Þjóðviljinn - 16.12.1987, Blaðsíða 15

/ hverium polli brot af hlmninum
Mercé Rodoreda:
Demantstorgið
Guðbergur Bergsson þýddi
Forlagið 1987
Demantstorgið er saga skrifuð
á katalónsku og kom fyrst út á
þeirri tungu árið 1962. Hún gerist
Minningar
frá Akureyri
Kveðja frá Akureyri heitir bók
eftir Richardt Ryel sem Bókafor-
lag Odds Björnssonar gefur út.
Richardt Ryel er fæddur á Ak-
ureyri 1915, fór ungur að fást við
verslunarstörf á Akureyri en síð-
ar í Reykjavík og Danmörku, þar
sem hann er nú búsettur. Hér
skráir hann minningar sínar frá
Akureyri fram yfir seinni
heimsstyrjöld. Bókin er í stóru
broti, prýdd fjölda mynda frá
gömlu Akureyri, sem margar eru
áður óbirtar og gefa þær bókinni
verulegt gildi.
á tímum borgarastyrjaldarinnar á
Spáni en er samin í Sviss árið
1960. Þar sat skáldkonan Mercé
Rodoreda í útlegð frá heimalandi
sínu. Þýðandi sögunnar er Guð-
bergur Bergsson og hann skrifar
líka eftirmála sem er í senn fróð-
legur og skemmtilegur. Þar kem-
ur fram að hann er með þessari
þýðingu að „skila vissu þakklæti
til menningarsvæðis“ þar sem
hann átti heima „í dularfull sjö
ár“.
Það eru sem sagt mikil átök og
örlagaríkir atburðir sem mynda
baksvið sögunnar, en þeir eru
samt fjarlægir, því að þetta er
fyrst og fremst saga Natalíu, frá
því hún er ung stúlka og dansar á
Demantstorginu þar til hún er
orðin fullorðin kona, gift í annað
sinn og á uppkomin börn. Natalía
er jafnframt sögumaður og afar
nálæg í sögunni því að allt sem
gerist er mjög bundið sjónar-
homi hennar og þeim heimi sem
hún hrærist í. Þetta felst í stflnum.
Natalía endursegir allt þannig að
óbein ræða er miklu algengari en
samtöl: „... þá lokaði hann þeim
með því að leggj a höndina á hönd
mér þegar ég opnaði, og hann
sagði að áður en hann færi lang-
aði sig að segja dálítið: að Quí-
met vissi ekki hvað hann væri
heppinn að eiga konu eins og
mig, og að hann segði mér þetta
þegar við ættum kannski aldrei
eftir að hittast framar, svo ég
myndi alltaf eftir þessu..“ (85).
Það er ekki ótrúlegt að þessi stfll
hafi reynt talsvert á þýðandann,
en ég fæ ekki betur séð en honum
hafi tekist vel til. Málið á sögunni
er eðlilegt og lipurt og ljóðrænu
kaflamir yfirleitt mjög fallegir.
Hlutskipti Natalíu sem konu
kemst mjög vel til skila í sögunni
ekki síst vegna þeirrar fjarlægðar
sem er milli Natalíu sjálfrar og
svokallaðs söguhöfundar sem
beinir athygli leynt og ljóst að
misréttinu. Natalíu dettur ekki í
hug að mögla, hún er bara venju-
leg stúlka sem tekur hlutunum
eins og þeir em. En þessi um-
burðarlynda afstaða hennar kall-
ar sennilega á enn sterkari við-
brögð lesenda en ella. Þessari að-
ferð fjarlægðar er beitt víða í sög-
unni, t.d. í mjög áhrifamiklu at-
riði þar sem Natalía neyðist til að
senda son sinn á hæli fyrir soltin
böm. Það er sem sagt móðirin
sjálf sem segir frá en lætur tilfinn-
ingarnar ekki bera sig ofurliði,
heldur brynjar sig hörku svo
mjög að það er bókstaflega raun
að lesa þennan kafla. Tilfinning-
um sínum lýsir hún síðar á þessa
leið: „Ég varð að vera eins og
korkur til að geta tórað, því ef ég
hefði verið eins og forðum, úr
holdi sem harðnar ef klipið er í
það í stað þess að vera úr kork
með hjarta úr snjó, þá hefði ég
ekki komist yfir svona háa, langa
og mjóa brú.“ (98).
