Þjóðviljinn - 02.07.1987, Blaðsíða 8

MINNING
„Do what thou wilt
Shall be the whole of the Law.
Love is the Law,
Love under will. “
Alfreð Flóki
kvaddur
Veitingahús það sem opið stóð
að Laugavegi 11 á sjötta áratugn-
um hefur í endurminningunni
allnokkra sérstöðu meðal ann-
arra sambærilegra staða, kannski
einkum fyrir tvennt: fjölbreyti-
leika gestanna, og að þar þekktist
ekkert kynslóðabil, þaðan af
síður stéttskipting. Verðandi
þjóðhöfðingjar áttu það til að líta
þangað inn; einu sinni tókst mér
að lokka þangað væntanlegt
nóbelskáld í kaffi; og svo má ekki
gleyma öllum þeim sem þá voru
enn nafnlausir, en áttu eftir að
gera garðinn frægan síðar, ýmist
sem listamenn, stórbissnesjöfrar
eða ráðherrar, já guð má vita
hvað, ef þeim þá entist líf; en
dauðinn tók snemma sinn toll af
mörgum þessara sérstæðu per-
sóna, og er það önnur saga, sem
maður er þó minntur á núna: Al-
freð Flóki er allur.
Þegar unglingur með því sér-
kennilega nafni Alfreð Flóki Ni-
elsen tók að venja þangað komur
sínar um miðjan áratuginn,
fannst manni sem punktur hefði
verið settur yfir i-ið. Hann var
svo sannarlega öðruvísi en aðrir,
á svo margan hátt: Upprunninn
frá borgaralegu heimili við kyrr-
láta götu í vesturbænum, allra
manna prúðastur og pen í tauinu,
og svo að auki lesinn í ýmsu því
sem vill fara framhjá venjulegu
námsfólki: persónusögu, lista-
sögu, dulfræðum og jafnvel
göldrum - og leit út eins og hann
kæmi rakleitt aftan úr nítjándu
öldinni, með góðlátlegt bros á
vör til okkar sem vorum að
bjástra við að halda jafnvægi á
þeirri tuttugustu.
Hann var upprennandi mynd-
listarmaður, og það sem með
öðru skapaði honum sérstöðu var
það, að hann vissi þá þegar hvar
og hvernig hann ætlaði að hasla
sér völi. Það þurfti meira en litla
dirfsku og bjartsýni til að rísa upp
gegn vissum menningarlegum
einstrengingshætti þeirra tíma.
Abstraktmálverkið hafði með
harmkvælum unnið sér sess, og
það var ekki fyrir hvern sem var
að láta sem það væri ekki til og
taka upp á því að draga upp fígúr-
atífar myndir af heimi goðsagna,
drauma, undirvitundar og tákn-
máls, stundum í fullkominni mót-
sögn við staðnaðar siðferðis-
grillur, en þar sem listamaðurinn
fór sínu fram og var í senn
auðmjúkur þjónn listar sinnar og
fullkomlega meðvitaður um það
vald sem hann hafði á verkefninu
í krafti þekkingar og meðfæddra
hæfileika. En Alfreð Flóki
skapaði sér þessa sérstöðu mjög
snemma; og svo var persónu -
töfrum hans fyrir að þakka, að
honum leyfðist þessi dirfska og
hann varð snemma viðurkenndur
af æ stærri hópi leikra og lærðra.
Öllum þeim ferli gera þeir vænt-
Riss eftir Flóka í gestabók frá 19. des. 1958.
anlega nánari skil, sem eru hæfari
til þess en ég.
Ymsir skúrkar og skrípikallar
úr lista- og menningarsögunni
gátu orðið nánast hugljúfir þegar
Flóki sagði frá þeim á sinn sér -
kennilega háttog brostisínu tví-
ræða brosi, í senn fullur aðdáunar
og skops, sem var blessunariega
laust við tilraunir til fræðilegra
útskýringa. Austurríski læknir-
inn og rithöfundurinn Leopold
von Sacher-Masoch og sá leiði
markgreifi de Sade, heimspek-
ingur andhúmanismans, urðu
þannig að kitlandi áhugaverðum
persónum í munni Flóka. Svo
mætti lengi telja. Ekki sakaði þá
að nærhendis væri glas með ein-
hverju laufléttu - og helzt dömu-
vindill. Jafnvel kertaljós. Góður
hiti í stofunni, en hríðarbylur úti-
fyrir. Lágtstilltur Bach á fónin-
um, eða Beethoven - ellegar Tja-
íkovskí, til þess að hafa allt í stfl...
