Þjóðviljinn - 14.04.1988, Blaðsíða 9

SUMARBÚSTAÐIR
Afdrep þéttbýlisbúa
eða stöðutákn?
Einn af kostum þess að búa í
strjálbýlu landi er að ekki þarf að
leggja í langa ferð til að komast í
snertingu við óspiilta náttúru.
Margur þéttbýlisbúinn lætur sér
ekki nægja að skreppa í bfltúr
upp í sveit um helgar heldur kýs
að koma sér þar upp föstum
griðastað. Sífellt fleiri leggja í
byggingu sumarbústaða, þar sem
hægt er að njóta útiveru og hvfld-
ar fjarri ys og þys þéttbýlisins.
Með tilkomu orlofshúsa fé-
lagasamtaka hefur fleiri gefist
kostur á dvöl í slíkum bústöðum.
Margir eiga nógu erfitt með að
koma þaki yfir höfuðið, hvað þá
að þeir geti leyft sér þann munað
að eiga annað hús sér til yndis-
auka. Við að leigja bústað af og
til Iosnar fólk líka við áhyggjur af
viðhaldi og rekstrarkostnaði, en
á móti kemur að ekki er hægt að
stökkva af stað fyrirvaralaust
þegar hvern og emn lystir.
Fyrir þá sem eiga sér draum um
sumarhús í sveitinni verður velt
upp hvaða möguleikar eru í boði
og hvað búast má við að þurfi að
tína upp úr buddunni. Notkun
lands undir sumarbústaði getur
átt í samkeppni við aðra land-
notkun, s.s. landbúnað og útivist-
arsvæði almennings. Ekki er
hægt að hefja byggingu hvar sem
er eftir geðþótta, því ýmsir opin-
berir aðilar þurfa að gefa sam-
þykki sitt á staðarvali og fleiru er
lítur að mannvirkjagerðinni.
Á 5. þúsund
sumarbústaðir
Erfitt er að meta nákvæmlega
fjölda sumarbústaða í landinu og
veldur þar um að þeir eru ekki
allir skráðir sem slíkir hjá Fast-
eignamati ríkisins. Nefnd var tal-
an 3.500 sem algert lágmark og
eru orlofshús félagasamtaka þar
meðtalin. Reikna má með að
raunverulegur fjöldi sé vel á 5.
þúsund, því í athugun 1979 töld-
ust þeir 3.100 og búið var að út-
hluta um 900 lóðum í 5 hreppum
á suðvesturhorninu.
Fólk vill ekki þurfa að ferðast
langar vegalendir í sumarhúsin
sín og eru eftirsóttustu lóðirnar í
nærsýslum höfuðborgarsvæðis-
ins. Talið er að um 80% bústaða
séu á svæðinu frá Hvalfjarðar-
botni að Ölfusá og flestir í Árnes-
sýslu. Af einstökum hreppum á
Grímsnesið líklega metið með
um 1000 sumarhús, þar af 200 á
byggingarstigi.
Margir aðrir þættir en nálægð
hafa áhrif á eftirspurn eftir
sumarhúsalóðum. Fátækt lands-
ins af skógum veldur því að kjarr-
lendi er mjög vinsælt. Hríslurnar
veita einnig skjól, sem er í háveg-
um haft á úthafseyju, sem sífelld-
ir vindar næða um. Flóttinn
undan rokinu þjappar mönnum
því í innsveitirnar fremur en út
við ströndina eins og algengt er
erlendis.
Aðgangur að vatni þarf að vera
auðveldur og hafa vatns- og ár-
bakkar mikið aðdráttarafl. Sú
staðsetning gefur líka möguleika
á dægradvöl eins og veiðum og
siglingum. Má ætla að þvf fjöl-
breyttari aðstöðu sem umhverfið
býður til tómstundaiðkana því
eftirsóttara þyki það.
Spornað við
girðingum
á vatnsbökkum
Eftirsóttustu svæði undir
sumarbústaði eru gjarnan þau
sömu og henta vel til útivistar.