Texti þessarar sögu birtist í
gervi einfaldrar frásagnar venju-
legrar konu en er í raun djúpur og
margræður. Frásögn Natalíu fær
oft á sig mjög ljóðrænan blæ sem
kemur eins og af sjálfu sér og fell-
ur alveg eðlilega inn í frásögn
hennar. Og ég held að hlutur
þessara ljóðrænu kafla fari vax-
andi eftir því sem líður á söguna
eins og textinn leiti út á meira
dýpi í samræmi við lífsreynslu
sögumanns.
Demantstorgið er saga full af
dúfum. Químet, fyrri eiginmaður
Natalíu (sem er að mínu mati eins
leiðinlegur og nokkur karlmaður
getur hugsanlega orðið - en samt
trúverðug persóna) kallar hana
alltaf Dúfu og kaupir seinna
fjöldann allan af dúfum og tekur
að stunda dúfnarækt af mikilli
ástríðu en algjörri fávisku og fyll-
ir að lokum aila íbúðina af dúf-
um. Dúfurnar finnst mér
táknrænar fyrir hlutverk Natalíu
og annarra kvenna í samfélaginu.
Þeim er iðulega líkt við eitthvað
kvenkyns, nunnur, kerlingar á
leið til kirkju o.s.frv. Og þær eru
læstar inni. Þegar dyrnar eru opn-
aðar fyrir þeim kunna þær ekki
að notfæra sér frelsið, aðeins ör-
fáar fljúga upp. Og það kemur að
því að Natalía ræðst gegn þeim og
reynir að tortíma þeim eins og
hún vildi ráðast á þá kvenímynd
og hlutverk sem hún er föst í.
Þegar dúfurnar eru löngu horfnar
úr lífi hennar verður til orðrómur
um hana og dúfurnar hennar og
það er tilbúin mynd af henni en
ekki raunveruleg: „Og þegar þær
töluðu um mig þannig eins og þær
héldu að ég væri, þá sögðu þær:
hún saknar, saknar svo sárt dúfn-
anna, dúfnakonan..." (126).
Undir lok sögunnar þegar Natal-
ía er komin yfir mestu hörmung-
arnar í lífi sínu og orðin
kaupmannsfrú verður innilokun
hennar mjög áberandi. Hún er
hrædd við að fara út og rekst inni í
íbúðinni alls staðar á veggi: „Allt
voru eintómir veggir og gangar
og perluhengi með japönskum
konum. Veggir og veggir og
gangar og veggir og gangar og ég
gangandi fram og aftur..“ (123).
Sagan hófst skömmu fyrir brúð-
kaup Natalíu og henni lýkur á
brúðkaupi dóttur hennar. Hring-
urinn lokast en samt hafði dóttir
hennar gert tilraun til að rjúfa
hann. Hún kærði sig ekki um að
giftast og loka sig inni.
Einkunnarorð sögunnar eru:
My dear, these things are life. Og
þetta er einmitt saga um lífið eins
og það er. Dapurleiki, misrétti,
áhyggjur og sorg blasa við en yfir-
skyggja samt.ekki allt. í sögunni
er þrátt fyrir allt dálítill gáski, að
vísu ekki áberandi en hlýlegur.
Og í henni er líka að finna trú á
lífið og von sem kemur ekki síst
fram á síðustu biaðsíðum sögunn-
ar: „Vatnið var kalt og minnti
mig á að í gærmorgun, þegar
brúðkaupið var haldið, hafði
rignt mikið og ég hugsaði um að
þegar ég færi seinni partinn út í
garðinn, eins og alltaf, rækist ég
kannski enn á polla á stígnum...
og að í hverjum polli, hversu lítill
sem hann væri, yrði brot af himn-
inum... himninum sem fugl rauf
stundum... fugl sem var þyrstur
og rauf himininn í vatninu með
goggnum án þess að hann vissi
það...“ (146).
