Þjóðviljinn - 25.06.1987, Qupperneq 9

Ásmundur sjefánsson $1^ stelriu, samstæðan flokk
„Staöa Alþýðubandalagsins" ,er
heiti 14 síöna greinargerðar Ás-
mundar Stefánssonar. Hann rekur
fyrst sögu flokksins í stórum dráttum
frá ‘78, þá megindrætti í kjaramálum
frá ‘83, fjallar síðan um afstöðu
flokksins til verkalýðshreyfingarinn-
ar, og síðan um úrræði í flokknum
nú, starfshætti og stefnumörkun.
Ásmundur minnir í upphafi á að
frá kosningunum 1978 hafi Alþýðu-
bandalagið tapað hátt í helmingi
fylgis. Sumir segi að fylgið ‘78 hafi
verið óeðlilega mikið, en það telur
Ásmundur ekki. Almenningur var
þá að rétta úr kútnum eftir langt
kjaraskerðingatímabil, fólk var
þreytt á stjórninni, og verkalýðs-
hreyfingin og stjórnarandstaðan
unnu saman, „mynduðu heild“. Af-
raksturinn var mikill kosningasigur
A-flokkanna og vinstri stjórn.
Þetta tækifæri var misnotað, segir
Ásmundur. Landslýð varð ekki fylkt
um sigurvegarana vegna þess að þeir
gátu ekki staðið saman sjálfir, náðu
ekki samstöðu um efnahagsmál og
hófu innbyrðis áróðursstríð. „A-
flokkarnir höfðu ekki innri styrk til
þeirrar stefnumótunar sem nauðsyn-
leg var“, og lítið samráð var haft um
stefnumótun við verkalýðshreyfing-
una.
Við tekur Thoroddsen-stjórnin,
sem „fór af stað án þess að ég næði að
skilja til hvers“. Fjarlægð milli for-
ystumanna A-flokkanna var orðin of
mikil til að reynt væri að ná þeim
saman í stjórn, og þeir hafa ekki náð
saman síðan. Stjórn Gunnars „daml-
aði áfram“ án pólitísks frumkvæðis,
og „með ítrekuðum æfingum í kjara-
skerðingum var búinn til frjósamur
jarðvegur fyrir rösklega kjaraskerð-
ingu hægri stjórnarinnar sem tók við
1983“.
„Ég hef verið ósáttur við stjórnar-
starf Alþýðubandalagsins," segir
Ásmundur, „en tel samt að reynslan
sýni að það er almenningi hagstætt
að hafa Alþýðubandalagið í ríkis-
stjórn.“ Benda megi á ýmsa félags-
lega ávinninga, og „kjaraskerðingin
var ekki meiri en svo að samningar
náðu að vinna hana upp“. Þar skilji á
milli stjórna Steingríms og Gunnars.
Það eigi að læra af stjórnarþátttöku
og gera betur næst, ein af ástæðum
ófara flokksins í vor sé að „Alþýðu-
bandalagsmenn skömmuðust sín
fyrir fortíðina og sáu bara það svarta.
Það var hvergi í kosningaáróðri vísað
til þess að það skipti máli að koma
Alþýðubandalaginu í stjórn (...).
Flokkurinn stillti sér upp hálf utan-
gátta með afsökunarbros á vör.“
Flokkurinn ekki heild
í stjórnarandstöðu síðustu fjögur
ár „hefur Alþýðubandalagið átt enn
erfiðara með að festa rætur. Fiokk-
urinn hefur hvorki náð að fylkja liði
með öðrum stjórnarandstöðuflokk-
um (...) né verkalýðshreyfingunni.
Alþýðubandalagið hefur verið á
móti ýmsu en átt erfiðara með að
sannfæra kjósendur um að það væri
fylgjandi einu eða neinu. Verst er
væntanlega að flokkurinn hefur ekki
komið fram sem heild, þingflokkur-
inn í bútum, flokksforustan skipfog
Þjóðviljinn ærið tætingslegur. Það
skortirstefnumörkun ogfestu, kraft-
arnir voru ekki sameinaðir. Kjós-
endur týndu áttum.“
Hægri blöðin gera málstað verka-
lýðssamtakanna ekki að sínum og
skýra sjaldnast það samhengi sem
máli skiptir, segir Ásmundur. Þegar
vinstri blöð og flokkar hlaupi frá
ábyrgð sinni og taki einhliða afstöðu,
þá fái umræðan hættulegt yfirbragð.