Getur það leitt til árekstra milli
þarfa almennings fyrir útivistar-
svæði og óska þeirra, sem vilja
afmarka fagrar landspildur til
umráða fyrir sig og sína. Yfirleitt
kjósa sumarhúsaeigendur að
girða bústaði sína af, bæði til að
njóta meira næðis og verja
gróður fyrir ágangi sauðfjár. Auk
þess að hindra umferð eru girð-
ingar sjaldnast augnayndi og geta
orðið mikið lýti í landslaginu ef
þær eru látnar drabbast niður.
Með aukinni ásókn í lóðir
undir sumarbústaði á síðustu
tveimur áratugum hafa verið sett
lagaákvæði sem auðvelda eftirlit
opinberra aðila með þróun slíkr-
ar byggðar. í náttúruverndar-
lögum frá 1971 er kveðið á um að
ekki megi „hindra frjálsa umferð
gangandi manna með því að setja
byggingar, girðingar né önnur
mannvirki á sjávarströnd, vatns-
bakka eða árbakka." Gildir þetta
um byggingar reistar eftir setn-
ingu laganna, aðrar en mannvirki
til atvinnurekstrar.
Við Þingvallavatn er gamal-
gróin sumarhúsabyggð. Fyrstu
bústaðirnir voru byggðir upp úr
1920 og nú eru þeir hátt á fimmta
hundrað í hreppnum. Vestur-
bakki Þingvallavatns er að mestu
leyti undirlagður einkabústöðum
og víða hafa menn girt út í vatnið.
Að sögn Ingólfs Guðmundssonar
oddvita er nú búið að stemma
stigu við þeirri þróun og fær eng-
inn orðið lóð fast við vatnið. Tal-
ið er æskilegt að settir séu stigar,
þar sem girðingar eru fyrir, og
hefur það sumstaðar verið gert.
Algengara er nú að skipuleggja
sérstök sumarhúsahverfi, sem
girt eru sameiginlega og hlýtur
það að teljast til bóta.
í sjálfumþjóðgarðinum á Þing-
völlum, sem friðlýstur var 1928
sem helgistaður allra fslendinga,
eru um 80 sumarbústaðir. í við-
tali við Heimi Steinsson þjóð-
garðsvörð kom fram að flestir
leigusamningar voru gerðir á 5.
áratugnum, þegar önnur sjónar-
mið giltu. Hann sagði að allan
þennan áratug hefði það verið
stefna Þingvallanefndar að alls
ekki yrði úthlutað fleiri lóðum né
leyfð bygging nýrra húsa.
Nú liggja fyrir drög að skipu-
lagi fyrir þjóðgarðssvæðið og er
þar lagt til að þeir samningar um
sumarbústaði, sem renna út á
næstu árum verði ekki fram-
lengdir nema til 5 ára í senn. Þar
segir einnig að stefnt skuli að því
að þjóðgarðurinn geti eignast
þau mannvirki, sem æskilegt þyk-
ir vegna nýs skipulags.
Til að tryggja frjálsa og hindr-
MANNLIF
1
Umsjón: Magnfrlður Júlíusdóttir
unarlausa umferð er stefnt að því
að griðingar umhverfis sumar-
bústaði hverfi. Að sögn Heimis
er verið að leggja síðustu hönd á
að gera þjóðgarðinn alveg fjár-
heldan og ætti það að draga úr
nauðsyn á girðingum innan hans.
Fá verður
samþykki
margra aðila
Eins og áður sagði hefur allt
eftirlit með byggingu sumarbú-
staða aukist og þarf nú samþykki
margra opinberra aðila áður en
Tilbúinn bústaður á 1-2 miljónir
Pá er eftir að borga lóð eða leigu og rekstur kostar sitt
Það getur verið kostnaðarsamt
að láta drauminn um sinn eigin
sumarbústað rætast. Eflaust er
allur gangur á því hvað fólk
leggur mikið í bústaði sína. Sumir
vilja hafa aðstæður sem frum-
stæðastar á meðan aðrir kjósa að
hafa öll nútímaþægindi. Til að
gefa einhverja hugmynd um hvað
kostar að eignast og reka sumar-
bústað verður litið á nokkur
dæmi um fasta kostnaðarliði.
Land ýmist keypt
eða leigt
Þeir sem ekki eru svo heppnir
að hafa aðgang að ókeypis landi á
ættarjörðum, þurfa að byrja á því
að leita að landspildu sem föl er
undir sumarbústaðinn. Hjá
Böðvari Pálssyni, oddvita í
Grímsnesi, fengust þær upplýs-
ingar að mikil eftirspurn væri
eftir lóðum og hefðu 90 nýir bú-
staðir verið samþykktir í fyrra.
