Þjóðviljinn - 30.06.1987, Síða 5

VIÐHORF
Frelsi hverra?
Birna Pórðardóttir skrifar
Þann 19. júní sl. birtist í Þjóðvilj-
anum grein undir fyrirsögninni
„Meirihluti með freisinu“, var
þar rætt um tillögu fimm íhalds-
manna í borgarstjórn um svotil
hömlulausan opnunartíma versl-
ana í Reykjavík.
Flest verður frelsinu að bráð ef
vinnuþrælkun er orðin frelsisgef-
andi.
Hverjir krefjast
lengri opnunartíma?
Engar skipulegar kröfur hafa
komið fram af hálfu neytenda um
nauðsyn þess að lengja opnunar-
tíma verslana í Reykjavík, enda
geypinógur tími til innkaupa í
dag. Innkaup á matvöru og öðr-
um vörutegundum er hægt að
skipuleggja á sama hátt og notk-
un á annarri þjónustu, sem þó er
veitt mun skemur á degi hverj-
um.
Vissulega er hægt að skapa
þörf fyrir kaupskap allan sólar-
hringinn. Vegna lágra launa
neyðast t.d. mjög margir til að
vinna alltof langan vinnudag,
jafnvel lengri en verslunarfólk
vinnur í dag. Úr því verður þó
ekki bætt með því að lengja vinn-
utíma verslunarfólks og festa lág
laun og vinnuþrældóm í sessi hjá
sífellt fleirum.
Þeir sem krefjast lengri opnun-
artíma eru fyrst og fremst eigend-
ur stórmarkaða í Reykjavík.
Þeim svíður sárt að einhverjir
Reykvíkingar skuli eyða aurun-
um sínum útá Seltjarnarnesi um
helgar í stað þess að tína þá í
„eigin“ kaupmenn.
Það sem knýr íhaldið hins veg-
ar til að leggja fram tillögu um
lengingu opnunartíma einmitt
núna er væntanleg opnun Hag-
kaupssamsteypunnar í Kringl-
unni. Þar eiga íbúar Reykjavíkur
að una glaðir við innicaup alla
daga - og helgar - og helst ekki
gera neitt annað.
Það er þvt á miklum misskiln-
ingi byggt, þegar Alþýðubanda-
lagsfuíltrúar í borgarstjórn styðja
tillögu um lengri opnunartíma
verslana undir því yfirskini að
það sé liður í lífsbjörg kaup-
mannsins á horninu.
Hverjir tapa á
lengri opnunartíma?
í fyrsta lagi við neytendur,
vegna þess að lengri opnunartími
þýðir hærra vöruverð, þó svo að
laun starfsfólks í stórmörkuðum
séu ekki til að hrópa húrra fyrir.
En aukin útgjöld vegna lengri
opnunartíma fara að sjálfsögðu
beint útí verðlagið; varla fara
kaupmenn að bera þau á sínum
mjóu herðum.
Við munum hvorki borða
meira kjöt, drekka meiri mjólk
né klæðast fleiri fatatuskum þótt
við getum keypt þessar vörur all-
an sólarhringinn.
í öðru lagi þýðir þetta aukið
vinnuálag á verslunarfólk. Árni
Sigfússon, íhaldsfulltrúi í borgar-
stjórn, skrifar í Morgunblaðinu
að enginn þurfi að óttast aukið
vinnuálag, vegna þess að Versl-
unarmannafélag Reykjavíkur sé
svo sterkt að það geti auðveld-
lega gætt hagsmuna félagsmanna
sinna. Því miður er það ekki svo.
Á vinnustöðum V.R. skortir
mjög víða trúnaðarmenn, þannig
að þar er enginn sem getur gengið
fram fyrir skjöldu gagnvart at-
vinnurekendum.
Atvinnurekendur eiga mjög
auðvelt með að þrýsta á starfs-
fólk að vinna eins lengi og þeim
hentar, hvort sem það hentar
starfsfólki eða ekki; ekki síst á
þetta við innan verslunar þar sem
samstaða og samhugur hefur ekki
verið alltof mikill.
Laun verslunarfólks eru víða
lág, sérstaklega í stórmörkuðum
þar sem yfirleitt er greitt eftir
taxta. Það er því vissulega freist-
ing fyrir margt láglaunafólk að
næla sér í yfirvinnu, þótt hún
bitni á eigin heilsu og hamingju
fjölskyldu.
í því sambandi ber að hafa í
huga að flest starfsfólk stórmark-
aðanna eru konur og margar
þeirra ungar konur með börn á
fijamfæri.