Innbyrðis sundrung vaxi meðal
launafólks, og sérhyggjan sæki á í
samfélaginu öllu. Forystumenn
verkalýðshreyfingar gangi ekki fram
af nægilegum krafti til að skýra gang
mála. Verði enginn til að leggja
áherslu á sameiginleg markmið og
mikilvægi samstöðunnar sé hætt við
að frjálshyggjan nái sínu fram, og
sérhyggjan taki yfir, einnig innan
verkalýðssamtakanna. Við þessar
aðstæður reyni fjölmiðlar, ekki síst
Þjóðviljinn, að „nýta hvert tækifæri
til að ala á innbyrðis tortryggni", og
Þjóðviljamenn ýti jafnvel undir þá
hugsun að niðurstaða samninga
hverju sinni sé stefna þeirra sem að
samningum standa. „Það er reynt að
innprenta fólki þann skilning á raun-
veruleikanum að samninganefndir
verkalýðssamtakanna semji við
sjálfar sig og ráði einar niðurstöðum
samninganna. Atvinnurekendur og
ríkisstjórnir eru stikkfrí.“
Fyrsta verk nýrrar ríkisstjórnar
1983 var að skerða kjör og banna
samninga, - á einu ári hafi kaupmátt-
ur taxta fallið um rúman fjórðung,
sem raunar sé einnig á ábyrgð
Thoroddsen-stjórnarinnar. A-
flokkarnir komu veikir úr kosning-
unum, og ný stjórn var borin á öldu
verðbólguþreytu. Verkalýðshreyf-
ingin hafi átt erfitt með harkaleg við-
brögð við þessar pólitísku aðstæður.
ASÍ-BSRB
Árið 1984 gekk kröfugerð ASÍ og
BSRB þvert hvor á aðra, segir Ás-
mundur. Áherslur ASÍ-
sambandanna voru á afnám tvöfalda
kerfisins og trausta kaupgetu fremur
en miklar hækkanir, hjá BSRB var
meginþunginn á kaupkröfum, og
framan af viðræðum voru ekki settar
fram kröfur um verðtryggingu. Nið-
urstaðan varð á vettvangi BSRB, og
með gengisfellingu og óðaverðbólgu
tók stjórnin allt til baka.
Þessi reynsla lagði forsenduna að
samningsgerðinni 1986, segir Ás-
mundur. Samningarnir ‘84 sýndu að
kaupmáttur verður ekki aukinn með
kauphækkunum ef verðlagið er
óbeislað. „Til okkar sem höfðum
forystu í samningaviðræðunum var
gerð hörð krafa um að tekið yrði á
verðlaginu.
í febrúar ‘86 hafi áhersla verið
lögð á að ná verðbólgu niður og auka
kaupmátt stig af stigi, í desember var
haldið áfram með áherslu á hina
kauplægstu. Kaupmáttur tímakaups
sé nú yfirleitt svipaður og fyrir tíð
núverandi ríkisstjórnar, sömuleiðis
hlutfall launa af þjóðartekjum. Um
fyrri samningana „var almenn sam-
staða“ og ekki alvarlegar deilur um
þá síðari þangað til viðhorf fóru að
breytast þegar ýmsir hópar náðu
betri árangri stuttu fyrir kosningar.
Samanburður milli hópa er við-
kvæmt mál og getur stuðlað að
sundrungu, segir Ásmundur. „Hér á
vinstri hreyfingin hlutverk, að efla
samstöðu launafólks og sýna fram á
það hvað er sameiginlegt í stéttabar-
áttunni.“
Launaskrið hafi valdið miklu mis-
gengi á árunum 1983-86, og lægstu
laun dregist afturúr. Hér sé við erfið-
an vanda að eiga, - allir séu sammála
um að minnka launabil en aftur á
ýmsu máli um hvar það eigi að
minnka. Hækkun lægstu launa þýði
að hækkanir gangi ekki jafnt til allra,
og „sættir um slíka lausn eru
auðveldari í orði í almennum um-
ræðum en á borði í samningum eða
framkvæmd á vinnustöðum."
Á undanförnum árum hafi verið
reynt á ýmsan hátt að ná upp lægstu
launum. Tilraunirnar 1981 og ‘84
hafi misheppnast, en tilraunin frá í
desember virðist ætla að takast bet-
ur, lágmarkskaupið hafi hækkað um
nærri 35% í kaupmætti og
fastlaunasamningar lyft ákveðnum
hópum nokkuð til viðbótar. Nú séu
að vísu blikur á lofti, og verði að
endurskoða samningana.
Verðbólga, húsnæði
Verðbólgari hafi náðst niður 1986
fyrir frumkvæði verkalýðshreyfing-
arinnar, þótt árangurinn sé ekki sem
skyldi, meðal annars vegna „aula-
gangs stjórnvalda". Frumkvæði Al-
þýðusambandsins hafi verið sam-
tökunum til styrktar og landslýð til
heilla. Innan Alþýðubandalagsins
hafi hinsvegar verið togast á um
hvort í raun hefði dregið úr verð-
bólgunni, og hvergi samstaða um að
þakka verkalýðshreyfingunni ávinn-
inginn. „Ríkisstjórninni sem ekkert
frumkvæði hafði sýnt og stefndi ár-
angrinum í hættu var þannig þakkað
að verðbólgan hafði lækkað.“
Svipuð staða hafi komið upp í
húsnæðismálum. í flokknum hafi
verið deilt um hvort nýja húsnæðis-
kerfið væri framför eða afturför.
