosti er
ekki að sjá að hann hafi hreyft
þar íslenskum sérmálum. Einsog
kunnugt er kom varnarmálaráð-
herra Bandaríkjanna fram með
þá hugmynd fyrir nokkrum vik-
um í Stavanger að hæglega mætti
bæta upp vopnamissinn í Mið-
Evrópu með auknum kjarnorku-
vígbúnaði á og í Norðurhöfum.
Þessu mótmæltu Norðmenn
snarlega um leið, og talið var lík-
legt að Matthías notaði tækifærið
hér til að taka undir við Norð-
menn, þarsem enginn íslending-
ur var á Stavanger-fundinum.
Það virðist Matthías ekki hafa
gert. Þegar hann var spurður um
þetta á blaðamannafundi í gær
fór hann undan í flæmingi, sagði
að þetta hefði ekki verið á dag-
skrá, og að hann hefði almennt
lýst þeirri ósk að vígbúnaður yk-
ist ekki.
Víst er að Matthías hefur
bundið nokkrar vonir við það
sviðsljós sem Nató-fundurinn
gæfi honum hér heima, ekki síst í
ljósi þess að hann ætlar ekki að
láta ráðherrastól sinn baráttu-
laust, enda gamall þjarkur úr
handboltanum. Svofór hinsvegar
að Matthías reyndist heldur
aumur undir kastljósunum.
Enda var stolið frá honum sen-
unni. Steingrímur Hermannsson,
sem átti náðarsamlegast að fá að
leika lítið aukahlutverk við setn-
ingarathöfnina, hélt þar ræðu
sem vakið hefur mikla athygli
hérlendis. Steingrímur rifjaði þar
upp það sem herstöðvasinnar
hafa lengi viljað gleyma, að fyrir
nærfellt 40 árum var því lofað að
hér skyldi aldrei vera her á friðar-
tímum, og sagði siðan næstum
háðslega að svo virtist sem í
heiminum hefði ríkt samfelldur
ófriður síðan Kóreustyrjöldin
hófst. Steingrímur sagði Nató-
ráðherrunum að íslendingar
vildu engin kjarnorkuvopn á sínu
landi, og hann mótmælti nánast
beinum orðum tillögum
Weinbergers um aukinn kjarn-
orkubúnað í hafinu umhverfis ís-
land.
Nú segir Steingrímur að vísu
svo ansi margt, en í þetta skipti
var hann með skrifaða ræðu og
hefur væntanlega hugsað sig um.
Hann hefur í fyrsta lagi ákveðið
að halda í þetta skipti fram ís-
lenskum málstað, til tilbreytingar
á Natófundum. Hann hefur í
öðru lagi ákveðið að niðurlægja
utanríkisráðherra, meðal annars
til að sýna að hann bæri af Matt-
híasi sem utanríkisráðherra.
Hann hefur í þriðja lagi ákveðið
að sýna Alþýðuflokki og Sjálf-
stæðisflokki klærnar í utanríkis-
málum til að bæta vígstöðuna í
st j órnarmyndunarviðræðunum.
Og í fjórða lagi er hann að friða
herstöðvaandstæðinga innan
Framsóknarflokksins, sem eru
orðnir langþreyttir á undirgefni
rikisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar gagnvart öllu sem
herinn snertir.
Ágreiningur
í Framsókn?
Steingrímur átti þarna nokkuð
góðan pólitískan leik, og full
ástæða til að klappa fyrir Denna.
Hinsvegar heyrðust í setningar-
ræðu hans í Háskólabíó nokkrir
falskir tónar, og er þá ekki ein-
göngu átt við venjubundna mærð
um Nató. Hann tók nefnilega
undir þá kenningu Sjálfstæðis-
manna að í hinni frægu samþykkt
alþingis um utanríkismál frá maí
1985 hafi verið kveðið á um að
kjarnavopnalaust svæði sem fs-
land væri hluti af þyrfti að ná alla
leið frá Grænlandi til Úralfjalla.
Þetta er skrítið, sérstaklega í
ljósi þess að í umræðum um
skýrslu utanríkisráðherra á þingi
í vetur stóð talsmaður Framsókn-
arflokksins, Páll Pétursson, sér-
staklega upp til að mótmæla þess-
ari Úraltúlkun, hrakti hana rök-
lega og bar höfunda hennav sam-
an við hergarpana Napóleon og
Hitler, sem varla hefðu konrist til
Moskvu meðan íslenskir þing-
menn ætluðu sér í fjallgöngu enn
austar.
Framsóknarflokkurinn verður
auðvitað að skýra afstöðu sína í
þessu máli fyrir þjóðinni, sem að
níu tíundu hlutum styður þátt-
töku íslands í kjarnavopnalausu
svæði á Norðurlöndum og telur
að afvopnun í Úralfjöllum sé
nokkrum mílum lengra frammi á
vegi.
Jola
Morgunblaðinu
Það verður ekki skilist svo við
Natófundinn á Sögu að minnast
ekki á garminn hann Ketil. : ss-
að Morgunblaðið hefur g í
endurnýjun lífdaga við u
ráðherranna fimmtán, ( r
símastaurar orðnir græn ir
kringum Aðalstræti 6; al sa
viku hefur Moggi varla sin, ðru
en Natóráðherrunum mec iaða-
aukum, sérritum og herskara liðs
Og það er gott að vita til þess
að Moggi hefur eitthvað að skrifa
um meðan forystumenn Flokks-
ins hnakkrífast í skúmaskotum
um kosningaúrslitin og það fjarar
undan Mogga-egginu Þorsteini
blaðafulltrúa í stjórnarmyndun-
arviðræðum og formannsstóli.
Mörður Árnason
Laugardagur 13. júni 1987 ÞJÓÐVIUINN - SlÐA 5