Þjóðviljinn - 11.10.1987, Blaðsíða 13

núnasti latínistinn sem ég þekki - því hann var svo lœrður.“
eigin klaustramenn og menntun
þeirra: við vitum t.d. sáralítið um
það hvaða íslendingar hafa
menntast erlendis. Til eru heim-
ildir um fáeina höfðingja, sem
fóru utan til náms, en vel getur
verið að miklu fleiri hafi farið
sömu erinda. Eitt lítið dæmi sýnir
að fjölmargir menn fóru utan,
þótt þess sé ekki getið í íslenskum
heimildum: í Reichenau er til
„gestalisti“ frá miðri 12. öld, þar
sem margir íslendingar eru
skráðir og hafa þeir verið á leið til
eða frá Róm. Af þessum ástæð-
um vitum við lítið um það hvernig
menningaráhrifin hafa borist.
En það er hins vegar fullljóst,
að menn hafa komið hingað með
töluvert af erlendum handritum,
hér var til mikið af latneskum rit-
um og höfundar fornbók-
menntanna voru latínulærðir
menn. Engar heimildir eru til um
það hvað lesið var í skólum, en
hákristilegur maður einsog Jón
Ögmundsson er að gripa skóla-
pilta í að lesa Óvíd í frístundum
sínum, og vitnað er í latnesk rit
sem hér voru til. En gleggsti vitn-
isburðurinn um latnesk áhrif hér
og latínuþekkingu manna eru
þýðingar latneskra bókmennta.
Mest var þýtt af trúarlegum rit-
um, en veraldlegar bókmenntir
slæddust með. „Rómverja saga“
er t.d. þýðing á söguritum Sall-
ústs að viðbættum útdrætti úr
söguljóði Lúkans um rómversku
borgarstyrjöldina. Er hún mjög
nákvæm á köflum, þótt í henni
séu villur, að vísu ekki stórvægi-
legar: hefur þýðandinn átt í
brösum með tækniorð á sviði
fornrar hermennsku“.
Þú hefur nú leitt mörg rök að
því, að klassískfrœði séu nauðsyn-
leg fyrir rannsóknum á bók-
menntum okkar og gagnleg fyrir
skilning á nútímanum. En telurþú
að þessar fornu bókmenntir hafi
varanlegt gildi í sjálfu sér?
„Það hafa þær vissulega. Þær
eru þó ekki afþreyingarbók-
menntir, þannig að maður geti
lesið þær sér til skemmtunar sem
slíkar. En geti maður lesið þessi
rit, eru þau mjög góðar bók-
menntir. Þessu til sönnunar þarf
ekki annað en benda á það hvaða
áhrif þýðingar Sveinbjörns Egils-
sonar á Hómerskvæðum höfðu á
19. aldar menn, þó svo þær væru í
óbundnu máli, og virðist reyndar
að menn hafi þá lesið þær sér til
skemmtunar. Svo höfum við upp-
lifað það í Reykjavík nýlega, að
grískir harmleikir hafa verið sett-
ir á svið með góðum árangri og
fengið ágæta aðsókn. Þó grískir
harmleikir séu orðnir 2400 ára
hafa þeir einhvern almennan
kjarna, þannig að þeir virðast
geta höfðað til manna á hvaða
tímabili sem er. Svipuðu máli
gegnir um Virgil, þótt hann sé
ekki eins mikið skáld. Menn
þurfa reyndar oft á tíðum mikla
baksviðsþekkingu til að geta haft
gagn af Virgli, en fyrri hluti Ene-
asarkviðu - einkum sagan um
Dídó - er almennur, mannlegur
harmleikur sem er mjög góður.