Gagnrýni á kerfið hafi verið einfeld-
ningsleg og öll beinst að „aumingja
Alexander" sem lítinn þátt hafi átt í
tilurð kerfisins, - „árásirnar gáfu
honum og rikisstjórninni heiðurinn
af verki verkalýðshreyfingarinnar og
hann slapp í reynd við að svara til
saka fyrir svikin loforð“.
Flokkurinn tók hvergi einhlíta af-
stöðu með eða móti því sem verka-
lýðshreyfingin gerði, segir Ásmund-
ur, enda náðist engin samstaða um
að reka áróður gegn ríkisstjórninni
og sanna fyrir fólki að frumkvæðið í
lausn mála kæmi frá vinstri. Flokkur-
inn hafi ekki talað einum rómi, kraft-
inn vantað.
„Ég tel að flokkurinn hefði átt að
reka pólitík á landsvisu í kosningun-
um,“ viðurkenna að ýmislegt hafði
áunnist og benda jafnframt á að á-
fangarnir voru allir ófullkomnir, til
þyrfti nýja stjórn þar sem flokkurinn
fengi aðstöðu til að koma úrbótun-
um áfram.
Svartsýni, niðurrif
„Fólk sá enga lausn í allsherjar
niðurrifs- og svartsýnistali, og í ein-
földum yfirboðum hlýtur flokkur,
sem árum saman hefur gert mála:
miðlanir við aðra flokka og hinn efn-
islega raunveruleika, að verða undir
fyrir nýjum flokki sem aldrei hefur
haft tækifæri til að takast á við að
finna lausn á flóknum vandamálum.
Styrkur Alþýðubandalagsins hlýtur
að vera sá að það geti skilað árangri
(...), eigi sér ekki bara draum heldur
viti hvernig skuli gera hann að raun-
veruleika.
Ásmundur telur að „áróður
margra flokksmanna gegn sam-
skiptum við verkalýðshreyfinguna"
hafi flutt atkvæði frá flokknum og til
Kvennalista, og ennfremur veikt
verkalýðshreyfinguna. „Með hverj-
um ætlar Alþýðubandalagið að
breyta þjóðfélaginu ef það vill slíta
samskiptin við verkalýðshreyfing-
una?“ spyr Ásmundur, og biður
menn að skjóta sér ekki undan svari
með því að vísa til sundurþykkis þar,
- það kalli einmitt á að flokkurinn
reyni að tengja hinn sundraða hóp í
heild. Ágreiningur í verkalýðshreyf-
ingu verði ekki leystur með atkvæða-
greiðslu í flokknum, en það sé verk-
efni flokksins að málefnaleg umræða
dragi ágreining skýrt fram og leiði til
gagnkvæms skilnings.
Ymsir tali um að slíta tengslin milli
flokksins og forystumanna í verka-
lýðshreyfingunni. Henni sé hinsveg-
ar nauðsynlegt að pólitískur flokkur
láti markmið hennar sig einhverju
skipta, og Alþýðubandalaginu sé
jafn nauðsynlegt að eiga fastar rætur
í verkalýðshreyfingunni. Þær rætur
'séu nauðsynlegar í daglegri baráttu.
Verkalýðshreyfingin hafi haft frum-
kvæði að flestum félagslegum úrbót-
um síðari ára, en einungis hluti lífs-
kjara sé ákveðinn • í samningum.
„Það væri fráleitt ‘ef Alþýðubanda-
lagið klippti á alla strengi til verka-
lýðshreyfingarinnar. Þvert á móti
sýnist mér reynslan kenna að jafn
ótraust tengsl og verið hafa síðan
1978 séu flokknum skaðleg.“
Samstaða er forsenda félagslegra
ávinninga, segir Ásmundur, og tog-
streitan milli verkalýðssamtaka er
ekki alltaf jafn alvarleg og stundum
virðist. Til dæmis telji þeir hópar
sem nú telji sig „ólíkt meiri hetjur en
aumingjana í ASÍ“ ráðlegast að ASÍ
semji fyrir sig um kaupmátt á næsta
ári, enda hafi þeir byggt á fyrri ávinn-
ingum ASÍ, og nú skilið eftir í samn-
ingum sínum eyðu sem ASÍ sé ætlað
fylla út.
„Sósíalískur flokkur hlýtur að hafa
stefnu í kjaramálum. Það er ekki
stefna að styðja þann sem hefur hæst
hverju sinni. Það er stefna að setja
sér markmið og reyna að nálgast
það.“ Slíkur flokkur veðji ekki á
þann sem hraðast hleypur, og gæti
réttar þeirra sem ekki komast á
hlaupabrautina, vinni mest fyrir þá
sem minnst mega sín, jafnvel þótt
þeir kjósi ekki rétt.