Sagði hann að langflestir vildu
frekar kaupa lóðir en leigja þær
af bændum eins og einnig tíðkast.
Grímsneshreppur keypti fyrir
tveimur árum jarðirnar Ásgarð
og Klausturhóla, sem seldar hafa
verið að hluta undir sumarbú-
staði. Böðvar kvað lóðirnar mjög
misdýrar og mest vildu menn
greiða fyrir staðsetningu í kjarri-
vöxnu hraunlendi með útsýni til
vatns. Hann sagði að í Ásgarði
væri kjarr og þar mætti vel bjóða
lóðir á 700.000 kr. Mun betur
gengur að selja þær en 300.000
kr. lóðir í Klausturhólum, þar
sem gróður er minni. Þessar lóðir
eru seldar án tímatakmarkana
um hvenær ljúka eigi byggingu
bústaðanna, sumir hafa fjármagn
til að ljúka öllu strax en aðrir
þurfa lengri tíma.
Lóðir eru 1 hektari að stærð og
má byggja á þeim 2 sumarbú-
staði. Einnig er hægt að kaupa
hálfan ha. Böðvar sagði að varla
væri hægt að komast af með
minna, þó leyfðu skipulagslög 4
bústaði á ha, gegn því að haft væri
opið svæði umhverfis þá.
Margir bændur kjósa frekar að
halda eignarrétti á sínu landi og
leigja það undir sumarhús. Einn-
ig hafa sumir það að aukabúgrein
að byggja hús sem leigð eru til
skamms tíma. Algengt er að
leigusamningar séu gerðir til 25
ára og hafa eigendur bústaðanna
síðan forleigurétt.
Ársleiga fylgir verði á 15 kílóa
lambi, sem selt er til slátrunar.
Getur fólk þurft að greiða frá
þremur og upp í sex lambsverð.
Miðað við verð á síðasta hausti
gerir það um 13.500- 27.000 kr.
Hús
á ýmsum
byggingar-
stigum
Mörg fyrirtæki selja sumarhús
og er hægt að fá þau á mismun-
andi byggingarstigum. Hver og
einn getur því valið eftir kaup-
getu og hversu mikla vinnu hann
vill leggja sjálfur að mörkum við
bygginguna.
Ekki var farið út í verðkönnun
hjá framleiðendum sumarhúsa
heldur tekið dæmi frá S.G. Ein-
ingahúsum á Selfossi. Þar er hægt
að velja um 3 byggingarstig á
hverri hússtærð og ef samið er um
uppsetningu fer verðið eftir því
byggingarstigi, sem keypt er á.
Á fyrsta stigi er hægt að segja
að húsið sé fokhelt en á 3. stigi
eru komnar innihurðir, eldhús-
innrétting og rúmstæði. Þá á eftir
að leggja lagnir fyrir vatn og frá-
rennsli, gera rotþró og kaupa
hreinlætistæki.
Ef fólk vill hafa rafmagn má
reikna með um 200.000 kr. til við-
bótar. Að sögn Böðvars taka
Rafmagnsveitur ríkisins 150.000
kr. fyrir að leggja línu að bú-
staðnum og er fólki gefinn kostur
á að greiða það á þremur árum.
Síðan þarf að leggja lagnir innan-
húss og kaupa ofna ef nýta á raf-
magnið til hitunar.
Á þessum tölum má sjá að til-
búinn 50 fermetra sumarbústað-
ur er fljótur að komast upp í 2
miljónir og enn er hægt að tína
fleira til, s.s. lagningu vegarslóða
að húsinu og girðingu umhverfis
hverfið eða einstaka hús.
Opinber gjöld
og tryggingar
Fasteignagjöld af sumarbú-
stöðum geta verið drjúg tekjulind
fyrir fámenna sveitahreppa. Þau
eru hlutfall af fasteignamati og
geta numið 0,625%. Böðvar
sagði að fasteignagjöld væru frá
2-3000 og upp í 10.000 kr. fyrir 50
fermetra bústað. Algengt fast-
eignamat væri um 1 miljón.
