Þjóðviljinn - 11.10.1987, Qupperneq 14

Fyrir þrjátíu árum

hnötturinn
fór á loft
Höfðu Sovétmenn skotið Bandaríkjamönnum ref tyrir rass?
Fyrir þrjátíu árum, laugardag-
inn fimmta október 1957, var
því slegið upp yfir þverafor-
síðu Þjóðviljans, aðfyrsti
áfanginn í geimferðum væri
hafinn. Sovétmenn höfðu
skotið á loftfyrstagervihnetti
sínum, Spútnikfyrsta, sem
var 58 sentimetrar í þvermál
og vóg 83,6 kg. Og menn fóru
sem fyrst að leggja út af
þessu vísindaafreki: það þótti
ekki litlu varða að það voru
Sovétmenn en ekki Banda-
ríkjamenn sem höfðu orðið
fyrstirtil að smíðaeldflaug
sem gat skotið slíkum gripi á
loft.
Þegar í inngangi Þjóðvilja-
ré.ttarinnaw^p.pir á þessa leið:
rarkar
allri
_ Véskir
”vísindámefl!^^|f5,slcrefi fram-
ar starfsfélögum sínum í öðrum
löndum og Sovétríkin sjálf sann-
að, svo enginn fær um villst, yfir-
burði þess þjóðfélags sem á fjöru-
tíu árum hefur lyft þjóðum þeirra
úr algerri eymd og niðurlægingu í
æðsta sess vísinda og menning-
ar.“
Hvað sannaði
geimskotið?
Náttúrlega voru menn hvorki
þá né síðar sammála um það, hve
óskeikulir dómar um ágæti
samfélaga einstök vísindaafrek
þeirra væru. Menn hugsuðu ekki
svo mjög um það heldur, að hægt
er með einbeittu átaki og fjár-
magni að ná miklum árangri á til-
teknum sviðum tækni og vísinda,
sem segðu ekki nema lítið um
þjóðfélagið í heild. En hitt er víst,
að öllum þótti sem Sovétmenn
hefðu heldur betur skotið aðal-
keppinautum sínum, Banda-
ríkjamönnum ref fyrir rass með
því að senda Spútnik fyrsta á loft.
Þeim mun fremur sem Banda-
ríkjamenn áformuðu þá að setja
á loft gervitungl sem væri níu
sinnum léttara en hið sovéska.
Spurt um
menntakerfi
Það voru ekki síst áhrifamenn í
Bandaríkjunum sjálfum sem
höfðu af þessu áhyggjur. f frétt-
um af viðbrögðum við gervi-
hnettinum segir meðal annars á
þessa leið:
„Einn af áhrifmeiri öldungar-
deildarmönnum demókrata, Stu-
art Symington, fyrrverandi flug-
málaráðherra, hefur krafist þess
að opinber rannsókn verði gerð á
þvf hvemig á þessum yfirburðum
Sovétmanna standi.
Einn af öldungadeildar-
mönnum repúblíkana, Styles Bri-
dges, sagði á sunnudagsmorgun,
að Bandaríkjamenn yrðu nú að
draga úr framieiðslu á alls konar
munaðarvamingi og leggja á sig
aukið erfiði til að standa Banda-
ríkjamönnum á spori í tæknivís-
indum.
Ósigur Bandaríkjanna í
Gervitungi. um iofi þú líðsir...
riHI | í® I
l&ííii Ihitm \
Annað sovezkt gervitungl!
C7 >nVl
• Ifyti. HiU’.n cr siu ~.rc>
r m r • .« f. • r \ i : Gcímíararáfcilrfíná Bi.ér.Uur
ut í gemnnn eltir iiianuo •«* **, i *<» »».
Verður búið margvfeleguPiwelU*kjum j
til að kanna eðli efrí laga gufuhvolfsins j;# k«mi» v*a t tft
♦»! só rr)V:ríé>:ka Í-'A
Sovétrfkíit mtinu senda annað gervitungl ut i geiminn; v.,ódr.n'.ái \ *{jrabamH > '> >;
ínnan rius mánaöar og verður það búið margvisiegiim \ #.u.ir í:„ {.r ;-ó ;{;sa
mæjíteekjum sem eiga aö veíta aukna. vitneskju um eÖU><:;>^ ftssnu'H
efl l laga gufnhVOlííáhs. i Sov«tr.;ivj:w*r.a ■ 4% P :: ; : j
•■• •;■':■ •. ■; •■•■'•' ••; v'?’ .....; ' ; tUJXta.