Hvað á flokkurinn
að gera?
f lokakaflanum ræðir Ásmundur
um úrbætur á stefnu flokksins og
starfi. Hann segir efnislegar um-
ræður innan flokksins nú fátíðar og
málefnalega stefnumörkun brota-
kennda. Slíkt fari varla fram í mið-
stjórn, og sé lítt sinnt í framkvæmda-
stjórn, málefnahópar og flokksfélög
séu lítið virk. „Þingflokkurinn virðist
lifa sjálfstæðu lífi en einnig þar er of
fátítt að mál séu leidd til lykta. Þjóð-
viljinn lætur stundum eins og flokk-
urinn komi honum lítið við og hann
fylgir sjaldan samfelldri línu í mál-
efnalegri umfjöllun.“
Míkilvægasta verkefni flokksins sé
að breyta starfsháttum þannig að
stofnanir flokksins samræmi afstöðu
sína og skapi heildarmynd úr því
fjölskrúðuga safni sem flokkurinn
ræður yfir. „Flokkurinn verður að
mynda heild, vera með eina og af-
dráttarlausa stefnu í sem flestum
málum og sýna flokksmönnum og
kjósendum að stefnt sé að ákveðnu
marki.“
Formbreytingar séu hugsanlegar,
en aðalatriðið sé þó að þeir sem
stofnanirnar skipa séu tilbúnir til
samstarfs, sem á hafi skort, „fólk
hefur hvorki verið tilbúið til starfa af
gagnkvæmri tillitssemi eða til að
komast að sameiginlegri niður-
stöðu.“
„Formaður, framkvæmdastjórn,
miðstjórn, þingflokkur og Þjóðvilji
verða að tala einum rómi,“ samstæð
forysta sé forsenda árangurs, og
flokkur og blað þurfi að stilla strengi
sína í takt við það sem er að gerast í
verkalýðshreyfingunni á hverjum
tíma. Þótt aldrei verði menn sam-
mála um allt hljóti þeir að umgangast
stefnu flokksins af tillitssemi.
Að lokum greinargerðar sinnar
setur Ásmundur fram ýmsar stefnu-
spurningar sem flokkurinn þurfi að
svara, meðal annars um kjaramál,
byggðamál, þjóðfrelsis- og menning-
armál. Trúverðug svör séu nauðsyn-
leg til að kjósendur sjái ekki bara
góðan vilja heldur sannfærist um að
flokkurinn sé rétti aðilinn til að
koma viljanum fram.
Ólafur Ragnar Grímsson
Lýðræðislegur fjöldaflokkur
„Alþýðubandalagið á tímamótum:
Flokkur fortíðar eða framtíðar?"
nefnist 80 síðna greinargerð Ólafs
Ragnars Grímssonar, og skiptist í
fimm meginkafla.
Ólafur Ragnar reifar fyrst kosn-
ingaúrslitin, og segir þau í raun vera
sexföld þáttaskil, sem snerti alla
flokka. Þau sýni mikla gerjun, og
geri vanda Alþýðubandalagsins enn
meiri en tap flokksins eitt og sér.
Frá seinna stríði fram til ‘71 hafi
fylgi flokka verið stöðugt, en síðan
hafi úrslit einkennst af miklum
sveiflum og nýjum flokkum. í vor
„varð umrótið svo að eldgosi".
Það hald manna innan flokksins
að fyrir hendi sé „fylgisklöpp" uppá
um 15% hafi skapað falskt öryggi.
Tapið hefði getað orðið meira í vor,
- og flokkurinn gæti haldið áfram að
tapa. „Iðrunarkenningin", um að
iðrandi kjósendur snúi aftur sjálf-
krafa næst, sé sjálfsblekking. Hins-
vegar eigi flokkar sér endurreisnar-
möguleika þrátt fyrir mikla ósigra,
en ekki án fyrirhafnar, án þess að
hafa „innra þrek, djörfung og víð-
sýni“ til gagnrýnnar sjálfskoðunar og
umtalsverðra breytinga.
Kosningasigrar annarra hefð-
bundinna flokka síðan 71 hafi allir
unnist að undangengnum fjórþætt-
um breytingum: nýjar áherslur í
stefnu, eldri ímynd deyfð, ný vinnu-
brögð í starfsstíl og áróðri, nýr for-
maður. Þetta sé engin trygging fyrir
endurreisn, en sýni með öðru að hún
er möguleg, og þá sem „afleiðing
verulegrar uppstokkunar á stefnuá-
herslum, vinnubrögðum og forystu-
sveit“.
Breytt samfélag
Á síðustu áratugum hafa æ hrað-
virkari þjóðfélagsbreytingar sett svip
sinn á stjórnmálaþróun á Vestur-
löndum, segir Ólafur, - og eiga
sennilega einnig þátt í breytingum
austantjalds. Iðnaðarþjóðfélagið
með tiltölulega enfalda stéttaskipt-
ingu sé að víkja fyrir flóknari félags-
gerð í sérhæfðu þjónustu- og upplýs-
ingasamfélagi. Mennta- og fjölmiðl-
abylting leggist svo á sveifina og til
verði nýir átakapunktar við hlið
hefðbundinna stéttastjórnmála,
„málefnastjórnmál" -jafnréttisbar-
átta, umhverfismál, friðarmál..., og
sjónvarpið eigi sinn þátt í auknu vægi
„persónustjórnmála".