H AFN ARFJ ARÐA RJARLINN
Einars saga Þorgilssonar
Ásgeir Jakobsson
Bókin er ævisaga Einars Þor-
gilssonar um leið og hún er
100 ára útgerðarsaga hans og
fyrirtækis hans. Einar hóf út-
gerð sína 1886 og var því út-
gerðin aldargömul á síðasta
ári og er elzta starfandi út-
gerðarfyrirtæki landsins. Þá er
og verzlun Einars Þorgilssonar
einnig elzta starfandi verzlun
landsins, stofnuð 1901. Einar
Þorgilsson var einn af
„feðruin Hafnarfjarðar," bæði
sem atvinnurekandi og bæjar-
fulltrúi og alþingismaður. Þá
er þessi bók jafnframt almenn
sjávarútvegssaga í 100 ár og
um það saltfisklíf, sem þjóðin
lifði á sama tíma.
MAGNÚS JÓNSSON
BÆRÍ
BYRJUN ALDAR
HAFNARFJÖRÐUR

SKUCGSjÁ
FANGINN OG DÓMARINN
Þáttur af Sigurdi skurdi
og Skúla sýslumanni
Ásgeir Jakobsson
Svonefnd Skurðsmál hófust
með því, að 22. des. 1891
fannst lík manns á skafli á
Klofningsdal í Önundarfirði.
Mönnum þótti ekki einleikið
um dauða mannsins og féll
grunur á Sigurð Jóhannsson,
sem kallaður var skurdur, en
hann hafði verið á ferð með
þeim látna daginn áður á
Klofningsheiði. Skúla sýslu-
manni fórst rannsókn málsins
með þcim hætti, að af hlauzt
5 ára rimma, svo nefnd Skúla-
mál, og Sigurður skurður. sak-
laus, hefur verið talinn morð-
ingi í nær 100 ár. Skurðsmál
hafa aldrei verið rannsökuð
sérstaklega eftir frumgögnum
og aðstæðum á vettvangi fyrr
en hér.
BÆR í BYRJUN ALDAR
HAINARFJÖRÐUR
Magnús Jónsson
Bæríbyrjun aldar — Hafnar-
fjörður, sem Magnús Jónsson
minjavörður tók saman, er
yfirlit yfir íbúa og hús í Hafn-
arfirði árið 1902. Getið er hvar
húsin voru staðsett í bænurn,
hvort þau standa enn o.s.frv.
Síðan er getið íbúanna. Og þar
er gífurlega mikill fróðleikur
samankominn. Ljósmyndir
eru af íjölda fólks í bókinni.
Allur aðaltexti bókarinnar er
handskrifaður af Magnúsi, en
aftast í bókinni er nafnaskrá
yfir þá sem í bókinni eru
nefndir, alls 1355 nöfn.
MEÐ MÖRGU FÓLKI
Auðunn Bragi Sveinsson
Auðunn Bragi Sveinsson, fyrr-
verandi kennari og skólastjóri,
hefur ritað maigt sem birst
hefur í blöðum og tímaritum í
gegnum árin í ljóðum og
lausu máli, og einnig hefur
hann ritstýrt nokkrum bók-
um. Bók sú sem hér birtist
fjallar fyrst og fremst um fólk
við ólík skilyrði og í mismun-
andi umhverfi, — frá afdal til
Austurstrætis, ef svo má að
orði komast. Með mörgu fólki
er heitið, sem höfundur hefur
valið þessu greinasafni sínu.
Mun það vera réttnefni.
ÖSPIN OG ÝLUSTRÁIÐ
Haraldur Magnússon
Haraldur Magnússon fæddist
á Árskógsströnd við Eyjafjörð
1931. Hann ólst upp í Eyja-
firði og Skagafirði fram að
tvítugsaldri. Nú býr hann í
Hafnarfirði. Þetta smásagna-
safn er fyrsta bók Haraldar, en
þessar sögur og fieiri til hefur
hann skrifað í frístundum sín-
um undanfarin ár. Sögurnar
eru að ýmsu.leyti óvenjulegar
og fiestar fela þær í sér boð-
skap. Þetta eru myndrænar og
hugmyndaauðugar sögur, sem
höfða til allra aldurshópa.
SKUGGSJÁ - BÓKABÚÐ OLIVERS STEINS SF
PRISMA