Hann sagði að oft spyrði fólk
hvað það fengi í staðinn frá
sveitarfélaginu. Þar mætti benda
á að hreppurinn greiddi drjúgan
'hlut til sameiginlegs slökkviliðs
sýslunnar. Einnig væru þeir aðil-
ar að sorpeyðingarstöð á Selfossi
og gæti fólk farið með rusl þang-
að. Á næstunni stæði til að koma
sorpeyðingu upp innan hreppsins
til að bæta þjónustu við sumar-
húsaeigendu.
Allir þurfa að greiða bygging-
arleyfisgjald sem er um 5000 kr.
og síðan þurfa menn að kaupa
brunatryggingu. Árleg iðgjöld af
henni nema nú milli 5 og 6 þús-
und krónum.
Dæmi um 2 stærðir af húsum með 12 fermetra verönd
Stærð 1. stig 3. stig
26 mz 514.000 737.000
Uppsetning 70.000 167.000
50,2 m2 784.000 1.165.000
Uppsetning 105.000 252.000
Háttí5000
bústaðir í
landinu í
eigu ein-
staklinga og
félagasam-
taka.
Girðingar kringum sumarbústaði eru sjaldnast augnayndi og takmarka stundum
aðgang almennings að fögrum útivistarsvæðum. Sig.
Fæstir geta helgað sér stórt svæði undir sumarbústað og verða því tii hverfi eins
og þetta í Sléttuhlíð við Hafnarfjörð. Sig.
Getur
kostað ná-
lœgt2 milj-
ónum að
eignast einn
slíkan
Mest ásókn er í lóðir í kjarrivöxnu hraunlendi og nálægt vötnum. Sig.
hafist er handa. Ef landeigandi
ákveður að leyfa sumarhús í sínu
landi, þarf að senda umsókn til
viðkomandi sveitarfélags. Þar fer
málið fyrir byggingar-, heilbrigð-
is- og náttúruverndarnefndir og
geta þær ráðið endanlegri stað-
setningu. Þegar byggja á heilt
hverfi þarf að vísa málinu til Nátt-
úruverndarráðs.
Sumarbústaðabyggð getur
keppt við landnotkun til bú-
skapar og þarf því einnig að fá
samþykki jarðanefndar sýslunn-
ar. Yfirleitt er reynt að halda
möguleikanum á áframhaldandi
búskap opnum og setja bústaðina
við jaðra bújarða. Áð endingu
þarf síðan umsóknin að fara til
Skipulagsstjóra ríkisins.
Mestur áhugi
fyrst eftir
byggingu
Ekki tekur nema um þrjá
stundarfjórðunga að keyra frá
höfuðborgarsvæðinu í
Grímsnesið og á hreppurinn lík-
lega met í fjölda sumarbústaða,
en þeir nálgast eitt þúsund.
Böðvar Pálsson oddviti sagði að
um góðar helgar á sumrin væri
hægt að tala um 5000 manna bæ í
Grímsnesinu. Eitthvað er um að
fólk komi um helgar á vetrum og
taldi hann það fara vaxandi.
Virtist honum fólk nýta búst-
aðinn best fyrstu 3-4 árin eftir að
þeir eru byggðir, en eftir það
minnkaði áhuginn. Ein af ástæð-
unum gæti verið að börnin
ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
nenntu ekki að koma með þegar
þau stækkuðu. Ingólfur Guð-
mundsson, oddviti Þingvalla-
hrepps, var á sama máli og fannst
einkabústaðir mjög illa nýttir,
þar í sveit.' Helst væri það fólk
með garðræktaráhuga sem kæmi
oft. Mætti jafnvel halda að sumir
ættu sumarbústað bara til að geta
sagt frá því.
NÚ ER RÉTTI TlMINN TIL AD HUGA
AD HÚSBYGGINGUM
Að Smiðjuvöllum 9 á Akranesi
er verksmiðja okkar á 2700
ferm. — Hér framleiðum við
timbureiningar í einbýiishús og
sumarbústaði og auk þess
hurðir, glugga, innréttingar,
viðarþiljur og margt fleira.
Við sinnum einnig einstökum
byggingum.
Byggingavöruverslun okkar
hefur á boðstólnum flestar þær
vörur sem húsbyggjandi þarf á
að halda.
