Þjóðviljinn - 16.07.1987, Síða 8

Bandarískiflotinn og danska ríkisstjórnin neita að virða yfirlýsingufœreyska Lögþingsins um Fœreyjar
sem kjarnorkuvopnalaustsvœði og hunsa óskir landsstjórnarinnar. Bandaríska herskipið USS McCloy
óvelkominn gestur í Fœreyjum
Síðastliðinn föstudag
lagðist bandaríska her-
skipið USS McCloy að bryg-
gju í Þórshöfn í Færeyjum
þrátt fyrir tilmæli færeysku
landsstjórnarinnar og
utanríkisnefndar færeyska
landsþingsins um að skipið
héldi sig utan færeyskrar
lögsögu. Ástæðan er sú að
skipið er á svörtum lísta yfir
þau herskip sem grunuð
eru um að hafa kjarnorku-
vopn innanborðs, en yfir-
maðurinn um borð neitaði
að gefa yfirlýsingu um
hvort skipið væri vopnað
slíkum vopnum eður ei.
Kjarnorkuvopnalaust
svœði
í samþykkt færeyska Lögþings-
ins frá 24. febrúar 1983 segir að
Færeyjar skuli vera kjarnorku-
vopnalaust svæði. Samkvæmt
sambandslögum Færeyja og
Danmerkur er það danska stjórn-
in sem fer með utanríkismál Fær-
eyinga, og því bar færeyska
landsstjómin fram tilmæli sín við
dönsku stjómina.
„Danska stjórnin taldi ekki
ástæðu til að sinna tilmælum okk-
ar á þeim forsendum að ekki sé
tilefni til að ætla að hið banda-
ríska herskip virði ekki yfírlýsing-
ar færeyska Lögþingsins. Það er
mín persónulega skoðun að mál
þetta sýni að við Færeyingar þurf-
um að fá fullveldi yfir utanríkis-
málum okkar líka,“ sagði Jógvan
Durhuus í samtali við Þjóðvilj-
ann, en hann gegnir nú lög-
mannsembætti í Færeyjum í fjar-
veru Atla Dam.
„Fólk fyri friði“
Færeyska friðarhreyfingin
„Fólk fyri Friði“ lét sig ekki vanta
á bryggjunni í Þórshöfn, þegar
bandaríska herskipið lagðist að á
föstudagsmorguninn kl.8. Fleiri
hundrað manns voru þar saman
komin að sögn sjónarvotta, og
bára borða þar sem komu skips-
ins var mótmælt og áréttuð yfir-
lýsing Landsþingsins um Fær-
eyjar sem kjamorkuvopnalaust
svæði. Töfðu mótmælendur fyrir
því að skipið væri bundið við
bryggju með því að kasta land-
festum í sjóinn jafnóðum og þeim
„Föroyar Atomvápnafrítt öki“ stendur á borðanum: Færeyjar eru kjarnorkuvopnalaust svæði. Myndin var tekin á
hafnarbakkanum í Þórshöfn sl. föstudag. Ljósm.: Sósíalurinn.
var varpað á bryggjuna. Tókst
ekki að binda skipið fast fyrr en
dátar úr danska sjóhernum höfðu
gripið í taumana, og kom þá til
nokkurra pústra á kajanum, og
var ein kona tekin föst eftir að
hún hafði í bræði sinni grýtt steini
í átt að herskipinu. Friðarsinnar
stóðu hins vegar áfram á bryggj-
unni og sungu söngva og Sig-
mund Isfeldt flutti ávarp á ensku
fyrir hönd samtakanna Fólk fyri
friði.
Fundað á
Þinghúsvellinum
Seinna um daginn gekkst hreyf-
ingin fyrir mótmælafundi á Þing-
húsvellinum í Þórshöfn, og þar
sagði Jóannes Dalsgaard, þing-
maður Jafnaðarflokksins, meðal
annars að þessi heimsókn banda-
ríska hersícipsins væri prófsteinn
á það hvort nokkurt hald væri í
samþykkt Lögþingsins um kjarn-
orkuvopnalausar Færeyjar. En,
bætti hann við, það er kannski
ekki hægt að ætlast til þess að
stjórnvöld sem ekki geta virt
eigin lög virði lög annarra þjóða-
og átti þá við íranmálið í Banda-
ríkjunum, sem nú er í hámælum.