•gcsvt*kí h^fa 'in r-?'ífrí' ^ .............. • ■ .
hokkríifíi ihxuhtw Bt-’.rítrí «-V: :>r'i-í-^hxíni».v;BU j.4r<! i-M-Séág
i <?t' ;v^;i a>.V
<:ö. nýl»-
íföh; frú \r*í
r.iiíí.
títh
<V> f.ri.rstft
I veir hæsfM a
<E!» r .fy . «--Vv
Í <>sr'r vsur. > í hó'Vv
fyi:ií«þ!KfyíhiÍítt UíMÍ
■:Mxbx:úim .»& i.ííöO.íhK
b-í Jrr. hoftja ú »r. 2-fÖÍ^
; . : Fmifthaid á .2. *iðu.
Gervitunglið var Iftið kríli, en það þótti mikils vísir...
Vísindaafrek Sovéfríkjarma
vekur aðdáunum allan heim
„Wnstakt afn*k“, „imtrkar í
ihxmnifi" „xtórfrlít framlajf tl! |
vMödiutm^. Á iriö v<mat ■
dúmar vMftdtuwtnati unt aJIao
helnt í K&r þegar voru j
spurfWr 4I»ta á fréltloni um
Soáétnkin hefðu orMð fyrst j
til aÖ senda tz*r\iUm£l út »
»vír»»lrm. *
• Og öU bJÖÖ hdmaJna! é»tt vom »íHr #aw««ála útn:
ahýrðn frá frúttlnm nndír j bmtíö v<3?ri bíað 5 tf itnn-
«t>vr«tu fyrirBötfnnm Binum.flvg# httgvits ojí jx'kktógítt'.
ftífma hvað ÞjódvHjitin varð; * Battdarwkir v1M»<fctmean
einn ftllra ísl. blaöa tíl þéítö.: »>rdu íymlír tií aö »v.
Fyrirstigftirnar vortt jnargvís- j éi'.knm tíinum fit ham-
kgan „Géimrrröaölöin haftn' J íngju tnrð afn kið I W ;.><»»»«
„Framtíðín húfst í «*r‘4.|ton ftiefidur víír ráð^eír.a i
„Tiauður múni yfir Líratf<*n“, vn FranrtitaJú 4 >'. »»>*
kapphlaupinu um gervitunglið er
þar vestra ekki hvað síst kenndur
því, að vísindamenntun er nú
orðin miklu almennari í Sovét-
ríkjunum en þar. Sovétríkin út-
skrifa nú helmingi fleiri verkf-
ræðinga og vísindamenn á hverju
ári en Bandaríkin.“
Upp frá þessu hófust í Banda-
ríkjunum miklar umræður um
menntakerfið og vanrækslusynd-
ir þess, það hljóp mikill kippur í
raunvísindadeildir háskólanna og
senn hófst það mikla fjárstreymi
og sú mikla fyrirgreiðsla við
geimrannsóknastofnunina
bandarísku sem síðar meir leiddi
til þess, að Bandaríkjamenn urðu
fyrstir til að senda menn til
tunglsins. En alllengi framan af
héldu Sovétmenn sínu forskoti í
geimferðakapphlaupinu: þeir
urðu fyrstir til þess að senda
hunda á braut umhverfís jörðu
(tíkina Læjku sem íslenskir hag-
yrðingar ortu um hjartnæm ljóð
„minning þín mun fylgja hverjum
hundi“). Þeir urðu fyrstir til að
skjóta á tunglið, og fyrsti geim-
farinn, Júrí Gagarín, var sovésk-
ur. Og svo mætti áfram telja.
Þeir hrútspungar
Spútnikarnir sovésku komu
víða við sögu á þessum árum.
Meðal annars var orðið (merking
þess er upphaflega „förunautur")
tekið upp í reykvíksku stúdenta-
slangi „við fengum okkur tvo
spútnika" - með öðrum orðum:
tvær vodkaflöskur. Geimskotin
stungu sér einnig niður í um-
ræðuna hér og þar - má til dæmis
taka samtal þeirra MatthMsar Jo-
hannessen og Þórbergs Þórðar-
sonar á þrettándanum 1959, en
þá er^ tunglflauear á döfinni.