Ólafur rekur þá stéttaskiptingu
sem á sínum tíma skóp Alþýðuflokk,
Framsóknarflokk og Sjálfstæðis-
flokk, stéttaskipting sem auk ágrein-
ings vinstrimanna hafi orðið undir-
staða flokkakerfisins frammundir
‘71. Sérhæfing í atvinnulífi og
menntabylting á sjöunda áratugnum
hafi hinsvegar breytt myndinni, gert
„eina verkalýðshreyfingu" að „fjöl-
breyttri flóru“ samtaka launafólks,
og upp hafi vaxið fjölmenn sveit ungs
menntafólks sem með hræringunum
kringum ‘68 hafi rutt rúm nýjum
hugmyndum.
Orar fylgishreyfingar á síðustu
áratugum eiga sér á Vesturlöndum
fyrst og fremst rætur að rekja til
ungrar, menntaðrar launastéttar,
einnig hérlendis. Þessi hópur hafi
verið burðarásinn í vexti BSRB und-
anfarin 20 ár og staðið þar í grimmi-
legri kjarabaráttu. Margt bendi til að
fylgisauki flokksins á síðasta áratug
hafi einkum komið frá þessu fólki.
Ætli flokkurinn sér endurreisn
verði að vinna trúnað þessarar fjöl-
mennu sveitar launafólks, bæði
vegna þess að hún vex hlutfallslega,
og vegna þess að þar er vaxtarbrodd-
inn einkum að finna.
Hin svokölluðu tengsl flokksins
við verkalýðshreyfinguna hafi fyrst
og fremst tekið mið af ASÍ og hinum
gömlu meginfylkingum verkalýðs-
ins. Auðvitað eigi flokkurinn að
halda þar sambandi, en hann á að
vera flokkur allra launamanna, það
sé hættulegt „að hengja sig aftan í
bara einn hluta launastéttarinnar og
jafnvel setja hana með flokkslegum
ráðstöfunum í æðri sess“. Þáttur í
þjóðfélagsbreytingum undanfarið sé
einnig að byggðaandstæður hafi vax-
ið, og á síðari árum skapað á lands-
byggðinni grundvöll fylgisbreytinga
sem flokkurinn hefði átt að geta nýtt
sér. Skýr stefnumótun í samræmi við
nýjar hugmyndir hafi hinsvegar ekki
verið fyrir hendi í Alþýðubandalag-
inu.
Tengsl milli státtarstöðu, hug-
myndafræði og fylgishollustu hafa
veikst, segir Ólafur, sérstaklega hjá
ungu fólki. Einstök málefni eða stór-
atburðir ráði nú meiru um skoðana-
mótun og fylgi. Dæmi: landhelgi,
hermál, ál og járnblendi, jafnréttis-
mál, náttúruvernd, Hafskip og Út-
vegsbanki. Flokkurinn hafi löngum
haft lag á að virkja sóknarkraftinn í
slíkri baráttu, en nú hafi slaknað á,
og flokkurinn jafnvel komist í klem-
mu vegna einstakra slíkra mála, til
dæmis Hafskipsmálsins.
Hér þurfi að skapa nýjar áherslur,
og þegar upp koma dramatísk mál
verði flokkurinn „að standa með
fólkinu utan dyra og gerast sterk
rödd endurbóta og uppstokkunar".
Fjölmiðlabyltingin er einn þáttur
breytinganna, segir Ólafur. Hin
fornu flokksmálgögn eru orðin að
Alþýðublöðum eða hafa breyst í al-
mennari frétta- og þjóðmálablöð
með vinstri- eða hægri tilhneigingar.
Slík blöð taka við stjórnmálaskrifum
hvaðanæva að og skapa stjórnmála-
mönnum ný tækifæri. Útvarp hefur
öðlast aukið vægi, og það krefst
skýrra svara strax, - og sjónvarpið
hefur fært leiðtogana heim í stofu, og
skiptir stíll, útlit, framkoma þá ekki
minna máli en pólitískt innihald. Það
hefur meðal annars aukið mjög vægi
leiðtogans sem persónugervings
flokka og samtaka.
Ríkisstjórnir og
verkalýðshreyfing
Ólafur segir að frá ‘71 hafi eðli
Alþýðubandalagsins í raun breyst úr
andstöðuhreyfingu utan stjórnar-
ráðs í „ríkisstjórnarflokk“. Hinsveg-
ar hafi það skapað þverstæður í mál-
flutningi og stefnumótun að hug-
myndaheimur og óskhyggja frá
blómaskeiði andstöðuhreyfingarinn-
ar lifi enn góðu lífi. Hér verði að
skera úr, að vera báðum megin ár-
innar rugli bæði flokksfólk og kjós-
endur.