Þegar Alfreð Flóki hverfur nú
af sjónarsviðinu á miðjum starfs-
aldri, verður manni hugsað til
spakmælis sem segir á þá leið, að
enginn viti hvað átt hefur fyrr en
misst hefur. í áranna rás hefur
samfundum okkar fækkað, eins
og farið hefur um fleiri þá sem
áttu sér daglega mót á árum áður.
Þá sjaldan við hittumst, jafnan af
tilviljun, var hann vanur að segja
sem svo: „Við þurfum nú endi-
lega að fara að koma saman
nokkrir kunningjar og opna eina
lauflétta eins og í dentíð.“ Það
var alltaf ætlunin. En nú verður
það ekki oftar. Tími og dauði eru
mjög miskunnarlausar stað-
reyndir.
Eftir stendur hið sérstæða lífs-
verk Alfreðs Flóka, sem í sögu
íslenzkrar Iistar á sér enga sam-
svörun, jafnt með kostum sínum
og göllum. Það værí þó vel þess
virði að athuga þann möguleika,
hvort ekki er hægt að kynna þjóð-
inni enn betur en hingað til meg-
inþorrann af því sem eftir hann
liggur, og þá á ég beinlínis við
það, hvort ekki muni vera hægt
að hafa stöðuga sýningu á verk-
um hans á svipaðan hátt og gert
er með verk Asgríms Jónssonar.
Þá þyrfti jafnframt að hefja út-
gáfu á endurprentunum margra
mynda hans, bæði smárra og
stórra, til sölu innanlands og er-
lendis. Á tímum fjölbreytilegrar
þjónustu við útlenda ferðamenn
get ég vart hugsað mér tilvaldara
efni til góðrar landkynningar en
beztu myndir Alfreðs Flóka.
Honum tókst á hálfri starfsævi
að auðga íslenzka list að þeim
verkum sem eru engum öðrum
lík, en eru um alla framtíð vitnis-
burður um tilfinningaríkan, vel
menntaðan og vandvirkan lista-
mann, sem skipar einstæðan sess
í listasögu þjóðarinnar.
Elías Mar
íþróttafélag fatlaðra
Sigla niður
Hvítá
Ég furðaði mig oft á því að slík-
ur maður sem Flóki skyldi vera
vaxinn upp hjá okkur hérna i
Víkinni, því að hann virtist miklu
fremur sprottinn úr gamalgrónu
menntaumhverfi í einhverri af
höfuðborgum Mið-Evrópu.
Þetta gerði eflaust fas hans, útlit
og klæðaburður, en eins hitt, að
hann hafði með þrotiausum lestri
frá unga aldri tileinkað sér bók-
staflega allt það besta úr menn-
ingararfleifð gömlu Evrópu. En
seinna gerði ég mér ljóst að Flóki
var jafnframt eins íslenskur og
nokkur maður getur verið, í
þeirri merkingu sem við leggjum
besta í það orð. Því svo oft og víða
sem þess hefur verið getið hve
víðlesinn Flóki var í erlendum
bókmenntum, eldri sem yngri,
má hitt ekki gleymast að hann var
ekki síður óvenju vel lesinn í ís-
lenskum bókmenntum frá upp-
hafi, - hafði á hraðbergi tilvitnan-
ir úr ólíkustu áttum, kunni ókjör
af Ijóðum, sögum og sögnum og
fór ósjaldan með mergjaðar stök-
ur yfir góðu glasi.
Hann var fæddur í Uppbæn-
um, í húsi móðurafa síns, Guð-
mundar Helgasonar að Óð-
insgötu fjögur, og ólst þar upp
fram undir fermingu. Þetta var
mikið ævintýrahús og þar var
amma hans, sem dekraði hann
hæfilega; sá meðal annars til þess
að hann fengi að vaka frameftir
og sofa út á morgnana og að sem
minnst af því sem kryddaði
hvunndaginn færi fram hjá hon-
um. Reglulega klæddi hún sig
uppá og fór á miðilsfund til Láru,
og tók drenginn með sér; þ.e.a.s.
hann sat frammí eldhúsi á meðan
andarnir komu nauðsynlegum
skilaboðum til skjólstæðinga
sinna inni í stofunni. Þessi undar-
lega reynsla átti sinn þátt í þeirri
foragt sem Flóki hafði á því hé-
gómlega kukli, sem spíritismi er,
en fullvissaði hann þó snemma
um að „fleira væri til á himni og
jörðu en heimspekina dreymir
um“, og alla ævi leitaði hann á-
kaft eftir merkari svörum við hin-
um áleitnu spurningum mannsins
en þeim sem fást á andafundum.
