Þjóðviljinn - 09.08.1987, Blaðsíða 14

Fiskverkun 1912. Konur í erfiöisverk-
unum, en í bakgrunni sést eigandinn
meö þverslaufu og í fínurn fötum.
Sókonur við Breiðafiörð
Heflað segl ég hef við rá
hert á reiðaböndum,
austurtrogi tekið á,
tveimur ausið höndum.
Fáki hef beitt um freðna jörð
og frónið blómum gróið,
og út um breiðan Breiðafjörð
bát og skipi róið.
Ég hef kaffibaunir brennt,
breitt og rakað heyið,
fyrir spröku færi rennt,
fisk að borði dregið.
Þannig minntist Herdís And-
résdóttir (1858-1939) m.a. starfa
sinna í Breiðafirði. I miðalda-
heimildum er ekki oft getið um
sjókonur og er aðeins þrisvar vik-
ið að þeim í íslendingasögunum
og þykir það þá ekkert tiltökumál
að konur rói. Frá síðustu tveim
öldum eru til margar heimildir um
sjókonur. Við Breiðafjörð og í
Arnessýslu var algengt að konur
reru til sjós. í Ferðabók Eggerts
Ólafssonar og Bjarna Pálsson-
ar frá 1772 segir að breiðfirskar
sjókonur hafi verið jafnvanar
róörum og karlar. En voru
breiðfirskar sjókonur taldar
jafngildar körlum við róðra og
hvað gilti um kaup þeirra og kjör?
Fjöldi kvenna
Tvær síðustu aldir voru
Breiðafjarðareyjar þéttsetnar
fólki. Eyjarnar voru gjöfular og
miklar matarkistur, þangað sótti
fólk í harðindum. Eftir Skaftár-
eldana 1783 flykktist vergangs-
fólk út í Oddbjarnarsker, eyjan
var óbyggð utan þess tíma sem
þar var verstöð. Vegna fjöl-
mennis þurftu íbúar eyjanna að
stunda sjó til þess að hafa í sig og
á en til veiða þurfti mikinn mann-
afla. Oft neyddust fátækar hús-
mæður til þess að róa frá barna-
hópi. Búskaparlagi eyjanna var
þannig háttað að nauðsynlegt var
fyrir konur að geta róið. Ær og
kýr voru t.d. hafðar á beit á ann-
arri eyju en þeirri sem bærinn
stóð á. Þurfti þá að róa til mjalta.
í ferðabók Eggerts og Bjarna er
þetta að finna um breiðfirskar
konur:
...Þótt þær séu jafnvanar
róðrum og karlar og kunni
með báta að fara, þá er þetta
mjög erfitt, því að þær skortir
afl á við karla. Oft eru ferðir
þessar hættulegar, þegar þær
verða í misjöfnu veðri að fara
I Ferðabók Eggerts
og Bjarna fró 1772
segirað breiðfirskar
sjókonur hafi verið
jafnvanar róðrum
ogkarlar.Áhafnir
voru stundum ein-
gönguskipaðar
konum. Fótœkt
knúðisumarkonurtil
að róa hóóléttar
út á opinn sjó, stundum 2-3
mflur vegar og yfir harða
strauma og fram hjá ótal
blindskeri sem eru í kringum
eyjarnar og milli þeirra...
Hvergi í landinu starfa konur
jafnmikið og hér.
Heimildir um sjókonur finnast
helst í frásögnum af einstökum
afrekum, t.d. ef þær voru að því
komnar að ala börn á hafi úti, eða
þeirra er getið þegar sjóslys urðu.
Hér á eftir fara nokkur dæmi um
skiptapa úr Grímsstaðaannál þar
sem telja má öruggt að bátarnir
voru við veiðar þegar þeir fórust.
Er það til marks að formenn
þeirra eru nafngreindir eða bátur
hefur verið fastur við stjóra.
Stjóri var valinn steinn, á hann
var gert gat og var legufærið hnýtt
í það, legið var við stjóra þegar
veitt var.
1698 - í Bjarneyjum var skiptapi
um haustið... voru á fimm menn
með einum kvenmanni... druk-
knuðu fjórir með þessum kven-
manni Brynhildi að nafni. Einum
var bjargað.