Eðlilegan ríkisstjórnarflokk dæmi
kjósendur fyrst og femst af verkum
sínum, og í því tilliti hafi þátttakan í
Thoroddsen-stjórninni verið einkar
óhagstæð. Gunnar hafi fallið frá,
Framsókn orðið afturbata í nýrri
stjórn, - Alþýðubandalagið sitji eitt
eftir sem merkisberi þess tímabils.
Þaðan sé verðbólgustimpillinn á
flokkinn ættaður, flokkurinn hafi þá
ekki skilið eftir sig sjáanleg afrek í
atvinnumálum, erlendar skuldir
aukist, mistekist hafi að koma lagi á
húsnæðismál og flokkurinn ekki sýnt
nýjan stíl, fersk vinnubrögð. Ráð-
herrar gömlu stjórnarinnar síðan
orðið helstu talsmenn flokksins í
stjórnarandstöðunni.
„Þessi arfur hafði í för með sér að
myndin af stefnu flokksins rann sam-
an við verk ríkisstjórnar Gunnars
Thoroddsen (...). Sérstaðan glatað-
ist í flókinni mynd sífelldra mála-
miðlana."
Eftir stjórnarslit hafi síðan ekki
reynst unnt að gera upp við stjórn-
artímann, og málefnauppgjöri verið
slegið á frest, meðal annars vegna
andstöðu einstakra þingmanna. í
efnahags- og atvinnumálum hafi þó
verið unnið gott starf, en of seint til
að það nýttist í kosningabaráttunni.
„Niðurstaðan var Sú að flokkurinn
gekk til kosninga án samræmdrar
stefnu“ í þeim málum.
Valdaþríhyrningur,
korpóratismi
Breytingar í samfélaginu og á sam-
tökum launafólks uppúr 1960 gerðu
hina gömlu kenningu um „tengsl
flokks og verkalýðshreyfingar“ erf-
iða í framkvæmd, segir Ólafur.
Veruleikinn gróf undan kenningunni
á tvennan hátt: „VerkalýðsHreyfing-
in hafði þróast í margvísleg samtök
sem yfirleitt komu fram sitt í hvoru
lagi, og fjölflokkastarf og ópólitísk
fagleg samvinna hafði að mestu leyti
leyst pólitísku baráttuna innan
verkalýðshreyfingarinnar af hólmi.“
Að auki hafi þróunin á undanförn-
um árum einkennst mjög „af upp-
byggingu afgerandi skrifstofuvalds
innan samtakanna", sem hafi
„skapað ákveðna fjarlægð milli fé-
lagsmanna og forystu, og eflt nokk-
uð fjölmenna sveit manna sem hafa
atvinnu af því að stjórna samtökun-
um“. Uppúr samskiptum sérfræð-
inga ríkisins, atvinnurekenda og
samtaka launafólks geti skapast til-
hneiging til að leysa málin innan
þessa „valdaþríhyrnings“, áður en
þau leiði til fjöldaaðgerða launa-
fólks, og upp geti komið það viðhorf
að fjöldabarátta sé „ábending um
mistök, ekki hafi tekist að finna
lausn eftir hinum „réttu“ leiðum.
Fjöldabaráttan, hið gamla form
stéttabaráttunnar, verður þá
eitthvað neikvætt."
Þessi þróun geti gengið svo langt
að forystusveit ákveðins hluta launa-
fólks fari að líta á fjöldabaráttu ann-
arra sem óæskilega truflun. Þeir sem
standa í baráttunni skynji þá óvin
ekki bara hinumegin borðs, heldur
einnig í fyrrnefndri forystusveit. Um
þettasé BSRB-verkfallið 1984skóla-
bókardæmi. Meðan þjóðfélagið var
lamað af samtakamætti BSRB-
manna hófust viðræður ASÍ við ráð-
herra og VSÍ um skattalækkunar-
leið. Þær viðræður hafi í reynd verið
tilræði við verkfallið, og valdið
mikilli reiði í garð ASÍ-forystunnar.
„Þegar svo fréttist að formaður Al-
þýðubandalagsins hefði setið við-
ræðufundi um skattalækkunar-
leiðina (...) færðist þessi grimma tor-
tryggni yfir á flokkinn (...). Þúsundir
opinberra starfsmanna voru
sannfærðir um að ASÍ og flokkurinn
hefðu svikið þá.“
Á endanum verði svo úr þessum
valdaþríhyrningi til „korpóratismi"
einsog hjá ítölskum fasistum og í
Vestur-Þýskalandi eftirstríðsáranna,
og sé hér kominn vel á veg.
Gamlar formúlur
Framantalið sýni að „gamla form-
úlan“ um tengsl flokks og hreyfingar
hafi ekki verið vænleg til árangurs.