Karin Kjölbro, fulltrúi Þjóð-
veldisflokksins á færeyska Lög-
þinginu, sagði á fundinum að við-
brögð dönsku stjórnarinnar við
tilmælum landsstjórnarinnar
lýstu lítilsvirðingu á Landsþingi
og landsstjórn Færeyja. Þetta
væri hins vegar ekki í fyrsta skipti
sem slíkt gerðist, og nefndi hún
sem dæmi að færeyska lands-
stjórnin hefði síðastliðið haust
falið dönsku stjórninni að koma
fram mótmælum við bresku
stjórnina vegna fyrirhugaðrar
byggingar kjarnorkuversins á
Dounreay í Skotlandi. Sex mán-
uðum síðar hefði komið í ljós að
danska stjórnin hafði ekki séð
ástæðu til að koma mótmælunum
á framfæri við stjórnvöld í
London. Allt bæri þetta að sama
branni: ætli Færeyingar að ráða
eigin landi verði þeir að heimta
fullt sjálfstæði.
Morgunverður
hjá borgarstjóranum
Þótt fyrstu móttökurnar sem
bandarísku sjóliðarnir fengu í
Færeyjum hafi ekki beinlýnis lýst
sér í fögnuði, þá reyndi borgar-
stjórinn í Þórshöfn, Poul Michel-
sen, sem er fulltrúi hins íhalds-
sama Þjóðarflokks, að bæta þar
úr. Hann lét draga bandaríska
fánann, Stars and stripes, að hún
fyrir utan ráðhúsið og bauð kap-
teininum til morgunverðar. Hins
vegar var einhver ráðdeildar-
samur maður sem fann ástæðu til
að draga fánann niður aftur,
brjóta hann saman og afhenda
hann í ráðhúsið, og var ekki gerð
tilraun til að draga hann að húni á
ný.
Skipst á
yfirlýsingum
Það var þriðjudaginn 7. júlí
sem færeyska landsstjórnin sendi
fyrstu tilmæli sín til dönsku
stjórnarinnar varðandi þetta mál.
Þar sagði meðal annars að „skil-
yrði fyrir samþykki landsstjórn-
arinnar við heimsókn skipsins
væri að trygging yrði gefin fyrir
því að skipið hefði ekki
kjarnorkuvopn innanborðs“.
í svari danska forsætisráðun-
eytisins segir að ráðuneytið „telji
ekki nokkra ástæðu til að efast
um að bandarísk stjórnvöld muni
virða þær ákvarðanir danskra
stjórnvalda, að kjarnorkuvopn
megi ekki geyma á dönsku eða
færeysku yfirráðasvæði".
Þegar sícipið síðan kom í óþökk
landsstjórnarinnar sendi hún
dönsku stjórninni bréf, þar sem
skýringa var beðið á því, hvers
vegna skipið væri þangað komið
án umbeðinna trygginga fyrir að
Landsstjóm og Lögþing Irtilsvirt
segir Hergeir Nielsen, formaður fœreyska Lögþingsins
Ég tel að með leyfísveitingu
sinni til bandaríska herskipsins
hafí danska stjórnin gengið á vilja
og rétt Lögþingsins og lands-
stjórnarinnar og virt að vettugi
samþykktir beggja aðila, sagði
Hergeir Nielsen, formaður Lög-
þings Færeyja í símtali við Þjóð-
viljann í gær, en Hergeir situr á
þingi fyrir Þjóðveldisflokkinn.
Afstaða Lögþingsins í þessu
máli hefur verið klár frá því 1983,
þegar það samþykkti að Færeyjar
skyldu vera kjarnorkuvopnalaust
svæði með atkvæðum 23 þing-
manna af 32. Þingið hefur einnig
tekið afstöðu gegn aðild að
NATO, en nýverið kúventi
Fólkaflokkurinn í afstöðu sinni í
því máli, þannig að afstaðan til
NATO á þinginu er ekki eins
ljós. Ég tel þó að hún skiptist
nokkurn veginn til helminga.
Innan landsstjórnarinnar hafa 3
stjórnarflokkarnir hreina afstöðu
í þessu máli, en Kristilegi fólka-
flokkurinn hefur hins vegar lýst
sig hlynntan NATO og herskipa-
heimsókninni. Ég er þó ekki trú-
aður á að málið leiði til klofnings
innan landsstjórnarinnar.
Hver var þáttur danska flotans
í þessari heimsókn?