1718 - Um sumarið forgekk bátur
í Höskuldsey; einn maður og
stúlka drukknuðu en einn maður
komst af...
1724- Um vorið viku fyrir kóngs-
bænadaga á föstudag (5. maí)
gerði mikinn sunnangarð... í
Höskuldsey á Breiðafirði urðu 4
skiptapar í þessum sama garði,
voru á þessum fjórum bátum 18
manneskjur: 8 kvenmenn og 10
karlmenn; komst enginn af.
Erfitt er að gera sér grein fyrir
fjölda sjókvenna, því að í
manntölum og opinberum skrán-
ingum eru þær flestar skráðar
vinnukonur eða bændakonur þar
sem þær stunduðu oftast bústörf
utan vertíða. En ef litið er á frá-
Scgnir af skipssköðum má sjá að
litlu færri konur en karlar hafa
róið á Breiðafirði.
Afrekskonur
ó sjó
Til eru dæmi um báta sem að-
eins voru mannaðir konum. Hall-
dóra Ólafsdóttir var formaður á
báti hjá bróður sínum Eggerti Ól-
afssyni skáldi. Halldóra var með
bæklaðan fót og fékk hún viður-
nefnið klumba eða klumbufótur.
Þrátt fyrir það var hún stjórn-
samur formaður og karlmanns-
ígildi að burðum. Hafði hún
stundum áhöfn eingöngu skipaða
konum og gaf hún karlmönnum
ekkert eftir hvað snerti sjósókn
og veiði. Algengast var samt að
konur og karlar reru saman.
Þótti ekkert sérstakt að konur
sætu undir öllum árum og karl-
maður væri í skut og héldi um
stýrissveifina. Til eru húsgangar
um skipsstjórn kvenna:
Enn þótt báran yppti hramm
áls um klárar tóttir,
keyrir ára knörrinn fram
Kristín Lárusdóttir.
Ragnhildur á rauðum kjól
rennir fyrir stýri.
Dável getur saumasól
siglt um hnísumýri.
Snæbjörn Kristjánsson í Her-
gilsey sagði svo frá:
Oft, þegar slæmt var veður,
hugsaði ég til Guðrúnar fóstru
minnar og tilsagnar hennar í
stjórn á bátum, og fékk ég þá
raun á, að færi ég eftir því
stjórnlagi, sem hún hafði
kennt mér við hlóðirnar í eld-
húsinu varð tæplega við betri
stjórn búizt af mér svo ung-
um, enda tekið til þeirrar
reglu í vondu veðri, og þótt
betur fara. Ég dáðist að því í
huga mínum, hve mikla þekk-
ingu hún hafði til að bera á
öllueraðstjórnlaut. ...Éghef
aldrei heyrt formenn lýsa
stjórn svo vel á þurru landi að
til jafnaðar sé.
Fyrir kom að óléttar konur
reru. Hjónin Sigríður Ólafsdóttir
og Gunnlaugur Ögmundsson
reru á vorvertíð frá Oddbjarnar-
skeri. Þar bjuggu þau ásamt
börnum sínum meðan á vertíð
stóð. Sigríður var vanfær og kom-
in að falli en þrátt fyrír það leyfði
lífsbaráttan ekki að hún gerði hlé
á sjósókn sinni. Tók hún léttasótt
úti á sjó í óveðri og náðu þau hjón
rétt í land áður en hún fæddi.
Hví svo algengt
vlð Breiðafjörð?
Við Breiðafjörð voru smíðaðir
árabátar með sérstöku lagi.
Höfuðeinkenni þeirra var bogið
stefni með miklum undirlotum,
sem hentuðu vel til lendingar í
misjöfnum fjörum. Þeir voru létt-
ir undir árum og auðvelt var að
setja þá upp á land. Eru miklar
líkur á að breiðfirskt bátalag hafi
verið svipað frá fyrstu tíð, bát-
arnir voru í samræmi við náttúru-
legar aðstæður og búskaparlag
eyjabúa. Fimmæringur var alg-
engasta bátastærðin við Breiðafj-
örð. Konur voru skipverjar á ár-
abátum en ekki þilskipum.
Litlir og léttar bátar hafa verið
14 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Sunnudagur 9. ágúst 1987