Það er meira frelsið sem börn
þeirra verða aðnjótandi þegar
mæðurnar fá að vinna lungann úr
sólarhringnum, líka á þeim tíma
sem þær annars gætu verið með
börnum sínum. f raun má segja
að tillaga um lengri opnunartíma
verslana sé hatrömm atlaga að
börnum í Reykjavík.
Ætlar meirihlutinn í borgar-
stjórn kannski að skella upp
nokkrum barnaheimilum í hvelli
fyrir starfsfólk stórmarkaða, og
setja jafnframt upp kvöld- og
helgarheimili fyrir börn þeirra
sem fá allra mest frelsi til vinnu-
þrælkunar?
. Nei, þetta misskilda frelsishjal
varðar ekki frelsi, nema frelsi
kaupmanna til að heyja óáreittir
innbyrðis baráttu um hver hljóti
flesta spónana úr verslunaraskin-
um - við og börn okkar borga
brúsann.
Athugið þetta, ágætu Alþýðu-
bandalagsfulltrúar í borgar-
stjórn, áður en þið greiðið at-
kvæði með lengri opnunartíma
verslana, auknum vinnuþræl-
dómi kvenna í stórmörkuðum og
verri aðstöðu barna þeirra.
23. júní 1987
Blrna Þórðardóttlr,
félagi I Samtökum kvenna
á vinnumarkaði og V.R.
,yEtlar meirihlutinn í borgarstjórn kannski að
skella upp nokkrum barnaheimilum íhvelli
fyrir starfsfólk stórmarkaða og setja upp
kvöld- og helgarheimilifyrir börn þeirra sem
fá allra mestfrelsi til vinnuþrælkunar? “
Ruslatunnur lágmenningar
Amerískt og útlent
Sverri Hermannssyni mennta-
málaráðherra urðu athyglisverð
mismæli á munni í snarpri og
þarfri ádrepu við vígslu útvarps-
hússins. Orðrétt sagði hann:
„Sjónvörpin okkar bœði tvö
hafa haldið áfram að hvolfa yfir
okkur úr amerískum (andartaks
hik) og útlendum lágmenningar-
ruslatunnum. Og þessu þurfum
við að breyta og þessum getum við
breytt, vegna þess að við höfum
svo góðum mannskap á að skipa,
listamönnum og öllum öðrum,
sem til þess þarfað breyta hér um,
að íslenska útvarpið og sjónvarp-
ið miklu meir en gert hefur verið. “
Að sjálfsögðu er þjóðsýnum
manni eins og Sverri ameríska
ruslið efst f huga, því að það
dembist ótæpilegast yfir okkur,
þótt það komi ekki allt beina leið
frá Bandaríkjunum, heldur eins
oft gegnum milliliði annarra
þjóða, ekki síst íslendinga, sem
sumir hverjir kalla sig m.a.s. her-
stöðvaandstæðinga. Því kemur
orðmyndin „amerískum" ósjálf-
rátt fram á varir honum.
Á sekúndubroti elleftu stundar
er eins og Sverrir átti sig á því, að
óheppilegt kunni að vera fyrir
ráðherra Sjálfstæðisflokksins að
tiltaka einungis amerískt menn-
ingarrusl. Bandaríski herinn hef-
ur vissulega verið ein nythæsta
mjólkurkýr fyrir helstu fjárafla-
menn Sjálfstæðisflokksins í fjóra
áratugi. Og hvað væri Sjálfstæð-
isflokkurinn án þeirra?
Á þessu sekúndubroti virðist
hann ætla að bæta úr skák, en úr
verður samhengið „amerískum
og útlendum“. Þetta gætu sál-
fræðingar trúlega kallað „Freudi-
an slip“, mismæli sem koma upp
um ómeðvitaðar hugrenningar.
Það er nefnilega ekki laust við, að
menn séu óvart hættir að líta á
amerískt efni sem útlent, svo ríkj-
andi er það orðið í íslensku
menningarlífi. Árni Bergmann
missti það t.d. eitt sinn út úr sér í
morgunútvarpi að tala um „út-
lendar kvikmyndir" sem mótvægi
við bandarískar.
Réttmæt ádrepa
Markús Örn útvarpsstjóri og
Jón Óttar hjá Stöð 2 urðu heldur
ókvæða við þetta tiltal ráðherra,
sem var þó býsna réttmætt, hvort
sem mismælin eru tekin með eður
ei.
Varðandi Stöð 2 er þetta alveg
augljóst enn sem komið er. Þar er
bandaríska ruslið í algleymingi.