Og oft minntist Flóki á hve heilla-
vænleg áhrif amma sín hefði haft
á þroska sinn, í þessu sem öðru,
og að næst móður sinni ætti hann
henni að þakka þá sýn á tilver-
una, sem best dugði honum sem
listamanni.
Frú Guðrún Nielsen, móðir
Flóka, er í 6ta lið frá þeirri merku
konu Guðrúnu Hallvarðsdóttur í
Tungufelli, en hún varð ættmóðir
óvenju glæsilegrar fylkingar
frumlegra gáfumanna og stórra
listamanna, t.d. Einars Jóns-
sonar, Ásgríms, Muggs, Jóhanns
Briem, og margra fleiri. Guðrún
Nielsen, sem sjálf er mikil lista-
kona, vissi fljótt að sonur hennar
mundi búa yfir óvenjulegum
hæfileikum og Iagði sig frá fyrstu
tíð alla fram um að þroska þá.
„Hún las óhemju mikið fyrir mig
áður en ég varð sjálfur læs,“ segir
hann í viðtali nýverið. Óg það
voru ekki staðlaðar barnabækur
á geltu máli, myndskreyttar af
misjafnlega hæfileikasnauðum
auglýsingateiknurum, heldur
kjarnmikil ævintýri, þjóðsögur
og sígildar bókmenntir, íslenskar
og þýddar. OG biflíumyndir
Doré og fleira þessháttar til
bragðbætis. Það hvarflaði aldrei
að henni, eftir að ljóst var hvert
hæfileikar Flóka beindust, að
halda honum að að öðru en list
sinni, eða réttara sagt: hún gerði
allt sem í hennar valdi stóð til að
búa svo í haginn fyrir hann að
hann mætti stunda list sína og
grúsk óáreittur. Alla tíð. A
hverju sem gekk var henni mest
umhugsað um þetta eitt. íslend-
ingar eiga þessari sterku og glæsi-
Aleister Crowley
legu konu mikla skuld að gjalda,
og vita það margir, ef það skyldi
vera henni einhver huggun gegn
miklum harmi.
Og fleiri konur koma við sögu,
því að fagrar og greindar konur
löðuðust alltaf og allsstaðar að
Flóka eins og flugur að loga. En
1963 kvæntist hann danskri
stúlku, Annette Bauder Jensen,
mikilli ágætiskonu, og átti með
henni einn son, Axel Darra, sem
nú er búfastur í Björgvin í Nor-
egi. Fleiri börn átti Flóki ekki.
Þau Annette skildu eftir átta ára
sambúð; hann fór út til íslands,
en hún varð eftir í Danmörku,
þar sem þau höfðu þá búið um
hríð.
1973 kynntist Flóki 19 ára
stúlku, Ingibjörgu M. Alfreðs-
dóttur, og slitu þau ekki félags-
skap uppfrá því. Samband þeirra
var afar náið og innilegt enda fór
Flóki aldrei leynt með ást sína á
þessari konu.
Svo mikil velsæld hefur verið í
þessu landi undanfarna áratugi
að ekki hefur einu sinni verið
hægt að svelta listamenn bókstaf-
lega í hel og naut Flóki þessarar
nýju vígstöðu eins og aðrir. Efna-
leg afkoma hans var þó aldrei
samboðin slíkum listamanni og
okkur, samtímamönnum hans
vitanlega til ævarandi skammar.
Á meðan Flóki lifði tók maður
þessu sem hverjum öðrum sjálf-
sögðum hlut og vissi að öðruvísi
gat þetta varla verið. En því sár-
ara svíður það, eftir að hann er
allur, að hugsa til þess að honum
skyldu aldrei búin þau kjör að
hann fengi notið sín til fulls.
Eins er um tómlæti margra
þeirra, sem fjalla um list á opin-
berum vettvangi; þeir gátu ein-
hvemveginn aldrei kveðið skýrt
og skorinort uppúr um það, sem
allur almenningur þó vissi, að hér
væri kominn fram óumdeilan-
legur snillingur og ein af réttlæt-
ingum lítillar þjóðar fyrir heimin-
um. En nú má vænta þess að það
fari að kveða við nýjan tón hjá
þessum mönnum, þó ekki væri
nema vegna hagsmuna skjólstæð-
inga þeirra og breyttra markaðs-
viðhorfa.