Þrátt fyrir það hafi flokksformaður-
inn gert hana að sinni í apríl ‘85, og
sagt forsenduna aukin áhrif forseta
ASÍ í flokknum. Við því hafi verið
varað að þessi „tengsl“ gætu birst í að
flokkurinn yrði „fangi ASÍ“, sem
semdi við fjandsamlegt ríkisvald og
ætlaðist til flokksstuðnings við niður-
stöðurnar. Formaðurinn hafi hins-
vegar haft vilja sinn, og á landsfund-
inum hafi forsetinn og fleiri úr ASÍ
sest í framkvæmdastjórn, og í vor
komist á Reykjavíkurlistann. Ólafur
sjálfur hafi farið fram í Reykjanesi
„og var ljóst að sú ákvörðun greiddi
mjög fyrir því að lína formannsins
allt frá 1985 fengi að setja meginsvip
á kosningabaráttu flokksins“. Kjós-
endur hafi síðan sett samasemmerki
milli flokksins og ASÍ og þarmeð
korpóratismans.
f umfjöllun um flokksstofnanir
segir meðal annars að núverandi for-
maður hafi frá ‘83 breytt um starfs-
stfl. Hann hafi hætt fyrra reglu-
bundnu samráði við forystukjarna,
gert sjálfan sig að miðdepli allrar
stefnuumræðu, ogskapað „stjórnun-
arkerfi þar sem hann einn héldi
öllum þráðum í hendi sér“. Hann
hafi verið umsvifameiri en fyrirrenn-
ararnir á ýmsum flokkssviðum, til
dæmis með afskiptum af prófkjörum
og gagnvart Þjóðviljanum, og sé hel-
sti smiður „tengslanna" við forystu
ASÍ.
„Kjördæmahyggja og stefnulegur
einleikur" setji sífellt meira mark á
þingflokkinn. Þar séu ákvarðanir
teknar samkvæmt kerfi „gagnkvæms
neitunarvalds", og afleiðingin tíðum
stefnuleysi, flatneskja eða opinber
ágreiningur. Þar þurfi að íhuga al-
varlega nýtt ákvarðanatökukerfi og
öðruvísi stjórnunar- og starfshætti,
með því til dæmis að gera einstaka
þingmenn að talsmönnum í ákveðn-
um málaflokkum.
Varaformannsstaðan sé valda-
minni en í öðrum flokkum, og
„fullveldisbaráttu“ núverandi vara-
formanns hafi verið illa tekið, sam-
anber borgarstjórnarforval í fyrra,
en í raun þurfi að skapa meiri stöðug-
leika í þágu þessa embættis.
Um framkvæmdastjórn, þar sem
Ólafur er formaður, segir meðal
annars að þrátt fyrir langa fundi og
stranga og tortryggni frá þingflokki
hafi hún verið með virkasta móti síð-
ustu tvö ár, og er sérstaklega nefnd
vinnan að stefnuályktun aðalfundar
miðstjórnar í fyrra um „jafnaðar-
stjórn“.
Ólafur segir að fyrrihluta árs ‘85
hafi komið fram ýmis merki um að
flokkurinn væri að missa fylgi, sér-
staklega hjá menntuðu launafólki.
Þá hafi Ólafur og fleiri vakið athygli
á þessum vanda, með þeim afleiðing-
um meðal annars að „mæðranefnd-
in“ var skipuð.
Mörgunt forystumönnum í flokkn-
urn hafi getist illa að þessari umræðu,
kallað hana „naflaskoðun" og talið
hana dulbúna atlögu að formannin-
um. Umfram allt þyrfti þögn og frið í
flokknum, og umræðan hafi í raun
verið kæfð, - meðal annars þes-
svegna sé hún nú svo tvíefld sem
raun ber vitni.
Skýringar á þessari afstöðu gegn
opinni umræðu um flokkinn séu
meðal annars sögulegar, eigi rætur
að rekja til umróts og klofnings á
sjöunda áratugnum, sú íslenska hefð
að persónugera málefnaumræðu eigi
líka sinn þátt. En bráðnauðsynlegt sé
að breyta þessum stfl, - opin og
heiðarleg umræða sé forsenda árang-
urs.
Sú kenning sé uppi að helsti vandi
flokksins stafi af átökum og
óeiningu. Þetta sé freistandi kenn-
ing, en misskilningur. „Vandi flokka
felst ekki í átökunum heldur því
hvernig þeir taka á þeim (...). Al-
þýðubandalagið getur aldrei losnað
við átökin nema flokkurinn stefni í
hinn pólitíska Fossvogskirkjugarð."
Ólafur segir meðal annars um
Þjóðviljann, að það sé styrkur fyrir
flokkinn að blaðið vinni sér frekari
sess sem „öflugt og víðsýnt vinstra
blað sem styðji sömu hugsjónir og
flokkurinn án þess þó að vera fjötrað
af blindri hlýðni við forystuna“.
Sósíalismi
21. aldarinnar
í lokakafla sínum bendir Ólafur á
ýmsa „vegvísa“ fyrir „flokk framtíð-
arinnar“. Sá flokkur verði að bera
fram „sósíalisma 21. aldar“, þar sem
svarað sé spurningum nýrra tíma.