Ég hef líka alltaf gaman af eleg-
ísku skáldunum, þótt það sé
kannske einkum ungra manna að
lesa þau. Af þeim met ég Prop-
ertius mest, sem ég las meir en
aðra á skólaárum mínum og skrif-
aði prófritgerð um: hjá honum er
mikil orðsins list og meiri alvara
en hjá Óvíd. Hins vegar er meiri
léttleiki yfir Óvíd, og það er at-
hyglisvert að hann er eina róm-
verska skáldið sem hefur gefið ís-
lendingum efni í rímur. Kannske
er Catullus það þjóðskáld róm-
verskt sem stendur nútíma-
mönnum næst, en sjálf orðlistin
kemst aldrei til skila nema á
frummálinu. Nú má segja, að
þótt þessar bókmenntir hafi gildi
í sjálfu sér, komist enginn maður
til að lesa allar bókmenntir. En
málið horfir öðru vísi við, ef mað-
ur lítur á það frá hinni hliðinni,
sögulegu hliðinni: klassískar bók-
menntir, latnesk tunga og bók-
menntahefð, eru svo sterkur
þáttur, sem gengur í gegnum alla
okkar bókmennta- og menning-
arsögu. Þetta lifir í útþynntri
mynd á miðöldum en fæðist aftur
á endurreisnartímanum: bók-
menntir hans eru óhugsandi án
þessarar hefðar. Þetta gefur
henni alveg einstakt gildi.
Svo er það mjög mikil þjálfun í
almennri meþódískri málfræði að
læra mál eins og latínu. Ég er
alinn upp í allt annarri málfræði-
hefð en nú gildir, því að kennarar
mínir aðhylltust „junggrammat-
ísku stefnuna", og því er ég kann-
ski ekki réttlátur dómari. Mér
finnst að yngri málfræðingum
hætti til að gleyma, að mál hafi
merkingu, og stafar það af ein-
hverri minnimáttarkennd mál-
fræðinganna. Þeim finnst, að þeir
þurfi að réttlæta sig gagnvart
raunvísindamönnum, og þá er
auðveldast að fjalla um formsat-
riði málsins. En ég er hræddur við
þá stefnu að rannsaka málið sem
e.k. náttúrulegt fyrirbæri án þess
að taka tillit til innihaldsins. Það
sem skiptir máli í sambandi við
rannsóknir á tungumálum er að
athuga hvernig menn koma
merkingu til skila. Húmanísk
fræði mega ekki drukkna í
hreinum formalisma. Þess vegna
tel ég að fyrir menn sem ætla að
hafa skilning á tungumálum sem
rannsóknarefni séu klassísk mál
grundvallaratriði. “
Hvaða sess finnst þér þá að lat-
ína eigi að skipa í skólakerfinu?
„Það er alltaf pressað á með
nýjar greinar og nýja þekkingu í
menntaskólunum. Latínu-
kennsla hefur hins vegar verið
minnkuð og er orðin svo lítil að
nemendur fá ekki nógu mikla
þekkingu til að geta haldið mál-
inu við af sjálfsdáðum. En þeir
sem fara í háskóla til að stunda
sögu, bókmenntir og slíkt snúa
sér að eldri tímum standa illa að
vígi ef þeir kunna ekkert í latínu.
Sérstaklega er þeim sem ætla að
fjalla um miðaldir gert erfitt fyrir
ef þeim er ekki veitt kennsla í
málinu. Sumir verða að leggja
mikið á sig til þess. En þótt
tveggja ára undirbúningsnám sé
ekki mikið - áður voru menn bet-
ur settir - er það betra en ekkert.
Sá kostur er fyrir hendi að færa
þessa kennslu inn í háskólann, en
það hefur þá í för með sér að nám
þeirra lengist sem því nemur.
Einu sinni var komið á fót kenns-
lu í miðaldalatínu í Háskólanum,
og gaf hún góða raun, því að
menn höfðu gagn af henni, en
hún var samt lögð niður vegna
mótmæla sögunema, sem ætluðu
sér að snúa sér að síðari tímum.“
En svo að lokum: lest þú þessa
höfunda mikið sjálfur?
„Það kemur oft fyrir að ég gríp
í latneska höfunda. Kannske geri
ég það einna helst í sambandi við
eitthvað sem ég er að rannsaka,
en einnig án slfks tilefnis. Nú í
sumar fór ég t.d. að rifja upp
kynni mín af latnesku ljóðskáld-
unum, einkum Hórasi og Catul-
lusi. Þessa höfunda get ég vel les-
ið mér til skemmtunar.
Heimspeki Hórasar ristir ekki
djúpt, en hún er ákaflega
mannleg".
Sunnudagur 11. október 1987 þjóÐVILJINN — SÍÐA 13