Kynni okkar Flóka spönnuðu
35 ár, eða allt frá því að við pínd-
umst saman í Gagnfræðaskóla
Vesturbæjar við Öldugötu. Hann
var þá skákmeistari skólans, og
raunar einhver efnilegasti upp-
rennandi skákmaður landsins á
þeim árum. En það var líka sagt
að Jóhann Briem hefði gefið hon-
um tólf í teikningu! Síðan tóku
við „Ellefuárin", þegar lífið var
oftast taumlaus gleði, en í versta
falli skemmtileg vitleysa og við
héldum að lífsgátan yrði ráðin ef
við bara fengjum eina „ábót“ til.
Og eftir ellefu öll þessi ár, sem
mér finnst nú að hafi verið nær
samfelld veisla.
En nú hefur dauðinn, „sá gamli
nurlari og blindi spéfugl" hrifið
þennan ljúfling á burt frá okkur
og það þarf enginn að segja mér
að tíminn sefi til fulls þann sökn-
uð sem það veldur.
Einhversstaðar „austur af sól
og suður af mána“ hefur Vil-
hjálmur af Bæjaralandi reist sér
höll úr himnesku alabastri, með
gullnum hvolfþökum og silfur-
turnum, sem tekur fram öllum
þeim höllum sem hann náði að
byggja hér á jörð. Þarna er nú
mikil gleði, því að þeir eru hér
margir samankomnir, snilling-
arnir og „skuggadrengirnir", að
fagna Meistaranum og halda
honum veislu. Þarna er mark-
greifinn guðdómlegi og Crowley
og Rússarnir og Frakkarnir
stóru, og margir höfundar aðrir,
með persónur sínar í eftirdragi.
Gömlu, góðu Júðarnir eru líka
þarna allir, og þarna er Poe og
Lovecraft, og þarna eru symból-
istarnir og súrrealistamir flestir,
nema Dali er rétt ókominn, og
margir málarar eru þarna aðrir,
og þarna eru þeir Wagner og Sat-
ie í stórum hópi meistara og
þarna er höfundur Eyrbyggju og
séra Jón Magnússon og Fjalla-
skáldið, og þarna er Wilde og
Villon, Apuleius og Verlaine og
Rimbaud, og líka Pasolini og þeir
drengir aílir, og þarna er fjöldi
fagurra kvenna, sumar dýrlingar
en aðrar ekki, og þarna er
greifinn af St. Kildu, og sægur
enn, sem ekki er hægt að nafn-
greina allan.
Og þarna verða dýrlegar krásir
á borðum og allskyns „gúmmel-
aði“ og vínið flýtur og gerir ekki
annað en kæta og endurnæra sál-
ina eins og áður fyrr.
Og „vondu dagarnir" koma
aldrei né „þau árin, er þú segir
um: mér líka þau ekki.“
Úlfur Hjörvar
Um næstu helgi ræðst íþrótta-
fclag fatlaðra í mikið ævintýri í
samvinnu við Nýja ferðaklúbb-
inn. Þá er meiningin að sigia á
þremur gúmmíbátum niður
Hvítá f Árnessýslu og er ferðin
öðrum þræði ætluð til að fjár-
magna byggingu íþróttahúss fyrir
fatlaða.
íþróttafélag fatlaðra í Reykja-
vík og nágrenni var stofnað fyrir
13 árum og eru félagar á sjötta
hundrað. Félagið hefur sent
keppnisfólk á ólympíuleika fatl-
aðra við góðan orðstír og m.a.
unnið til gullverðlauna. Nú eru
ólympíuleikar framundan og því
brýnt að væntanlegir keppendur
njóti góðrar aðstöðu til æfinga.
Fjáröflunin vegna ævintýra-
ferðarinnar niður Hvítá verður
tvíþætt; annarsvegar seldar
auglýsingar á gúmmíbátana,
hinsvegar verður tekið við áheit-
um í símum 91-27112 og 91-
23212. Forráðamenn félagsins
vonast til að almenningur sýni
þessu málefni skilning og áhuga
svo takast megi að skapa fötluð-
um viðunandi aðstöðu.
8 SfÐA — ÞJÓÐVILJINN Flmmtudagur 2. júlf 1987