Þeir komu fram gagnvart skip-
verjum eins og gestgjafar og þeir
lentu meðal annars í stympingum
við þá sem stóðu á bryggjunni til
að mótmæla komu sícipsins. Ég
tel að þeir hafi með þessu fram-
ferði sínu tekið fram fyrir hend-
umar á færeysku lögreglunni, og
það getum við illa sætt okkur við.
Hvernig er stemmningin í Fær-
eyjum vegna þessa máls?
Hún er spennt, og málið hefur
hlotið mikla umfjöllun í fjölmiðl-
um. Mín skoðun er sú að mál
þetta fái ekki endanlega lausn
nema með fullu sjálfstæði Fær-
eyja. Á meðan svo er ekki verð-
um við að bíta í það súra epli að
ráða ekki sjálfír okkar utanríkis-
málum.
-ólg
það hefði ekki kjamorkuvopn
um borð.
Jóannes Dalsgaard þingmaður
jafnaðarmanna sagði við danska
blaðið Information að hann teldi
þetta ögran af hálfu danskra
stjórnvalda, og hún væri ekki
síður fólgin í því að danskir sjó-
liðar hefðu blandað sér í málið og
bundið skipið við bryggju.
Afstaða danskra
jafnaðarmanna
Anker Jörgensen, fyrrverandi
forsætisráðherra Danmerkur og
leiðtogi danskra jafnaðarmanna,
sagði um mál þetta að dönsku
ríkisstjóminni bæri að styðja fær-
eysku landsstjómina í þessu máli.
„Dönsku stjóminni ber þegar í
stað að fara þess á leit við banda-
rísk stjórnvöld að þau upplýsi
hvort kjarnorkuvopn séu um
borð í USS McCloy“, segir í til-
kynningu hans til fjölmiðla. í því
sambandi bendir hann á skýrslu
norrænu þingmannanefndarinn-
ar um Norðurlöndin sem kjarn-
orkuvopnalaust svæði, en í
skýrslunni felist að væri sú áætlun
komin til framkvæmda hefði ekki
komið til ágreinings af þessu tagi.
Þingmenn vinstrisósíalista á d-
anska þinginu hafa boðað fyrir-
spumir til Poul Schluter forsætis-
ráðherra vegna málsins, þar sem
meðal annars verður spurst fyrir
um þátt danskra sjóliða í heim-
sókn herskipsins.
Færeyska landsstjórnin
Landsstjórnin í Færeyjum er
samsteypustjórn fjögurra flokka,
Jafnaðarflokksins, Þjóðveldis-
flokksins, Sjálfsstjórnarflokksins
og Kristilega þjóðarflokksins, og
hafa þessir flokkar 18 af 32 sætum
á færeyska Lögþinginu. Fær-
eyska Lögþingið kemur ekki
saman fyrr en 29. júlí, og hefur
ekki ályktað um málið, en utan-
ríkisnefnd þingsins hefur komið
saman og stutt aðgerðir landss-
tjómarinnar í málinu. Hins vegar
var fulltrúi Kristilega þjóðarflok-
ksins ekki mættur á fundi landss-
tjórnarinnar, þegar ályktanir
hennar vora samþykktar, og
segja heimildarmenn okkar á vik-
ublaðinu 14. september að full-
trúi flokksins í landsstjórninni
hafí lýst sig ósamþykkan gerðum
landsstjórnarinnar í málinu og
farið fram á að hún bæði skip-
stjóra bandaríska herskipsins afs-
ökunar. Eins og fram kemur í
samtali okkar við Jógvan Durhu-
us varalögmann Færeyinga, þá
telur hann þó ekki líkur á að mál
þetta leiði til frekari klofnings í
stjórninni.
Skiptar skoðanir
Eins og gefur að skilja hefur
mál þetta vakið mikið umtal og
deilur í Færeyjum. Vikublaðið
Sósíalurinn, sem er málgagn fær-
eyskra jafnaðarmanna, segir í
leiðara að ef fram haldi sem horf-
ir með samskipti landsstjómar-
innar og danskra stjórnvalda, þá
verði Jafnaðarflokkurinn að taka
afstöðu sína til heimastjórnar-
laganna og sambandslaganna til
endurskoðunar. Síðan segir orð-
rétt: „Skal hetta óskil halda fram,
so er ríkisfélagsskapin heilt ein-
gin félagsskapur meira og so er
tað ein stórar spumingur, um
ikki tíðin er komin at broyta
8 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 16. júlí 191