Flokkurinn verði að skerpa sjálfs-
mynd sína og hugmyndafræði, móta
atvinnustefnu sem geti orðíð grund-
völlur bættra lífskjara, aukinnar
velferðar og jöfnuðar. Hann eigi að
berjast fyrir lýðræði og valddreif-
ingu, og setja fram byggðastefnu í
samræmi við möguleika nýrra tækni-
Af hverju tap
Að lokum dregur Ásmundur sam-
an niðurstöður sínar í svari við
spurningunni: „Af hverju tapaði Al-
þýðubandalagið fylgi?“
„Ég held að svarið sé í stuttu máli
það að Alþýðubandalagið hefur ekki
haldið trausti kjósenda. Flokkinn
hefur skort heildstæða stefnu og í
einstökum málum hefur stefnan ver-
ið of margbreytileg til þess að kjós-
endur hafi átt þess kost að taka af-
stöðu með eða á móti stefnu flokks-
ins. Flokkurinn hefur ekki komið
fram sem heild. Andstæður hafa
blasað við kjósendum án þess að
þeim væri unnt að átta sig á því hvað
deilt væri um. Áróður flokksins hef-
ur ekki verið markviss. Fólki finnst
flokkurinn vera fulltrúi óvissunnar
og verðbólgunnar og það yfirbragð
styrktist fyrir þessar kosningar með
því að áróður flokksins gaf ríkis-
stjórninni heiðurinn af afrakstri
frumkvæðis verkalýðshreyfingarinn-
ar til að ná verðbólgunni niður.
Lausn vandans er skýr stefnumótun
og samvirk forusta í samstæðum
flokki!“
Ásmundur Stefánsson: „Flokkurinn
verður að mynda heild og sýna flokks-
mönnum og kjósendum að stefnt sé að
ákveðnu marki.“
Varmalandsskýrslurnar
Hríngnum
lokað
Þjóðviljinn birtir hér á síðunni
útdrátt úr „Varmalandsskýrslum“
Ásmundar Stefánssonar forseta
ASÍ og Ólafs Ragnars Gríms-
sonar formanns framkvæmda-
stjóra flokksins. í gær birtum við
útdrætti úr textum Kristínar Á. Ól-
afsdóttur og Ólafs Ragnars
Grímssonar, en í fyrradag úr tex-
tum Guðrúnar Helgadóttur og
Ragnars Arnalds, en þessu fólki
var á miðstjórnarfundi Alþýðu-
bandalagsins í maí á Varmalandi
falið að skrifa greinargerðir um
stöðu flokksins eftir kosningarnar
í vor. Þessir textar verða helsta
vinnuplagg miðstjórnarfundar
flokksins nú um helgina.
Útdrættirnir eru unnir af Þjóð-
viljanum og á ábyrgð hans.
- m
Ólafur Ragnar Grímsson: „Flokkur framtíðarinnar þar sem virkni fólksins sjálfs,
málefnagrundvöllur starfsins og hæfnismælikvarði á einstaka forystumenn eru
ráðandi lögmál."
hátta og valddreifingarstefnu. Sam-
búðin við hin fjölbreyttu samtök
launafólks eigi að mótast af „frænd-
semistengslum“ með gagnkvæmu
sjálfstæði og tilliti, og aðstoða við
endurskipulagningu hreyfingar
launafólks. Flokkurinn á að fagna
nýjum fjöldahreyfingum og grasrót-
arsamtökum á ýmsum sviðum og
styðja þær, vanda starf sitt að
þjóðfrelsis- og friðarmálum, meðal
annars með því að þróa virka utan-
ríkisstefnu, leggja sérstaka áherslu á
íslenska nýsköpun í menningarmál-
um.
Þessar breytingar, - sem Ólafur
rekur í ítarlegu máli - , sé þó ekki
hægt að framkvæma nema flokkur-
inn temji sér ný vinnubrögð „þar sem
málefnaleg umræða og hæfni ein-
staklinganna til félagslegra verka -
en ekki persónuleg tengsl eða
skammsýnir valdahagsmunir - eru
afgerandi áhrifaþættir í atburðarás-
inni“ og þarsem stfllinn hæfi stefn-
unni.
Flokkur framtíðarinnar verður að
endurspegla þá lýðræðislegu gerjun
sem nú er höfuðeinkenni þjóðfélags-
þróunar, segir Ólafur í lokaorðum
sínum. „Hann verður að vera fjölda-
flokkur þar sem virkni fólksins sjálfs,
málefnagrundvöllur starfsins og
hæfnismælikvarðinn á verk einstakra
forystumanna eru ráðandi lögmál í
athöfnum flokksins.“
Flokkurinn á að verða lýðræðisleg
fjöldahreyfing, segir Ólafur.
„Flokka sem eru bara fámennt lið í
kringum þrönga forystusveit mun
fljótlega bera upp á sker. Það eru
bara hinar lýðræðislegu fjöldahreyf-
ingar sem lifa.“
8 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 25. júnf 1987
Fimmtudagur 25. júní 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9