Og hafi eitthvað af því hlotið
stimpilinn „verðlaunaþáttur“,
má ganga að því vísu, að þar sé
meiri háttar rusl á ferðinni.
Stofnanir þær, sem verðlaunin
veita, eru nefnilega í dulinni eign
ruslframleiðendanna sjálfra. Það
eru klókir kaupsýslumenn, sem
ráða allri ferð í Bandaríkjunum
og því er yfirleitt minnst að
marka þau bandarísku verðlaun,
sem mest er gumað af. Óskar-
sverðlaun fyrir kvikmynd þurfa
Arni Björnsson skrifar
t.d. ekki að vera nein gæðatrygg-
ing. Jafnvel Frank Sinatra fékk
einhverntíma Óskarsverðlaun.
Finnist Jóni Óttari þetta efni
virkilega vera góð menning, hef-
ur bandaríski hroðinn valdið
honum sömu smekkbrenglun og
milljónum manna um heim allan;
og eru margir svokallaðir vinstri-
menn þar ekki undanskildir.
Fúskið er kallað list.
Um Sjónvarpið gegnir nokkuð
öðru máli. Þar hefur vissulega á
síðustu árum aukist framboð á
fjölbreyttu efni frá mörgum þjóð-
um, t.d. ítalskir, franskir, þýskir,
spænskir og ástralskir framhalds-
þættir. Breskir þættir hafa þó ver-
ið fyrirferðarmestir, en þeir eru
líka yfirleitt í fremur háum gæða-
flokki.
Það sem helst eimir eftir af
bandarískum ameríkanisma í
Sjónvarpinu eru bíómyndir á
föstudags- og laugardagskvöld-
um. Minnst helmingur og oftar
tveir þriðju þeirra eru bandarísk-
ar, og af þeim eru níu af hverjum
10 auðvitað rusl, enda ódýrar í
innkaupi. Það hefur varla liðið
svo mánuður í útvarpsráði síð-
ustu þrjú ár, að ekki hafi verið
kvartað yfir þessari rusladembu,
sem vitaskuld er til þess fallin að
auka sífellt á heilaskemmdir
manna hvað smekkbrenglun
snertir. En þótt dagskrárstjóri
innkaupadeildar hafi gert margt
stórvel á næstliðnum árum, hefur
honum fundist þessi afmenntandi
doðasýking vera við hæfi á dag-
skrá fyrrnefndra kvölda. Og
meirihluti útvarpsráðs hefur ver-
ið því samþykkur. Ég tel hinsveg-
ar, að Sjónvarpinu beri ekki
nokkur siðferðileg skylda til að
þeysa þessari spýju framan í fólk.
Islenskt sjónvarp á nefnilega að
vera menntandi og forðast al-
þjóðlega afmenntun.
íslensk lágmenning
Sverrir talaði réttilega um, að
íslenska þyrfti útvarp og sjónvarp
miklu meir en gert hefur verið.
Varla hefur hann þó átt við, að
einkum bæri að íslenska og stað-
færa ruslið eins og þegar íslenskir
kvikmyndamenn gera banda-
ríska og ítalska vestra að helsta
fordæmi sínu. Slíkt er ameríkan-
ismi í niðrandi merkingu þess
orðs og merkir fúsk og á ekkert
skylt við það sem vel er gert í
Bandaríkjunum.
Á síðustu árum hefur þeirrar
hneigðar gætt æ meir við inn-
lenda dagskrárgerð Sjónvarpsins
að púkka undir fúskara á kostnað
vandaðra listamanna. Tilgangur-
inn virðist helst vera sá, að inn-
prenta fólki þann ameríkanisma,
að fúsk sé sæmileg list, svo að
meðalmennska geti staðið svo-
lítið uppúr og í samanburði litið
út sem meiri háttar list.
Árni Björnsson
þlÓÐVILJINN
Höfudmálgagn
stjómarandstöðunnar
Áskriftarsími (91)68 13 33
Á sekúndubroti elleftu stundar er eins og
Sverrir átti sig áþví, að óheppilegt kunni að
verafyrir ráðherra Sjálfstœðisflokksins að til-
taka einungis amerískt menningarrusl.
Bandaríski herinn hefur vissulega verið ein
nythœsta mjólkurkýr fyrir helstufjáraflamenn
Sjálfstœðisflokksins ífjóra áratugi. Oghvað
vœri Sjálfstœðisflokkurinn án þeirra?
Þriðjudagur 30. júnl 1987 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5