Mikil aðsókn í
orlofshús
stéttarfélaga
Leigafyrir vikudvöl ísumar verður
5000 kr. hjá BSRB og 6000 kr. hjá
félögum innan ASI
Á síðustu áratugum hafa stétt-
arfélög og fleiri félagasamtök ver-
ið að koma upp orlofshúsum fyrir
sitt fólk. Uppbygging og rekstur
er kostaður úr sameiginlegum
sjóðum og er yfirleitt vandað vel
til búnaðar og umhverfis bústað-
anna. Einnig þekkist að félög
kaupi jarðir, sem félagsmenn fá
síðan úthlutað lóðum á.
Með þessu móti hefur sífellt
fleiri gefist kostur á að dvelja í
orlofshúsi gegn hóflegu gjaldi og
eru húsin fullnýtt allt sumarið.
Félögin koma sér upp úthlutun-
arreglum og í fjölmennari fé-
lögum getur þurft að bíða nokk-
urn tíma eftir að komast yfir bú-
stað á eftirsóttasta tíma ársins.
í samtölum við oddvita
Grímsnes- og Þingvallahrepps
kom fram að almennt hefðu
sveitarfélög lítinn áhuga á að fá til
sín orlofshús verkalýðsfélaga.
Veldur því að samkvæmt tekju-
stofnalögum sveitarfélaga frá
1971 eru orlofshús þeirra undan-
þegin fasteignagjöldum. Oddviti
Grímsneshrepps sagði að
sveitarfélagið ætlaði sér að hafa
tekjur af sumarbústöðunum og
þeir settu það nú sem skilyrði
fyrir úthlutun lands að greidd
værö fasteignagjöld.
Fyrstu húsin
aö Ólfusborgum
1964
Að sögn Halldórs Björnssonar
hjá Dagsbrún fór ekki að mynd-
ast grundvöllur fyrir orlofahúsa-
byggingum verkalýðsfélaga fyrr
en almennt var farið að greiða í
orlofssjóð 1961. Fyrstu orlofs-
húsin voru reist í Olfusborgum
1964 og í dag eiga aðildarfélög
Alþýðusambands íslands u.þ.b.
200 hús í sérstökum orlofshverf-
um víða um landið. Auk þess eiga
þau nokkrar íbúðir á Akureyri.
Frá 1. maí til septemberloka
sjá einstök félög um að leigja sína
bústaði en utan þess tíma eru þeir
í umsjá rekstrarfélaga orlofs-
hverfanna. Halldór sagði að
vikudvöl á komandi orlofstíma
myndi kosta 6000 krónur og væri
upphæðin sú sama fyrir öll húsin.
Hann sagði að mjög erfitt væri að
anna eftirspurn yfir sumartí-
mann, en regla væri að þeir sem
ekki hefðu áður fengið bústað
gengju fyrir fyrstu dagana sem
tekið væri við umsóknum.
Miðað við
starfsaldur
hjá BSRB
Bandalag starfsmanna ríkis og
bæja á nú 85 orlofshús í Munað-
arnesi og Stóruskógum í Borgar-
firði og voru fyrstu húsin tekin í
notkun í Munaðarnesi sumarið
1971. Fyrir 5 árum bættist við nýtt
orlofshverfi að Eiðum á Fljóts-
dalshéraði og eru 17 hús þar. Val-
gerður Stefánsdóttir, starfsmað-
ur BSRB, sagði að auk þessara
hverfa ættu einstök aðildarfélög
orlofshús á öðrum stöðum.
Leiga fyrir dvöl í bústöðunum
er misjöfn eftir árstíma og stærð
húsanna. Yfir háannatímann í
sumar, sem stendur frá 17. júní til
19. ágúst, verður vikuleiga 5000
kr. fyrir stórt hús en 3000 kj\ fyrir
lítið. Eins og hjá ASÍ sjá einstök
félög um útleiguna á sumrin, en
hjá BSRB er miðað við starfsald-
ur við úthlutun. Valgerður sagði
að hjá stærstu félögunum gæti
þurft allt í 12 ára starfsaldur til að
fá bústað og alltaf þyrfti að neita
mörgum umsóknum.
u n

bl

lliH
r AKUR HF
TRESMIÐJAN AKUR HF.
SMIÐJUVELLIR 9
300 AKRANES ® 93-2666