Þórbergur segir:
„Blessaður góði, ertu að vitna í
Amríkanana og þá bölvaða
ómynd sem þeir eru að unga út?
Ég ætla að biðja þig um að vera
ekki að vitna í þess hrútspunga,
sem Ameríkanar hafa verið að
senda á loft. Þeir hitta ekkert. Og
eiginlega mega þeir þakka fyrir,
að hrútspungarnir þeirra skuli
ekki hafa lent á skorsteininum í
Hvíta húsinu, svo klaufskir hafa
þeir verið. En samt er montið svo
hóflaust og blekkingar-
innrætið..."
Stórír draumar,
raunsœjar spór
Við upphaf geimaldar létu
menn sig gjarna dreyma stóra
drauma. Bráðum ætluðu menn
að ferðast til tunglsins eins og Ju-
les Verne hafði lýst í ævintýra-
sögu, síðan ætluðu menn að
skjótast til Mars og svo áfram út
fyrir sólkerfið. Eins og menn vita
eru allar væntingar orðnar hóg-
værari á síðari árum, og væntan-
legir sigrar manna á tíma og rúmi
hafa að mestu verið tengdir höf-
undum framtíðarkvikmynda.
En á þessum haustdögum fyrir
þrjátíu árum eru menn Iíka að spá
nokkuð rétt fyrir um það sem átti
í raun og veru eftir að gerast fyrir
tilstilli þeirrar tækni sem þróaðist
með geimskotum. í grein sem
birtist hér í Þjóðviljanum þann
17. október er lögð á það mest
áhersla að vegna tilkomu gervi-
tungla verði „tímamót í sögu veð-
urfræði“ Muni spútnikar valda
byltingu í veðurspám og veita
margskonar vitneskju um fyrir-
bæri utan gufuhvolfs sem nú eru
ókunn. Og þá þegar eru menn á
tækniþingi í Barcelona farnir að
leggja á ráðin um endurvarps-
stöðvar fyrir sjónvarp úti í
geimnum. „Sumir telja að aðeins
þyrfti þrjár slíkar stöðvar til að
senda mætti sjónvarp frá hvaða
stað sem er á hnettinum um hann
allan“. Líklega hafa slíkar vanga-
veltur að mestu farið fyrir ofan
garð og neðan hjá þjóð sem enn
átti níu ár í stofnun eigin sjón-
varps, en sama er: menn hafa að
ýmsu leyti verið furðu naskir á
það hvað var að gerast.
ÁB tók saman.
- des ISLÆIÍDEK.S.
67}'
Q-SXxZccv’-loy/uwiS
Ton
l'HJjinjur.ii B.uíoXai.JloTTi: Touqvr..
c?ívffrrH^ðitili
< n
-3« Ury: JJrtrtíijrljjtt 7)hu’ef)SýaniCun<^
íSiö.
Titilsíða frá 1815.
Hérsegirfrá
Þjóðólfi
Ásmundarsyni
-söguhetjuí
skáidverki
eftir Friedrich
Baron de la
Mofte-
Fouque sem
útkom árið
1815.
Þjóðólfur
lendirí
ýmsum
œvintýrum og
deilirm.a.
annars hart
við nágranna
sinn - Gunnar
áHiíðarenda!
Af Mot
Friedricli de la Motte Fouqué og ísland,
Eftir
STGR. TUORSTEINSSON.
I.
I kvæðum Bjnrna Tliorarensons (i fvrri útgrtfunni á
11. bls., en i þeirri seinni á 88. bls.) cr kvæðisbrot káííiiö
»ísland«og scgir
svo i athuga-
senidtmum aft-
au við kvæðin í
seinni útgáfuimi,
að kvæðið sé
»brot og sýnist
vera þýðing«.
Það stendur
lika heiina að
svoer, og þaðhið
útleuda kvæði,
sem B. Th. hór
hottr byrjað að
þýðn,enekkilok-
ið við,er þakkar-
kvæði það, er
bnróu de laHotte
Fouqué orti til
íslauds, cr hið
isleny.ka Bók-
mcntnfélag hnfði gert hnmv nð heiðursfélaga (1820).
Iætta þý'/.ka kvæði er til sérDrentað í I.andsbóka
FRtEDRlGH de la MOTTE FOUQUE
14 SfÐA - ÞJÓÐVILJINN